نگاهی به روند خصوصی سازی شرکت مخابرات

●وقفه ای قبل از ابلاغیه مقام معظم رهبری
خصوصی سازی به عنوان یک واژه، اولین بار سال ۱۳۸۲ وارد ادبیات مدیریت و برنامه ریزی اقتصادی کلان کشور شد. اولین نمونه خصوصی سازی در کشور انگلستان و زمان دولت مارگارت تاچر و به دستور خود او از بخش های مختلف بدنه انحصاری دولتی، مثل شرکت بریتیش تله کام (British Telecom) آغاز شد.
در کشور ما گرچه ورود واژه "آزاد سازی" و "خصوصی سازی " به ادبیات اقتصادی در برنامه سوم توسعه (مواد ۲۸ و ۱۲۴ – آزاد سازی و ماده ۴ و مصوبه شماره ۱۹۰ مورخ ۴/۸۲ خصوصی سازی ) اتفاق افتاد، اما عملا تا قبل از ابلاغ اصل ۴۴ قانون اساسی توسط مقام معظم رهبری، روند خصوصی سازی جدی گرفته نشد و به انحای مختلف و به مستمسک تعابیر متفاوت هر بخش از مفهوم و مدل های خصوصی سازی عملا هیچ شرکت مخابراتی خصوصی نشد.
● پاسخگویان
در مورد خصوصی سازی بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات کشورمان دو نام بیش از سایر نام های مسوولان دولتی در جراید، نشریات و رسانه های تصویری تکرار می شود. این دونفر دکتر وفا غفاریان و مهندس صابر فیضی هستند.
دکتر وفا غفاریان معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس هیات مدیره شرکت مخابرات ایران است. او را می توان استراتژیست شماره یک وزارت خانه نامید. او به عنوان معاون وزیر مرجع بیشتر اخبار و نقل قول های خبری است و در میان خبرنگاران حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان وزیر ICT شهرت پیدا کرده است.
صابر فیضی هم که اکنون چند سالی است بر کرسی مدیریت عامل شرکت مخابرات ایران نشسته، تا قبل از این سمت مدیرعامل شرکت مخابرات استان آذربایجان شرقی بوده و دلیل انتخاب وی به عنوان مدیرعامل شرکت مخابرات ایران وجود کمترین شکایات مردمی نسبت به مدیران سایر شرکت های مخابرات استانی بوده است.
طی مصاحبه ای با دکتر غفاریان منتشره در شماره ۳۲ ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات، وی به جدولی استناد کرده (این جدول معروف جدولی دست نویس است که معاون وزیر به عنوان یکی از اسناد مهم دوران معاونتش مکررا به اهالی مطبوعات در مصاحبه های اختصاصی نشان داده بود) که در آن جدول بر اساس اولویت های کاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، افراد مسوول هر کاری مشخص شده بودند.
نکته قابل توجه در آن جدول این بود که طبق چیدمان افراد، اهداف و وظایف و ... موجود در آن جدول، جایی برای اجرای سیاست های اصل ۴۴ قانون اساسی دیده نمی شد. البته غفاریان در این مورد (در پاسخ به خبرنگار) توضیح داد که اصل ۴۴ در جدول گنجانده خواهد شد.
با مطرح شدن اخبار مربوط به خصوصی سازی در مطبوعات ایران، فیضی و غفاریان به عنوان دو چهره پاسخگوی عملکرد شرکت مخابرات ایران و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به مردم و اهالی مطبوعات معرفی شدند.
این اقدام منجر به این شده که عملا هر کس از خصوصی سازی و روند آن در بخش ICT کشور سوالی دارد، مخاطبش فیضی و غفاریان به عنوان طراح و استراتژیست و مجری خصوصی سازی است.
● اقدامات اولیه
البته شایان ذکر است اقدامات اولیه برای تحقیق در روش های خصوصی سازی شرکت های مخابرات قبل از کابینه دکتر احمدی نژاد و بالطبع وزارت دکتر محمد سلیمانی، معاونت غفاریان و مدیریت فیضی صورت گرفته است. در راستای این امر (خصوصی سازی ) پژوهش هایی توسط کمیسیون خصوصی سازی وقت و مرکز تحقیقات مخابرات ایران و به سفارش مدیریت وقت شرکت مادر تخصصی انجام گرفت. در این پژوهش تیمی متشکل از چند کارشناس ارشد کمیسون خصوصی سازی و چند کارشناس خارجی تشکیل شد.
دو استان یا بهتر است بگوییم دو شرکت مخابراتی استانی (شرکت مخابرات استان آذربایجان شرقی و شرکت مخابرات استان لرستان) به عنوان Pilot انتخاب شدند و کار برای آماده سازی این دو شرکت برای ورود به بورس (که نتیجه خصوصی سازی است) آغاز شد.
ابتدا یکی از کلیدی ترین اقدامات یعنی تعیین مدل نیروی انسانی این دو شرکت استانی انجام گرفت و در قدم بعدی ارزش های مشهود و نامشهود شرکت ها (برای ارزش گذاری شرکت به منظور ورود به بورس) شناسایی شدند. این شناسایی بر اساس شرایط قبل از خصوصی سازی ، وضعیت شرکت در آستانه خصوصی سازی ، و شرایط شرکت بعد از انجام موفقیت آمیز خصوصی سازی ، انجام گرفت. سه طرح تجاری Business Plan مختلف برای هرکدام از دو شرکت استانی نوشته شد که مجموعه این اقدامها ۴ سالی به طول کشید.
● باورها و برداشت ها
متاسفانه به دلایل زیادی که از مهمترین آنها می توان به آماده نکردن ذهنیت مدیران و کارکنان شرکت های مخابراتی برای پذیرش شرایط شرکت بعد از خصوصی سازی اشاره کرد؛ ترس از آینده نامعلوم باعث شد تا برخلاف ظاهر مشتاق مدیران، باورهای لایه مدیریت و کارکنان در مورد خصوصی سازی تیره شود و این مساله در اقدامات اولیه خصوصی سازی تاثیر بی نهایت بدی گذاشت.
در کمال تاسف ارائه داده های نادرست (در خصوص سوددهی و زیان دهی شرکتها و آمار و ارقام نادرست) از طرف شرکت هایی که به عنوان Pilot انتخاب شده بودند، تغییر دولت و کابینه آن، تغییر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و به دنبال آن تغییر مدیران میانی وزارت خانه و شرکت های مخابراتی استانی، باعث شد که اقدامات اولیه در زمینه خصوصی سازی به جایی نرسد.
● غیر مهندسی معکوس
با توجه به مستندات ارائه شده توسط تیم اجرایی خصوصی سازی استان های Pilot، بهترین مدل پیشنهادی برای خصوصی سازی شرکتها به طریقه مجزا از هم است، یعنی هر شرکت به طور مستقل و با طرح تجاری منحصر به خود وارد بازار بورس شود. در گزارش تیم اجرایی خصوصی سازی قویا توصیه شده بود که از روش های دیگر مثل یک کاسه کردن شرکتها برای حضور در بازار بورس خودداری شود.
این نتایج و مستندات حاصل از تحقیقات میدانی و کار مشترک کمیته خصوصی سازی مخابرات و مشاور خارجی اگر چه آن طور که مورد نظر تیم بود به اجرا در نیامد، اما به گونه ای کاملا متفاوت و متناقض از طرف سفارش دهندگان این تحقیق، اجرا شد. به این ترتیب که بنا به گفته یکی از مسوولان درگیر در امر خصوصی سازی که مایل به انتشار نامش نبود، انتخاب مدل یک کاسه کردن شرکتها و ارائه به بورس، که در گزارش و مستندات مشاور به عنوان مدلی نادرست معرفی شده بود، در سرلوحه برنامه خصوصی سازی فیضی و غفاریان قرار گرفت.
قرار بر این است که شرکت مخابرات ایران به عنوان مجموعه بسیار بزرگی متشکل از شرکت های مخابرات استانی و اپراتورهای تلفن ثابت، اپراتور تلفن همراه (همراه اول) با پروانه خصوصی سازی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، خصوصی سازی و در مرحله بعد وارد بورس شود.
● منولوگها و فن بیان
در اخبار منتشره از روند خصوصی سازی و انتشار گفته ها و وعده ها و توضیحات مقامات مسوول، شیوه و تکنیک ادبیات به کار رفته در پاسخ ها بسیار جذاب، موثر و رمزگونه به نظر می رسد.
غفاریان به عنوان معاون وزیر و رئیس هیات مدیره شرکت مخابرات ایران که قدرتمندترین فرد حقیقی بدنه دولتی است، با دقت ظریفی در انتخاب و به کارگیری کلمات کلیدی در مواجهه با خبرنگاران اقدامات انجام گرفته و اقدامات در دست انجام را موجه جلوه می دهد. به نمونه ای از پاسخ های وی به خبرنگار ایرنا، منتشره در ۲۶ تیرماه ۱۳۸۵ دقت کنید: «دکتر غفاریان با بیان این که وزارت ارتباطات سناریو هایی را برای تطبیق با ابلاغ مقام معظم رهبری در جهت شروع کار اجرایی ایجاد کرده یادآور شد: یکپارچگی شبکه مخابراتی کشور از جمله دغدغه های ما در این اصل است. وی افزود: در حال حاضر ۳۳ شرکت وزارت ارتباطات از طریق ساز و کار یکپارچه اداره می شوند و دغدغه ما این است که ضمن عرضه سهام این شرکتها در بورس، یکپارچگی ارتباط در سطح کشور حفظ شود.»
حال با توجه به توضیحی که در ابتدای این بخش داشتیم به تحلیل این گفته ها می پردازیم.
کلمه یکپارچگی که در این گفتگو آورده شده می تواند چند جنبه مختلف داشته باشد.
۱) فقط یک صفت با بار مثبت است،
۲) بیانگر انتخاب راه حل و مدل " ارائه شرکت های مخابراتی به صورت یک کاسه" به بازار بورس است
۳) نشان دهنده نوع سیستم حال حاضر مخابرات کشور است که باید حفظ شود.
یادآوری این نکته ضروری ست که طبق تحقیقات ۴ ساله کمیسیون خصوصی سازی مخابرات این روش (روش یکپارچه یا یک کاسه) دقیقا همان روشی است که نباید انجام گیرد.
حال این پرسش به وجود می آید که آیا باور نه چندان مثبت مسوولان در سال های ابتدایی شروع خصوصی سازی، هنوز در ذهن مدیران فعلی وجود دارد و آیا انتخاب راهی که به نرفتن آن توصیه شده، ترفندی است برای عدم تحقق خصوصی سازی به صورت کامل و مطلوب آن، یا خیر.

نویسنده: مصطفی تهرانی کیا

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات