در جستجوی کارگاهی سالم و ایمن

اكثر حوادث كاری با رعایت اصول ایمنی و برقراری نظم و نظافت در محل كار به راحتی قابل پیشگیری هستند.
آیا در محل كارتان از لوازم حفاظت فردی استفاده می‌كنید؟ آیا كلاه ایمنی خود را به سر دارید؟ كفش ایمنی به پا كرده‌اید؟ آیا هنگام حمل و نقل اشیا در محل كار به میزان كافی دقت می‌كنید؟ آیا مسیرهای عبورتان در محل كار واضح و بدون مانع است؟
واقعیت این است كه توجه به همین سوالات به ظاهر كوچك نقش بزرگی در حفظ سلامت شما كاهش حوادث كاری و انجام كار به شیوه مطلوب دارد.
وقوع حوادث‌كاری در محیط‌های كاری و كارگاه‌های تولیدی از اتفاقات ناخواسته‌ای است كه هم برای كارگر (فرد حادثه دیده) و هم برای كارفرما ناخوشایند است. در كارگاه‌ها معمولا سقوط یك شی از ارتفاع، لیز خوردن روی زمین روغنی و كثیف، برخورد با مانع هنگام حمل و نقل اشیاء از جمله حوادثی هستند كه زیاد اتفاق می‌افتند و گاهی نیز عواقب شدیدی برای كاركنان و هزینه‌های سنگینی برای كارفرمایان در پی دارند.
اكثر حوادث كاری با رعایت اصول ایمنی و برقراری نظم و نظافت در محل كار به راحتی قابل پیشگیری هستند. رعایت نظم و نظافت برای كاهش حوادث و برقراری امنیت در محیط‌های كاری اهمیت زیادی دارد و هر جا كه نظم و نظافت وجود نداشته باشد، هیچ نوع اقدام ایمنی كارساز نخواهد بود. برای ایجاد نظم و نظافت در محل كار، رعایت پنج اصل می‌تواند كمك كننده باشد و به ایجاد پاكیزگی و نظافت دائمی در محل كار كمك كند. رعایت این اصول(۵S) در محل كار در پیشگیری از حوادثی مانند آتش‌سوزی، لغزش‌های ناشی از نشت روغن و آلودگی‌ها و سایر حوادث خطرناك موثر است و نقش اساسی در حفظ و تامین سلامتی و ایمنی كاركنان در محل كار دارد.
● ۵S چیست؟
شاید تا به حال عبارت ۵S را به عنوان یك شیوه مدیریتی برای برقراری نظم در محیط‌های كاری شنیده باشید. ۵S مجموعه‌ای از اصولی است كه با رعایت و اجرای آن می‌توان كارها را به بهترین شكل و با بیشترین بازدهی انجام داد. نام ۵S از حروف اول كلمه‌های ژاپنی ساماندهی (Seiri)‌، نظم و ترتیب (Seiton)، پاكیزه‌سازی (Seiso)‌، استانداردسازی (Seiketsu)‌ و انضباط (Shitsuke)‌ گرفته شده است.
● اصل اول: ساماندهی
ساماندهی به معنی مرتب كردن اشیا و وسایل بر اساس قواعد و اصولی معین است. در ۵S ساماندهی به معنی تشخیص ضروری از غیرضروری و اولویت‌بندی و حذف غیرضروری‌هاست. درواقع ساماندهی هنر دور ریختن اشیا است.
همان‌طور كه در خانه معمولا لباس‌هایی داریم كه هیچ‌وقت آنها را نمی‌پوشیم و دلمان هم نمی‌آید آنها را دور بریزیم، در محل كار نیز اشیا و وسایلی داریم كه هیچ وقت از آنها استفاده نمی‌كنیم. در كارگاه‌های تولیدی همین اقلام گاهی می‌توانند سبب بروز حوادث شدیدی شوند. در این مرحله باید اقلام ضروری و غیرضروری شناسایی و اولویت‌بندی شوند و اقلام غیرضروری دور ریخته شوند. هنگام تشخیص غیرضروری‌ها در محل كار به قفسه‌ها و گنجه‌ها، گذرگاه‌ها و گوشه‌كنارها، محل‌های نگهداری و تولید قطعات و ابزارهای كاری‌، ستون‌ها و زیرپله‌ها، ماشین‌ها، كف‌ طبقات، روی زمین، انبارها، و دیوارها سری بزنید.
● اصل دوم: نظم و ترتیب
بعد از اینكه اشیای غیرضروری را دور ریختند، نوبت به مرتب كردن اشیای مورد نیاز می‌رسد. در این مرحله باید اشیا و وسایل را در محل‌های مناسب طوری قرار داد كه بتوان به بهترین نحو مطلوب از آنها استفاده كرد.
اصول نظم و ترتیب در كلیه مراحل زندگی، در خانه و مدرسه و كلیه محیط‌های كاری كاربرد دارد. ما هنگام چیدن كمد لباس و كابینت آشپزخانه نیز این اصل را رعایت می‌كنیم. هدف از این مرحله این است كه بتوانیم به هر چیزی كه لازم داریم سریع و بدون زیر و رو كردن سایر اشیا به آسانی دسترس پیدا كنیم.
برای ایجاد نظم و ترتیب باید كاربرد اشیا را مشخص كرده و بر اساس میزان كاربرد آنها را مرتب كنیم. مثلا اشیایی كه كاربردی ندارند و از آنها استفاده نمی‌كنیم، دور بریزیم. اشیایی كه به‌ندرت از آنها استفاده می‌شود و اشیایی كه ممكن است در آینده به آنها نیاز داشته باشیم در جایی دور از دسترس نگهداری كنیم.
اشیایی كه گاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند، در محل كار قرار دهیم و اشیایی كه معمولا مورد استفاده قرار می‌گیرند، در نزدیك‌ترین محل‌ها در نقاطی كه به راحتی قابل دسترس باشند قرار ‌دهیم و یا با خودمان حمل ‌كنیم.در این مرحله هنگام قراردادن اشیا در محل مناسب باید به نكات ایمنی مثل احتمال سقوط اشیا از ارتفاع، احتمال حریق و آتش‌سوزی (در مورد مواد قابل اشتعال) نیز توجه داشت.
● اصل سوم: پاكیزه‌سازی
در این مرحله مواد زاید، آلودگی‌ها و مواد خارجی حذف و دور ریخته می‌شوند. در واقع این مرحله نوعی بازرسی است. پاكیزه‌سازی یكی از مهم‌ترین اصول ۵S است و در هر شغل و محیط كاری نیز لازم است. پاكیزه‌سازی تاثیر زیادی روی ایمنی، بهتر شدن روحیه كاركنان و بالابردن كیفیت و سالم‌سازی محیط كار دارد. و باید در این مرحله دقت و توجه كافی صورت بگیرد.
برخی دستگاه‌ها و وسایل اگر به‌طور مناسب بازبینی و پاكیزه‌سازی نشوند كارآیی خودشان را از دست می‌دهند.
● اصل چهارم: استانداردسازی
استانداردسازی به معنی حفظ میزان پاكیزگی است و در ۵S شامل اقداماتی مانند بكارگیری رنگ‌ها و شكل‌ها و لباس‌هایی است كه حس پاكیزگی را در انسان ایجاد می‌كنند. در این مرحله كنترل و اصلاح دائمی اصول قبلی سامان‌دهی، نظم و ترتیب و پاكیزه‌سازی صورت می‌گیرد.
شرایط و مقررات محیط كار باید طوری استاندارد شود كه شما همواره بتوانید با سرعت و دقت عمل كنید.
استانداردسازی در تشخیص مواد غیرعادی و ناهمگون در محل كار كمك‌كننده است. در محیط‌های صنعتی احتمال رخ‌دادن موارد غیرعادی حدود ۱ درصد یا كمتر است و اكثر اوقات همه چیز بدون اشكال پیش می‌‌رود و در جریان همین یكنواختی افراد باید موارد غیرعادی را تشخیص دهند. با توجه به اینكه ما ۶۰ درصد فعالیت‌هایمان با بینایی آغاز می‌شود و بینایی حس غالب ماست در تشخیص این ناهمگونی‌ها هم باید در كنار سایر حواس از بینایی كمك گرفت و به همین منظور برای استاندارد‌سازی از مدیریت دیداری استفاده می‌شود.
به‌عنوان مثال از علائم، نشانه‌ها، رنگ‌ها، برچسب‌ها برای تشخیص آسان‌تر استفاده می‌شود. استفاده از لباس كار سفید برای زودتر مشخص شدن آلودگی‌ها نمونه‌ای از این مورد است.استفاده از شكل و رنگ هنگام استاندارد‌سازی در محیط‌های كاری موثر‌تر از نوشتن عبارات است و تشخیص آن هم آسان‌تر است. اما هنگام استفاده از نشانه‌ها و علائم بهتر است موارد زیر را رعایت كنید.
▪ نشانه‌ها باید طوری باشند كه از فاصله نسبتا دور به راحتی دیده شوند.
▪ نشانه‌ها را بر روی همان اشیا و محل‌هایی قرار دهید كه برای آنها درنظر گرفته شده‌اند.
▪ نشانه‌ها باید طوری طراحی شوند كه واضح بوده و تشخیص درست و نادرست را آسان كنند.
▪ نشانه‌ها باید طوری طراحی و در محلی نصب شوند كه همه به راحتی بتوانند از آنها استفاده كنند.
▪ نشانه‌ها باید طوری در محل كار قرار بگیرند كه محل كار را زیباتر و منظم‌تر نشان دهند.
● اصل پنجم: انضباط
انضباط در ۵S به معنی ایجاد توانایی لازم برای انجام امور به شیوه مطلوب و موردنظر است. نكته اصلی در این مرحله شكل‌دهی و ایجاد عادات صحیح به جای عادات نادرست است كه این كار به‌وسیله آموزش شیوه‌های درست و تمرین دادن افراد به انجام آنها صورت می‌گیرد. این تمرینات نیز ازطریق وضع مقررات و پیروی از آنها صورت می‌گیرد.
انضباط بخش جدایی‌ناپذیری از ایمنی صنعتی است و اگر رعایت مقررات ایمنی برای كاركنان به‌صورت یك عادت درآید، از بروز حوادثی كه ناشی از عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی مانند دستكش، كلاه، كفش و عینك ایمنی است، به میزان زیادی كاسته می‌شود و كاركنان به سطح سلامت بالاتری در محیط كار دست پیدا می‌كنند. در هر محیط كاری، اجرای دقیق و كامل مقررات امری الزامی است و عدم رعایت آن گاهی به بهای سلامت افراد تمام می‌شود.‌

‌فرزانه فولادبند

منبع : روزنامه سلامت