کشت برنج در ایران

موطن اصلی برنج آسیای جنوب شرقی است . به عقیده ب- م- ژوکوفسکی، هند و چین و اندونزی موطن اصلی برنج است.
شلتوک از هند و برمه ( میانمار ) به تدریج به سایر نقاط جهان راه یافته است . کشت برنج که امروزه جزء لاینفک حیات میلیونها مردم در سراسر جهان است، درچین و هند سابقه ای هفت هزار ساله دارد و پس از آن کشورهای تایلند، فیلیپین، ژاپن، ویتنام، کره شمالی وجنوبی، مالزی و تایوان نیز در آسیای جنوب شرقی به این مجموعه اضافه شده اند. در حال حاضر ۹۰ درصد برنج دنیا در چین، هندوستان، ژاپن، کره، جنوب شرقی آسیا و جزایر مجاور اقیانوس آرام ( قاره آسیا ) و ۱۰ در صد بقیه در دیگر قاره ها کشت می شود.
کشت برنج در آسیای مرکزی در حدود قرن هفتم پیش از میلاد رواج داشته است . برنج کاری از کشورهای جنوبی تر آسیا که درآنها زراعت غلات رواج داشته، از حدود هزاره ششم تا پنجم قبل از میلاد شروع و سپس به آسیای مرکزی آمد. درنیمه دوم هزاره سوم و ابتدای هزاره دوم، سطح زیر کشت برنج افزایشی چشمگیر یافت. باستان شناسان معتقدند که در این دوره در اثر ادغام دو فرهنگ، تمدنی شهر نشین در جنوب آسیای مرکزی به وجود آمد، این دو فرهنگ شامل سومر و ایلام (عیلام ) در غرب و تمدنهای باستانی دشت رود سند در جنوب بودند.
بدون شک پیوند با هند به زراعت برنج آبی در آسیای مرکزی کمک کرد. برای تعیین تاریخ دقیق این دوره هنوز شواهد باستان شناختی کافی به دست نیامده است .با ایجاد کانالها در دوره سلسله هخامنشی ( قرن ششم تاچهارم قبل از میلاد ) که بر بخش وسیعی از آسیای مرکز ی تسلط داشت، توسعه کشاورزی تسریع شد و گندم، جو، ارزن و محصولات متعدد دیگری ازجمله انگور و احتمالاً برنج تولید می شده است و درزمان پیشروی اسکندر به سوی هند (۳۲۷ ق.م ) برنجکاری در باکتریا ( بلخ ) رواج داشت. کشت برنج درخاور میانه، بابل و سوریه در قرن سوم تا دوم پیش از میلاد و درمصر و اسپانیا در قرن هشتم میلادی صورت گرفته است .
اگر چه آقای نقی بهرامی عقیده دارد که « شلتوک برای اولین بار در دوره پادشاهی خسرو انوشیروان ( ۵۳۱ تا ۵۷۹ میلادی ) از هندوستان به ایران آورده شده است »، لیکن ای ،پ ،پتروشفسکی مورخ شهیر روسی در بحث از تاریخ برنج معتقد است که «تاریخ کشت و گسترش برنج در ایران به طور کامل معین نشده است، اما کشت برنج درمقیاس محدود، در پایان دوره ساسانیان (۲۳۶ تا ۶۵۱ میلادی) و گسترش وسیع آن از قرن ۱۰ میلادی به بعد صورت گرفته است» .
● پیشینه برنج درایران
بر اساس نظر لائوفر، کشت برنج درایران پس از تسلط اعراب به ایران، رونق گرفته است، به نظر وی، در دوره ساسانیان برنجکاری وجود نداشته است. م.و.پیگولیوسکایا با توجه به اسناد مکتوب، کشت برنج درایران را به دوره ساسانیان منتسب می داند. پروفسور ام - جی - میسون نیز در بحث از تاریخ گسترش شلتوک درکشورهای خاورمیانه می نویسد که :کشت برنج در ایران از اوایل قرن اول میلادی شروع شده است. اگر چه شلتوک در ایران، اوایل قرن اول میلادی کشت می شد، لیکن کشت و گسترش آن درسطح وسیع، به احتمال زیاد از قرن ۶ تا ۷ میلادی آغاز شده است.
● کشت برنج در ایران
بیشترین کشت برنج در ایران در سه استان شمالی کشور گیلان، مازندران و گلستان که اطراف دریای خزر قرار دارند با ۷۱ در صد سطح زیر کشت از کل کشور انجام می گیرد، و از مراکز عمده کشت و تولید برنج به حساب می آیند. تنوع ارقام محلی و اصلاح شده آنها در این استانها بسیار زیاد است و کلیه ارقام درشش گروه تقسیم شده اند. برنج دانه بلند مرغوب، دانه بلند پر محصول، دانه متوسط مرغوب، دانه متوسط پرمحصول، دانه کوتاه مرغوب ودانه کوتاه پر محصول.
به جز نواحی نیمه بیابانی کوهپایه ای جنوب البرز، نواحی شرقی کرمان، حوزه اصفهان، سیرجان و نواحی بیابانی داخلی و کناره جنوب، در سایر نواحی کشور نیز کشت برنج انجام می گیرد. بنابراین علاوه بر استانهای گیلان، مازندران و گلستان، در سه استان خوزستان، فارس و اصفهان نیز برنج کشت می شود که کثرت ارقام محلی و اصلاح شده نیز در این سه استان زیاد است. پس از این شش استان، یازده استان دیگر کشور نیز به کشت برنج اشتغال دارند که جمعاً ۷/۶ درصد از سطح زیر کشت کل کشور را به خود اختصاص داده اند ولی تنوع ارقام در این استانها قابل توجه نیست و بیشتر از یک یا دو رقم در آنجا کشت نمی شود. در ایران حدود ۳۰ تا ۴۰ سال قبل، برنج در بین خانوارهای متوسط و کم درآمد، به عنوان غذایی گرانقیمت محسوب وبیشتر در میهمانی ها و عیدها مصرف می شد.
اما امروزه با تغییر فرهنگ غذایی، برنج نقشی اساسی درتأمین غذای مردم کشور داشته وبه غذایی همگانی و ملی تبدیل شده است. تهیه انواع پلوها همراه با خورشت، پلوهای مخلوط، شیرینی های برنجی، فرنی، نان برنجی، رشته خوشکار، آرد برنج، شیر برنج، نوعی آش کدو، حلوای برنجی، کوفته برنجی، شله زرد و غیره بیان از مصرف متنوع برنج درکشور دارد.

منبع : ایستگاه کشاورزی