مسوولیت ‌مغفول واقع‌شده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: پایش باقیمانده‌ی میزان سم و کود و ارزش غذایی محصولات کشاورزی ـ بخش پایانی

▪ خبرنگار:
درصحبت‌های خود اشاره به مباحثی مانند ارائه‌ی خدمات بهداشتی به بهره‌برداران و هم‌چنین نظارت برشرایط بهداشتی کارگاه‌های کشاورزی و محیط کار کشاورزان داشتید، توضیح دهید که حوزه‌ی فعالیت کمیته‌ها‌ی بهداشتی تا چه میزان با تولید محصول سالم ارتباط دارد؟
ـ دکترعزتیان:
باتوجه به این‌که کمیته‌ی بهداشت متشکل از نمایندگان دو وزارت بهداشت و جهادکشاورزی است می‌تواند چنین موضوعاتی را در بدنه‌ی خود پوشش دهد. خوشبختانه درکمیته‌های بهداشت کشاورزی استان و شهرستان نمایندگان بخش‌های گوناگون جهادکشاورزی و وزارت بهداشت حضور دارند و تصمیم‌های مناسب را برای اعمال بهداشت در عرصه‌ی کشاورزی می گیرند.
درحال حاضر براساس تفاهم‌نامه‌ای که وجود دارد وزارت بهداشت و وزارت جهادکشاورزی جلسات و نشست‌های مشترکی را برگزار می‌کنند بنابراین دورنمایی از سازوکار قانون‌مند همکاری میان دو وزارت‌خانه وجود دارد و تصمیماتی که درارتباط با بهداشت بهره‌برداران و جنبه‌های گوناگون بهداشت کشاورزی گرفته می‌شود می‌تواند به‌وسیله‌ی کمیته‌های بهداشت کشاورزی هدایت و درنهایت پایش شود. برای پی‌گیری برنامه‌های بهداشت کشاورزی سازمان‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی در استان‌ها تفاهم‌نامه‌های دوجانبه امضا کرده‌اند که این موضوع کمک بسیارشایسته‌ای به پیش‌برد برنامه‌های بهداشت کشاورزی کرده است. حدود نیمی از مدیران دانشگاه علوم پزشکی و سازمان جهادکشاورزی استان تفاهم‌نامه‌ی همکاری امضا کرده‌اند. بنابراین هنگامی‌که بتوانیم وظایف مشخص قانونی را ابلاغ کنیم دورنمایی از سازوکار قانون‌مند در دسترس خواهد بود.
▪ خبرنگار:
در این صورت آیا کمیته‌ی بهداشت کشاورزی می‌تواند بستری برای تعامل میان وزارت جهادکشاورزی و وزارت بهداشت هم درباره‌ی سلامت کشاورز و تولیدکنندگان و هم درباره‌ی بهداشت فرآیند و تولید محصول سالم باشد؟
ـ دکترعزتیان:
در چارچوب مسوولیت‌های قانونی‌ کنونی فعالیت‌های این کمیته تنها شامل بهداشت کشاورز و محیط کار آن‌ها می‌شود، به باور من دراین بستر بهداشت و سلامت محصولات را نیز می‌توان تعریف کرد. درواقع هدف نهایی کمیته‌های بهداشت کشاورزی افزودن فعالیت‌های نوین بهداشتی مانند سنجش باقی‌مانده‌ی سموم محصولات کشاورزی، کیفیت سلامت محصولات کشاورزی و... در این زمینه است. کارشناسان بهداشت که برمحیط کارکشاورزی نظارت دارند پس ازنمونه‌برداری از سطح مزارع نمونه‌ها را به آزمایشگاه‌های تخصصی که تحت نظر کمیته‌های بهداشت کشاورزی هستند تحویل می‌دهند. تمام عناصر و سازمان‌های مرتبط با پایش کیفیت محصولات کشاورزی درجلسات کمیته‌های بهداشت کشاورزی می‌توانند نظرات و پیشنهادات خود را ارائه دهند و درارتباط مستقیم باهم باشند.
در حال حاضر تشکیل پرونده‌های بهداشت همراه با معاینات ادواری و هم‌چنین تشخیص عوامل زیان‌آور محیط کار کشاورزان در دستور کار کمیته‌های بهداشت کشاورزی است. همچنین تشکیل پرونده‌ی بهداشتی برای دام و ازسویی نظارت و به‌سازی دامداری‌های کشاورزی از برنامه‌های درحال پیگیری کمیته است.
ارائه‌ی آموزش‌های فنی و بهداشتی به بهره‌برداران به‌صورت مکتوب و یا حضوری موضوعی است که درحال حاضر به آن پرداخته می‌شود. برای نمونه قراربود اصناف کشاورزی، موضوع ارتقاء کیفی محصولات کشاورزی را پیگیری کند که دراین زمینه مسائلی مانند سنجش باقی‌مانده‌ی سموم محصولات کشاورزی، تشکیل بانک‌های اطلاعاتی، حفاظت و جلوگیری از تخریب محیط زیست که ناشی از روش‌ها و سازوکارهای ناصحیح تولید است مورد بررسی قرار گیرد. هم‌چنین بسته‌بندی محصولات کشاورزی به‌منظور ارتقای سطح سلامت، بازیافت ضایعات و مسائل بسیار دیگر به‌عنوان پایه‌گذاری بهداشت کشاورزی تعبیه شده بود.
این اهداف درسال ۱۳۷۵ تدوین شد؛ درحال حاضر بسیاری از فعالیت‌های رده به‌وسیله‌ی کمیته‌ی بهداشت کشاورزی پیگیری و انجام می‌شود. اهداف کوتاه مدت این کمیته درمرحله‌ی اول توسعه‌ی کمیته‌های بهداشت کشاورزی در سراسر کشور است. البته باید به این نکته اشاره کرد:«با وجود آن‌که دانشکده‌های علوم پزشکی سعی بر تشکیل و توسعه‌ی کمیته‌ها‌ی بهداشت درسراسر کشورها دارند اما به دلیل کمبود امکانات و منابع انسانی تا به امروز موفق نشده‌اند.»
ما امیدواریم که بتوانیم سراسر ایران را تحت پوشش خدماتی کمیته‌های بهداشت کشاورزی قراردهیم و درصورت اجرای این مهم فعالیت‌های جدید را در این حیطه اعمال کنیم؛ برای نمونه ما امسال توانستیم اهمیت رعایت بهداشت را در دامداری‌ها بیان کنیم هم‌چنین آموزش‌هایی درارتباط با پسماندهای کشاورزی داشتیم. خوشبختانه انعطاف‌پذیری و پذیرفتن فعالیت‌های جدید از ویژگی‌های شایسته‌ی نظام بهداشت و درمان کشور است. نظام خدمات بهداشتی درمانی ایران به عنوان PHC معروف است که قابلیت پذیرش خدمات جدید را دارد و از انعطاف‌پذیری مناسبی برخوردار است و مسائل و تکنولوژی‌های نوینی که وارد ادبیات ایران می‌شود اگر مرتبط با کشاورزی و بهداشت کشاورزی باشد به راحتی می‌تواند جایگاه مناسبی دراین ساختار پیدا کند.
به باورمن ما دراین زمینه نیازمند تشویق و حمایت هستیم و بدون درنظرگرفتن اختلاف سلیقه‌ها باید هم‌سو و هم‌گام حرکت کنیم تا بتوانیم موقعیت این ساختار را حفظ کنیم. باید درگام نخست فرهنگ پذیرش تغییرات نوین در حوزه‌ی کشاورزی و دامداری ایجاد شود و اجتماع پذیرای این موضوع باشد درغیراین‌صورت قوانین از ضمانت اجرایی مناسبی برخوردار نخواهند بود. درحقیقت وزارت بهداشت همراه با کاراجرایی به فرهنگ‌سازی نیز می‌پردازد. درحال حاضر هر ۶ ماه جدول و یا عملکرد فعالیت‌های انجام شده‌ی کشاورزی توسط کمیته‌های استانی را دریافت می‌کنیم.
درسال گذشته کمیته‌های استانی مسوولیت‌های زیر را برعهده داشتند که که در هر مورد باید گزارش تعداد فعالیت‌های انجام گرفته را گزارش می‌کردند
۱) تشکیل جلسات کمیته‌های استان که درواقع بیانگر فعالیت‌های انجام شده و همکاری‌های دوجانبه است.
۲) تشکیل جلسات کمیته‌های بهداشتی که شامل جلسات درون بخشی وزارت بهداشت است که از جنبه‌های گوناگونی مانند بهداشت محیط روستا، بهداشت کارکشاورز، معاینات و... دارای اهمیت است.
۳) تشکیل کلاس‌های آموزشی که برای کارشناسان برگزار شده است.
۴) شرکت‌کنندگان کلاس‌های تشکیل شده توسط کاردان‌های بهداشتی و یا مروجین کشاورزی.
۵) برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای پزشکان مسوول تشکیل پرونده‌ی کشاورزان.
۶) کارگاه‌های آموزشی که برای به‌ورزان برگزار شده است.
۷) تشکیل کارگاه‌های آموزشی و تعداد بهره‌بردارانی که دراین کارگاه‌ها شرکت کرده‌اند.
۸) بازدیدهایی که از کارگاه‌ها، گلخانه‌ها و واحدهای دامی انجام شده است.
۹) واحدهای تولیدی که به آن‌ها پیشنهادات اصلاح و به‌سازی داده شده است.
۱۰) کارگاه‌ها و واحدهایی که به‌سازی و اصلاح شده‌اند.
۱۱) تعیین افراد و تولیدکنندگانی که در معرض عوامل زیان‌آور درمحیط کار بودند.
۱۲) سنجش عوامل زیان‌آور محیط کار مانند شدت نور، به‌سازی دیوارها و سقف، ایمنی کارگران،‌ استانداردهای مربوط به سازه‌های واحد تولیدی و...
۱۳) آموزش به کشاورزان درارتباط با نوع پوشش و لباس کار، شرایط ایمنی محیط کار
که تمام اقدامات اجرایی نام‌برده از نظر فرهنگ‌سازی نیز دارای اهمیت بوده باید بهداشت به شکل جامع وکامل بیان شود؛ به عقیده‌ی من بسیار خودخواهانه است اگر بخواهیم تنها به موضوعاتی همانند باقی‌مانده‌ی سموم یا سلامت محصولات کشاورزی بپردازیم، که منافع آن تنها شامل حال مصرف کنندگان شهرنشین می‌شود؛ بلکه باید در ابتدا به مسائل ایمنی و سلامت تولیدکنندگان اهمیت داده شود سپس جنبه‌های دیگر بهداشت کشاورزی پیگیری شود.
درسال ۱۳۸۶ شبکه‌های بهداشتی و درمانی به هزاران کشاورز لوازم حفاظت فردی مانند کلاه حصیری، عینک آفتابی، لباس کار مناسب و... اهدا کرد زیرا بسیاری از سرطان‌های شایع در بهره‌برداران به‌دلیل رعایت نکردن مسائل ایمنی درهنگام انجام کار درعرصه است. ما باید درابتدا اعتماد کشاورزان از طریق انجام معاینات پزشکی، تشکیل پرونده‌های بهداشتی و... جلب کنیم سپس از آن‌ها انتظار تولید میوه و سبزی سالم را داشته باشیم.
ما رسیدگی به این موضوعات را در راس برنامه‌های کمیته‌های بهداشت کشاورزی قراردادیم. در این زمینه سعی کردیم با استفاده ازپوسترهای تبلیغاتی و برگزاری کلاس‌های آموزشی، آموزش‌های لازم را به بهره‌برداران ارائه دهیم و از سویی با انجام معاینات پزشکی و در صورت لزوم معالجات موثر در مراکز بهداشت ودرمان از کشاورزان حمایت کنیم. این اقدامات به‌صورت سالیانه در کمیته‌های بهداشت کشاورزی انجام شده و مسوولین پیگیری‌آن‌را به عهده دارند. به باورمن سنجش باقی‌مانده‌ی سموم درمیوه و سبزیجات فعالیت بسیارساده‌ای است که به‌وسیله این ساختار بهداشتی پوشش داده می‌شود.
▪ خبرنگار:
تقویت ساختارهای نظارتی مانند استخدام نیروی متخصص و کارشناسان بهداشت و ازسویی تاسیس و تجهیز آزمایشگاه‌های وزارت بهداشت، می‌تواند نقش بسیار مهمی را در پیشگیری از سرطان‌ها و بیماری‌های‌ پوستی و شایع درتولیدکنندگان ایفا کند که به‌ باورمن از منظر اقتصادی نیز باصرفه‌تر و منجر به صرفه‌جویی درهزینه‌های درمانی این گروه می‌شود که ما شاهدیم در بسیاری از مواقع دولت مسوولیت پرداخت این هزینه‌ها را عهده دار است؛ حال باتوجه به موارد بیان شده هنگامی‌که طرح یا برنامه‌ی جدیدی مطرح می‌شود نیازمند بازه‌ی زمانی مناسبی است که سازمان مدیریت جایگاه و اهمیت موضوع را درک وسپس اعتبارات لازم را تامین کنند، دراین باره کمیته‌های بهداشت کشاورزی نیازمند چه میزان بودجه و اعتبار برای تامین این هدف می‌باشند؟
ـ دکترعزتیان:
باتوجه به محدوده‌ی فعالیت‌هایی که انجام می‌دهیم تا به امروز با کمبود بودجه و یا تامین اعتبار دراین زمینه مواجه نشده‌ و با حمایت‌های مناسبی از سوی معاونت سلامت برخوردار بوده‌ایم. دانشگاه علوم پزشکی نیز می‌تواند منابع مالی موردنیاز برای انجام فعالیت‌های مرتبط دراین امر را در بودجه‌های سالیانه خود پیش‌بینی کند. اگر قرارباشد که درآینده فعالیت‌های جدیدی مانند سنجش باقی‌مانده‌ی سموم و کنترل غذا و دارو به این کمیته واگذار شود نیازمند تامین بودجه و اعتباربرای تاسیس و تجهیز آزمایشگاههای مرتبط و استخدام نیروی متخصص هستیم که می‌توان راهکارهای جدیدی برای پرداخت هزینه‌های مربوطه درنظرگرفت تا فشار مضاعفی به دولت تحمیل نشود. باتوجه به آن‌که ما تجربه‌ی انجام سنجش‌های موردی را درسال ۷۶- ۱۳۷۵ داشته‌ایم می‌توانیم برای انجام محاسبات درسال ۱۳۸۶ از تجربیات گذشته استفاده و هزینه را مشخص کنیم و الگوهای واقعی‌تری دراین راستا ارائه دهیم.
▪ خبرنگار:
باتوجه به آن‌که شما دبیراین کمیته هستید آیا پیگیری‌های لازم را درارتباط با نحوه‌ی عملکرد این کمیته در سطح ملی انجام داده‌اید؟
ـ دکترعزتیان:
بله، قراراست تفاهم‌نامه‌ی قابل قبولی که به ساختارموجود کمک کند از خروجی‌های این کمیته باشد.
▪ خبرنگار:
آیا شما در جلساتی که با وزارت جهادکشاورزی دارید مطالبات خود را مانند ابلاغ کردن MRL ها و نیز بارکددار کردن محصولات کشاورزی را پیگیری می‌کنید؟
ـ دکترعزتیان:
بله.
▪ خبرنگار:
در صحبت‌های خود به موضوع انجام فعالیت و طرح‌های پژوهشی درارتباط با سنجش باقی‌مانده‌ی سموم شیمیایی درعرصه‌ی کشاورزی اشاره داشتید با توجه به تجربیات و آمار کسب کرده در این زمینه وضعیت سلامت محصولات کشاورزی را در ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟ هم‌چنین برای خوانندگان توضیح دهید که بی‌توجهی در این باره می‌تواند چه عواقب وتاثیراتی بر سلامت جامعه و ازسویی بازارهای جهانی فروش محصولات کشاورزی داشته باشد؟
ـ دکترعزتیان:
این موضوع از اهمیت بسیاری برخوردار است اما نباید این نگرانی ایجاد شود که تمام محصولات کشاورزی ایران مسموم هستند و میزان باقی‌مانده‌ی سموم بیش از حد مجاز است و یا آن‌که از سموم غیرمجاز در تولید و تیمار محصولات کشاورزی استفاده شده است. براساس نتایج حاصل از مطالعات و بررسی‌هایی که در سال ۱۳۷۵ درمورد میزان سطح باقی‌مانده‌ی سموم در خیارگلخانه‌ای انجام دادیم میزان سم درمحصول نام‌برده بیش‌از حد مجاز نبود.
▪ خبرنگار:
شنیده‌ها حاکی از آن است که برخی از کشاورزان به منظور افزایش تولید و در نتیجه سود بیشتر از سموم گوناگون با دز بالا استفاده کرده و بدون توجه به دوره‌ی کارنس این محصولات را به بازار عرضه می‌کنند؛ باتوجه به افزایش جمعیت و میزان تقاضای مصرف کنندگان ونیازی که در بازار امروز نسبت به محصولات گلخانه‌ای احساس می‌شود و ازسویی نبود مرجع نظارت برتولیدات کشاورزی، هم‌چنان شما معتقد هستید که محصولات کشاورزی سالم و بدون باقیمانده‌ی سموم است؟
ـ دکترعزتیان:
این احتمال وجود دارد اما ممکن است حالت عکس این موضوع نیز باشد. یعنی با افزایش آگاهی جامعه‌ی بشری نسبت به سلامت غذا و خطری که از این جنبه انسان‌ها را تهدید می‌کند میزان مصرف این سموم کاهش پیدا کرده باشد. براساس آماری که وزارت جهادکشاورزی دراین باره اعلام کرده است میزان مصرف سموم کاهش یافته است. باید به موضوع مصرف سموم اهمیت ویژه‌ای شود زیرا که با مصرف محصولات و موادغذایی آلوده روزانه سموم شیمیایی وارد بدن انسان‌ها می‌شود که به‌طور حتم سلامتی افراد را تحت تاثیر قرارمی‌دهد که این امر بسیار نگران‌کننده است. ما باید، با این موضوع به صورت بنیادی و زیرساختی برخورد کنیم زیرا مسائل مربوط به غذا و دارو هر روز پیچیده‌تر می‌شود.
درحال حاضر حتی الگوی تغذیه مردم درحال تغییر است به‌طور مثال غذاهای آماده جایگزین غذاهای سنتی شده‌اند که به‌طور حتم تاثیرات و پیامدهایی را ایجاد خواهد کرد بنابراین باید بهداشت به صورت جامع مورد توجه قرارگیرد.
▪ خبرنگار:
به تازگی شما میزان باقی‌مانده‌ی سموم و کود شیمیایی را رصد نکرده‌اید؟
ـ دکترعزتیان:
خیر به تازگی دراین زمینه مطالعات و پژوهش‌هایی در وزارت بهداشت انجام نشده است. البته مطالعات متعددی درقالب پروژه‌های دانشگاهی یا پایان‌نامه‌های دانشجویی هم‌چنین دربخش‌های تحقیقات وزارت جهادکشاورزی درارتباط با باقی‌مانده‌ی سموم انجام شده است.
▪ خبرنگار:
درارتباط با مصرف کودهای شیمیایی و تعیین ارزش غذایی محصولات کشاورزی نیز رصدهایی انجام شده است؟
ـ دکترعزتیان:
خیر.

منبع : خبرگزاری ایسنا