برنامه‌های راهبردی تحقیقات محصولی موضوعی و منطقه‌ای و برنامه‌های مؤسسه آموزش عالی علمی ـ کاربردی جهاد کشاورزی

● مقدمه
تدوین برنامه‌های راهبردی تحقیقات محصولی و موضوعی و منطقه‌ای به‌عنوان اساسی‌ترین اقدام سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی در ساماندهی برنامه‌های تحقیقاتی وزارت جهاد کشاورزی از اوایل سال ۱۳۸۵ در سطح سازمان و مؤسسات و مراکز آموزشی و تحقیقاتی تابعه آغاز گردید و پیش‌بینی می‌شود این برنامه‌ها بتواند در کاربردی نمودن بیش از پیش برنامه‌های تحقیقاتی وزارت جهاد کشاورزی مؤثر باشد، این رویکرد جدید به‌نوعی نیم‌نگاهی به فرموله کردن برنامه‌های تحقیقاتی به‌روش ایزنار و رسیدن به هدفی بزرگ از طریق ریز کردن فعالیت‌های مرتبط با هم دارد، که در نهایت مجموع آن فعالیت‌ها به یک هدف کلی ختم خواهند شد. اهدافی که سازمان در تدوین برنامه‌های یادشده دنبال می‌نماید به این شرح است:
۱) ایجاد بستر مناسب برای تحقق تعهدات برنامه‌های دولت در بخش کشاورزی، اهداف پیش‌بینی شده بخش در برنامه چهارم توسعه و سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور.
۲) تقاضا محور نمودن تحقیقات.
۳) افزایش سرعت، دقت و کیفیت فعالیت‌های تحقیقاتی.
۴) تعیین اهداف و جلوگیری از انحراف در مسیر فعالیت‌های پژوهشی.
۵) استفاده بهینه از منابع انسانی‌، مالی و فضاها و امکانات تحقیقاتی.
۶) ایجاد انسجام و هماهنگی در اجرای فعالیت‌های پژوهشی.
به‌منظورتحقق اهداف فوق تاکنون ۷۵ برنامه راهبردی در زمینه مهمترین محصولات و موضوعات مرتبط با بخش کشاورزی به تصویب رسیده است که در تمامی کمیته‌های راهبردی نمایندگانی از بخش آموزش وجود دارد تا ضمن آگاهی از مسائل مربوطه، بحث آموزش نیز در برنامه‌های یاد شده لحاظ شود.
● پژوهش در مؤسسه آموزش عالی علمی ـ کاربردی جهاد کشاورزی
آموزش و پژوهش بنیان و شالوده تمامی تحولات و پیشرفت‌ها در ابعاد مختلف زندگی بشر است؛ و این رابطه یک جریان متقابل است که ارتقای هریک از آنها، مستلزم رشد و تحول در دیگری نیز هست، وجود این ارتباط تنگاتنگ بین تحقیقات و آموزش و نیز نقش مؤثر آن در پیشبرد اهداف آموزشی برقراری ارتباط منطقی بین حوزه‌های مذکور را ضروری می‌نماید. پژوهش در مؤسسه آموزش عالی علمی ـ کاربردی اساساً به‌منظور فراهم‌ آوردن زمینه‌های لازم برای توسعه کمی و کیفی آموزش‌های علمی‌ ـ کاربردی و نیل به اهداف مورد نظر تدوین شده‌است. اما برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در امر مطالعه و تحقیق در مؤسسه سوای توجه به این امر، قطعاً بایستی با اهداف کلان وزارت جهاد کشاورزی و با برنامه‌های راهبردی تحقیقاتی سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی نیز هماهنگ و هم‌سو باشد، تا ضمن جلوگیری از انجام تحقیقات تکراری منجر به حل مشکلی از مشکلات اساسی جامعه شود، این امر چنان‌که در مقدمه نیز اشاره شد منطبق با اصول فرموله کردن برنامه‌های تحقیقاتی به‌روش ایزنار نیز هست.
● مؤسسه آموزش عالی علمی ـ کاربردی جهاد کشاورزی و لزوم همانگی با برنامه‌های راهبردی
مسئله تحقیق و پژوهش در سطح سازمان با هدایت فعالیت‌ها و طرح‌های تحقیقاتی به سمت چارچوب برنامه‌های راهبردی تحقیقات محصولی و موضوعی، در آستانه یک تحول بزرگ قرار گرفته که به‌دلیل فقدان تجربه قبلی در انجام امور مشابه در سازمان و تنوع و گستردگی موضوعات برنامه‌ها، که تمامی برنامه‌هایمربوط به فعالیت‌های بخش کشاورزی را در بر می‌گیرد، نیازمند به هم‌کاری، هم‌فکری و وحدت رویه همه مؤسسات تحقیقاتی و آموزشی تابعه سازمان است تا در نیل به اهداف از قبل پیش‌بینی‌ شده تسریع به‌عمل آید.
مؤسسه آموزش عالی علمی ـ کاربردی جهاد کشاورزی با پشتوانه محکمی چون دارا بودن تمامی تخصص‌های مرتبط با فعا‌لیت‌های وزارت جهاد کشاورزی ونیز داشتن فضاهای آزمایشگاهی، کارگاهی و عرصه‌های بزرگ کشاورزی، در راستای دستیابی به چنین هدفی اقدام به انتصاب نمایندگان پژوهشی در سطح مراکز و پردیس‌های آموزش کشاورزی در سراسر کشور نمود، که می‌تواند به‌عنوان یک گام، مؤثر و رو به جلو در راستای هدایت فعالیت‌های تحقیقاتی به سمت برنامه‌های راهبردی سازمان تلقی شود. از سال ۱۳۷۸ که فعالیت‌های پژوهشی در مؤسسه شکل گرفت، همواره خلاء ناشی از وجود یک ساختار تشکیلاتی هماهنگ‌کننده امور پژوهشی در سطح مراکز آموزشی احساس می‌شد، اما مشکلات ناشی از کمبود نیروی انسانی، نداشتن ردیف اعتباری مستقل، ضعف دیدگاه پژوهشی یا در اولویت احساس نکردن فعالیت‌های پژوهشی در مراکز آموزشی و ... باعث می‌شد که کمتر به این مسئله پرداخته شود. رکود فعالیت‌های پژوهشی ناشی از مشکلات متعدد در سال ۱۳۸۰، تغییر در نگرش برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران مؤسسه را به‌دنبال داشت به‌نحوی که از سال ۱۳۸۱ به‌بعد شاهد رشد مجدد آمار تعداد طرح‌های تحقیقاتی در حوزه آموزش و مدیریت بودیم، اما این به‌تنهائی کافی نبود و اعضاء هیئت علمی در گروه‌های تخصصی ۹گانه هنئز قادر به انجام فعالیت تحقیقاتی در حوزه تخصصی خود نبودند. در ابتدای سال ۱۳۸۲ با ابلاغ دستورالعمل پیشنهاد، بررسی و تصویب طرح‌های تحقیقاتی از سوی سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی و تعریف نوع خاصی از طرح‌های تحقیقاتی تحت عنوان ”طرح‌های مشترک“ عرصه فعالیت برای سایر اعضاء هیئت علمی در گروه‌های تخصصی فراهم شد و این اقدام توانست پتانسیل‌های بالقوه موجود در مؤسسه و مراکز آموزشی تابعه را به فعلیت نزدیک‌تر کند.
از این تاریخ به بعد کم‌کم آمار طرح‌های تحقیقاتی مؤسسه رو به افزایش گذاشت (هرچند ممکن بود دربرهه‌ای از زمان به دلیل مشکل ناشی از تأمین اعتبار، از رشد مطلوب برخوردار نباشد ”نمودار میله‌ای شماره ۱“).
علی‌رغم رشد رو به افزون آمار تعداد طرح‌ها، تنوع موضوع‌های تحقیقاتی هم‌چنان در حوزه آموزش و مدیریت قابل ملاحظه نبود و موضوع‌ها بیشتر حول محورهای اثربخشی دوره‌ها و اشتغال فارغ‌التحصیلان دور می‌زد. این قبیل مسائل و عدم آگاهی یا اطلاع کافی از مسائل و مشکلات مربوط به فعالیت‌های پژوهشی در سطح مراکز، طولانی شدن فرآیند بررسی طرح‌های تحقیقاتی به‌دلیل رفت‌ و برگشت‌های ناشی از اشکالات ولو جزئی در تنظیم پروپوزال‌های تحقیقاتی و ... باعث شد که مسئولین امر در مؤسسه جایگاه پژوهش را رد سطح مراکز آموزشی به‌صورت سازمان‌یافته و با انتصاب نمایندگان پژوهشی تبیین نمایند. بدین لحاظ رایزنی در خصوص تعیین نمایندگان پژوهشی در سه ماهه آخر سال ۱۳۸۵ شروع و بلافاصله اولین گردهمائی رابطین پژوهشی در دوم و سوم خرداد ماه سال ۸۶ در ارومیه با حضور چشم‌گیر نمایندگان پژوهشی برگزار گردید. این گردهمائی که با هدف آشنائی رابطین پژوهشی با سیاست‌ها و دیدگاه‌های پژوهشی مؤسسه، آشنائی با دستور‌العمل پیشنهاد بررسی و تصویب طرح‌های تحقیقاتی، آشنائی با برنامه‌های راهبردی محصولی و موضوعی سازمان، تعیین اولویت‌های تحقیقاتی مؤسسه با تأکید بر برنامه‌های راهبردی سازمان، آشنائی با فرآیند تدوین منابع علمی و درسی مؤسسه و آشنائی با دستورالعمل‌های شرکت در مجامع علمی داخلی و خارجی و فرصت‌های مطالعاتی و تشویق چاپ آثار علمی برگزار گردید، که در زمینه بررسی مسائل و مشکلات پژوهشی مراکز آموزشی و شناخت اولویت‌های تحقیقاتی مراکز، دستاوردهای ارزنده‌ای داشت که می‌تواند دیدگاه مسئولین امر را نسبت به مسائل تحقیقاتی مراکز آموزشی تغییر دهد. اقدام دیگر مؤسسه آموزش عالی علمی - کاربردی جهاد کشاورزی در راستای تسهیل در روند ارائه و تصویب طرح‌های تحقیقاتی منطبق با برنامه‌های راهبردی سازمان، کسب مجوزی از دفتر بررسی و هماهنگی طرح‌های تحقیقاتی است که به مؤسسه این اجازه را می‌دهد در صورت عدم بررسی طرح‌های ارسالی اعضای هیئت علمی آموزشی این مؤسسه در مؤسسات تحقیقاتی مادر در مدت‌زمانی برابر با دو ماه‌، با تکیه بر دارا بودن تمام تخصص‌های مرتبط، طرح‌های مزبور را مستقیماً به کمیسیون بررسی و هماهنگی طرح‌های تحقیقاتی ارسال نماید. پیش‌بینی می‌شود با اتخاذ سیاست‌های یا شده موارد زیر قابل حصول باشد:
۱) منطبق شدن هر چه بیشتر موضوع‌های تحقیقاتی با برنامه‌های راهبردی سازمان.
۲) تنوع محورها و موضوعات تحقیقاتی در حوزه‌های آموزش، مدیریت و طرح‌های تخصصی.
۳) ارجاع به‌موقع اولویت‌ها، مسائل و مشکلات تحقیقاتی مراکز به‌صورت منظم و دست‌بندی شده به‌ مؤسسه.
۴) از انزوا خارج شدن بحث‌های پژوهشی در سطح مراکز آموزشی و تشکیل شورای پژوهشی.
۵) تسهیل و تسریع در فرآیند بررسی طرح‌های تحقیقاتی.
۶) تسریع در فرآیند اجرای طرح‌های تحقیقاتی و ارسال به موقع گزارشات مربوطه به مؤسسه.
۷) نظارت بر حسن اجرای طرح‌های تحقیقاتی مطابق با برنامه‌های نظارت و ارزشیابی مؤسسه.
۸) تقلیل در آمار تعداد طرح‌های تحقیقاتی دارای گزارش نهائی معوقه و ...
● نکته آخر
نظربه‌این‌که بستر مناسب برای فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی با اتخاذ سیاسیت‌های فوق همواره رو به بهبود است، تأمین اعتبار و نحوه پرداخت هزینه‌های اجرای طرح‌های تحقیقاتی بایستی منطبق با این سیاست‌ها تغییر کرده تا ضمن تسهیل در این امر موجبات تشویق و دلگرمی بیش از پیش محقیقن و پرداختن آنها به امر تحقیق و پژوهش شود.

قدرت رحیم‌زاده کارشناس مسئول بررسی طرح‌های تحقیقاتی

منبع : نشریه آموزشهای علمی کاربردی