سوگ‌ها و عزاها ، استان ایلام

در مراسم سوگواری،‌ نقش زنان قابل توجه است. ناله و بی‌تابی زنان، در هجران متوفی سوزناكتر از مردان است. زنانی كه به متوفی نزدیكترند، صورت خود را می‌خراشند،‌ به طوری كه خون بر گونه‌هایشان جاری می‌شود و گریبان چاك می‌دهند. زنان دیگر دسته‌دسته برای ابراز همدردی به جمع عزاداران ملحق می‌شوند و با صدایی رسا و آهنگ حزین مویه‌‌هایی را می‌خوانند.
در برخی از نواحی استان، زنانی كه از راه دور، برای سوگواری می‌آیند در نزدیك خانه متوفی، دورهم حلقه می‌زنند و با نظمی خاص، در حالی كه بر سر و سینه می‌كوبند پیش می‌روند. زنان فامیل نیز دایره‌وار به سوی آنان حركت می‌كنند. به این مراسم پِرسه گویند. پس از سینه‌زنی وارد خانه می‌شوند، می‌نشینند و مویه می‌كنند. مویه‌ها را متناسب با شخصیت متوفی می‌سرایند. اگر او جوان، دلاور و تیرانداز بوده است، مویه‌هایی مناسب این صفتها می‌خوانند. در مجلس مردان، فاتحه‌خوانی برقرار است، ولی در برخی نقاط، آن‌ها نیز همانند زنان، مراسمی شبیه پایكوبی كه گاه با نواختن ساز و دهل همراه است اجرا می‌‌كنند كه به آن چَمَر می‌‌گویند. اولین شب پس از مرگ متوفی، بازماندگان، گوسفندی را ذبح و شامی تهیه می‌كنند، كه افراد نزدیك در صرف آن شركت دارند. پس از شام، برای شادی روح او فاتحه می‌خوانند. این مراسم را شوشیم (شام شب) گویند. پس از آن به مدت یك هفته و گاه چهل روز، هر روز غروب حلوا و نان فطیر می‌پزند كه چند تن ریش سفید آن را می‌خورند و فاتحه می‌خوانند.
مردم بر این باورند كه سنگ مزار را باید پیش از فرا رسیدن سال نو آماده و نصب كنند. بر روی آن شهادتین را می‌نویسند و بعد نام، نام طایفه و پدر متوفی را ذكر می‌كنند. اگر شخص فوت شده مردی متدین، سواركار، جنگاور و شكارچی بوده باشد، تصویرهای مهر، تسبیح، اسب و تفنگ بر روی سنگ گور آن حكاكی می‌‌كنند و اگر زن باشد، نقش مهر، تسبیح،‌ آیینه و شانه ترسیم می‌كنند. اگر متوفی، فردی دلاور،‌ شكارچی و نامور باشد،‌ لباس، تفنگ، ابزار شكار و سواركاری او را روی تختی پهن می‌كنند و زنان و مردان دور آن جمع می‌شوند و گریه و مویه سر می‌دهند. مراسم هفتم، چلهم و سالگرد را با اندك تفاوت‌هایی مانند سایر مناطق ایران برگزار می‌كنند.