تعزیه، ‌نمایش‌ کامل ‌‌ایرانی

تعزیه یک ژانر نمایشی کامل به شمار می‌آید که از دل سیر و روند فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اعتقادی ایرانیان در طول قرن‌های گذشته برخاسته است.
این‌گونه نمایشی، اگرچه ریشه در آیین‌های سوگ سیاوش و یادگار زریران در پیش از اسلام دارد، اما با واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری، مسیری متفاوت را آغاز کرد.
در دوره آل‌بویه، تعزیه به جذب آیین‌های سوگواری شیعی پرداخت، در دوره صفویه با مرثیه‌های شاعرانی چون محتشم کاشانی به غنای ادبی رسید و گرایش‌های تثبیت شده‌‌ای یافت و در دوره قاجار بود که به نمایشی کامل تبدیل و تکیه‌های زیادی برای اجرای آن ساخته شد.
در حالی که تعزیه با تکیه بر اعتقادهای مذهب شیعه و بهر‌ه‌گیری از شعر فارسی و موسیقی و آواز سنتی، تنها گونه نمایشی ایرانی محسوب می‌شود، متاسفانه هنوز به طور شایسته مورد توجه و حمایت قرار نگرفته است.
اگر ما بخواهیم هویت و سابقه نمایشی خود را به جهان عرضه کنیم، باید بر تعزیه تکیه کنیم و به آن ببالیم؛ در حالی که در کشور، اجرای تعزیه محدود به دهه اول محرم شده و هیچ بنا و ساختمان اختصاصی برای آن وجود ندارد. در یک کلام باید گفت موجودیت، تداوم و استمرار این‌گونه نمایشی ایرانی در حال حاضر با کم‌لطفی روبه‌روست و حمایت از آن در محدوده حرف و وعده قرار می‌گیرد.
علاوه بر تلاش برای رونق و فراگیری دوباره تعزیه در کشور، دیگر هدفی که باید دنبال کرد، استفاده از قابلیت‌های ساختاری و تکنیکی این‌‌گونه نمایشی در تئاتر ایران است. پیش از این، اگرچه نمایشنامه‌نویسی چون بهرام بیضایی از تکنیک روایی تعزیه در آثار خود سود جسته و کارگردانانی از قابلیت‌های اجرایی آن در تئاتر‌هایی که بر صحنه برده‌اند، بهره گرفته‌اند، اما جریانی فراگیر در این مسیر شکل نگرفته است.
اگر قرار باشد ما دارای تئاتر ملی شویم باید بیشتر از گذشته به تعزیه توجه داشته باشیم؛ آیین و سنتی نمایشی که به درام بسیار نزدیک است و به ما اهالی تئاتر می‌تواند کمک کند تا در کار خود به هویت و تشخیص ایرانی برسیم.
تعزیه ایرانی علاوه بر یک ژانر هنری کامل، یک آیین مذهبی پرشور و ژرف‌نگر هم است که به همین دلیل باید مورد توجه و پشتیبانی دوچندان قرار بگیرد. پیش از این، ایرانیان دوستدار خاندان اهل‌بیت، املاک و عایدات بسیاری را وقف اجرای تعزیه می‌کردند و از این راه اعتقادهای راسخ مذهبی خود را به نمایش می‌گذاشتند.
در گوشه و کنار کشور هنوز می‌توان بسیاری از این موقوفات را مشاهده کرد که از ده‌ها سال پیش برای این‌ کار اختصاص داده شده‌اند.
تعزیه را باید تنها نمایش جهان دانست که بسیاری از بانیان برپایی آن، در واقع در حال ادا کردن یک نذر اعتقادی هستند. آنان حمایت از این نمایش را یک وظیفه دینی می‌دانند و آن را در کنار برپایی مجالس سوگواری، انداختن سفره ابوالفضل و حضرت رقیه، برای پاسداشت شهدای واقعه عاشورا به جای می‌آ‌ورند.
من به عنوان یک عضو خانواده هنرهای نمایشی، هیمنه تئاتری را زمانی تجربه کردم که در روستایی در ۱۰ کیلومتری خوانسار همراه دانشجویانم ۴ ساعت به تماشای یک مجلس تعزیه نشستم؛ اجرایی که بیش از ۲۰ هزار تماشاگر داشت.
این تعزیه چنان بر من تاثیر گذاشت که به دنبال آن کتاب «بنفشه‌های سوگوار» را نوشتم و منتشر کردم. در کدام نقطه دیگر جهان می‌توان با چنین نمایش مردمی، خودجوش، پرشور و تاثیرگذاری روبه‌رو شد.

دکتر اردشیر صالح‌پور

منبع : روزنامه جام جم