آنچه باید درباره راه‌های قانونی دریافت مهریه بدانید

● ساقط کردن از زندگی‌
«تقریبا هیچ زنی هنگام ازدواج توقع دریافت مهریه را از همسر خود مطرح نمی‌کند و اغلب زنانی هم که با مهریه‌ های بالا حاضر به ازدواج می‌شوند، به شکل شفاهی به همسران خود قول می‌دهند که تنها در زمان طلاق یا در صورت بروز مشکل حاد در زندگی مهریه خود را مطالبه خواهند کرد.»
دسته‌ای از این افراد زنانی هستند که قصد به اجرا گذاشتن مهریه را دارند و دسته دیگر مردانی که در انتظار دریافت اخطاریه حضور در دادگاه، روز را به شب می‌رسانند. این‌که چگونه می‌توان مهریه را به اجرا گذاشت، موضوع مطلب این هفته است، اما پیش از طرح نکات جزیی درباره مهریه بد ‌نیست به این نکته اشاره کنیم هدفی که زنان از به اجرا گذاشتن مهریه دنبال می‌کنند، در بیشتر مواردها به سمت و سویی ختم می‌شود که طی آن مرد از هستی ساقط شود.
تجربه نشان داده زنان هنگام اجرا گذاشتن مهریه رفتاری احساسی را در پیش می‌گیرند و می‌کوشند تا جایی که ممکن است مرد را بچزانند. به اجرا گذاشتن مهریه معمولا با توقیف تلفن‌ همراه، خانه و... همراه است و حالا اگر شما به عنوان مردی که مهریه‌ای سنگین را پذیرفته، به لحاظ شغلی شرایطی دارید که مثلا تلفن همراه و خودرو وسیله کار شماست، بهتر است در همان زمان تنظیم عقدنامه، این نکته را در سند ازدواج ذکر کنید و از همسر خود بخواهید رضایت خود را نسبت به این مساله که خودرو و تلفن همراه جزو مستثنیات دین پذیرفته شده و مشمول مهریه نخواهد بود، ابراز و زیر این جمله را امضا کند.
● مهریه کجا دریافت می‌شود؟
مهریه، مالی است که ثبت آن در سندی به نام عقدنامه، شرایط خاصی را برای پرداخت و دریافت آن ایجاد می‌کند؛ البته می‌توان برای این مساله ۲ جنبه شرعی و قانونی تصور کرد. ممکن است زنی از نظر شرعی مهریه خود را به همسرش ببخشد، اما از نظر قانونی این حق به قوت خود باقی است و حتی دستخطی که مثلا مردی با اجبار یا در شرایط دیگری از همسر خود مبنی بر بخشش مهریه بگیرد نیز دلیلی قانع‌کننده برای دریافت مهریه نیست و ارزش حقوقی ندارد.
از نظر قانونی، مهریه تنها در دادگاه یا محضر قابل دریافت و پرداخت است و حتی در شکل دیگر ماجرا، اگر مردی خودرو، خانه یا شی دیگری را برای همسرش به عنوان مهریه بخرد، تا وقتی که این مساله در عقدنامه یا محضر با عنوان مشخصی مانند ۳ دانگ از خانه بابت مهریه به همسرم داده شد، ذکر نشود آنچه به این طریق به نام همسر می‌شود، در صورتی که زن نپذیرد بخشی از مهریه است، تنها در حکم هدیه خواهد بود.
● مراحل به اجرا گذاشتن مهریه‌
زنان نباید تصور کنند مهریه به محض ورود به دادگاه وصول و به آنها پرداخت می‌شود. اگر زنان در مرحله عقد و پیش از آغاز زندگی مشترک مهریه‌ای دریافت نکنند، دریافت این حق مستلزم رفت و آمد فراوان و صرف انرژی بسیار است.
مهریه از نظر برخی ویژگی‌ها، مثل انرژی هسته‌ای است. درست است که حق مسلم زنان است، اما زنان برای به رسمیت شناختن و به دست آوردن آن، از طرفی باید کفش آهنی بپوشند و از طرف دیگر با اتخاذ یک موضع عقلانی و به دور از لجبازی‌‌های کودکانه، این حق خود را با دلیل و مدرک در محضر دادگاه بیان کنند.
مثلا اگر زنی زندگی خانوادگی خود را ترک کند، با زنی که همسرش سال‌هاست او را ترک کرده، برای دریافت مهریه نزد قاضی تفاوت‌‌هایی با هم دارند و قاضی در پذیرش یا عدم پذیرش اعسار همسر این دو زن، به یک شیوه عمل نمی‌کند.
شیوه مرسومی‌که تقریبا تمامی ‌زنان برای دریافت مهریه در پیش می‌گیرند، مراجعه به دادگاه خانواده و به اجرا گذاشتن مهریه است. در این شیوه، زن پس از تنظیم دادخواستی برای دریافت مهریه و ارائه آن به دادگاه، منتظر می‌ماند تا نوبت رسیدگی به پرونده‌اش فرا برسد. اغلب زنان برای دریافت مهریه خود بهانه‌ای دارند.
مثلا یکی از آنها ممکن است دخالت‌‌های مادر شوهرش و پیروی همسرش از این دخالت‌ها را عامل دریافت مهریه عنوان و اعلام کند این مساله سبب بی اعتمادی او به زندگی مشترک شده و حالا می‌خواهد حقوقی را که از نظر قانونی به او تعلق دارد، دریافت کند.
زن دیگری هم ممکن است عدم پایبندی همسرش به زندگی مشترک را بهانه دریافت مهریه عنوان کند. در مجموع، پس از آن‌که پرونده از نظر شعبه رسیدگی کننده بررسی و مشخص شد از نظر مدارک و قانونی مشکلی برای رسیدگی به پرونده وجود ندارد، برای رسیدگی به خواسته زن نوبت رسیدگی تعیین و این نوبت از طریق اخطاریه به همسر او اعلام می‌شود.
به این مساله توجه کنید که در بیشتر موارد، به اجرا گذاشتن مهریه با یک پیشینه طولانی دعوا و درگیری خانوادگی و نیز تهدید به انجام چنین کاری همراه است و به همین دلیل معمولا مردان با آمادگی کامل به استقبال این موضوع می‌روند و درصد کمی‌ از آنها بر اثر به اجرا گذاشته شدن مهریه غافلگیر می‌شوند.
شیوه رایج آقایان این است که آنها برای رد گم کنی اقدام به واگذاری اموال و دارایی‌‌های خود به اعضای خانواده و دوستان خود می‌کنند. در چنین مواردی زنان به دادخواستی موسوم به فرار از دین متوسل می‌شوند.
این دادخواست که در شماره‌‌های آینده مطلبی کامل و مفصل درباره آن خواهید خواند به این معنی است که مرد برای نپرداختن بدهی خود یا همان مهریه متوسل به حیله و فریب می‌شود، اما اثبات این دادخواست بسیار سخت است و انتقال دارایی از سوی مرد، تا وقتی که دادگاه حکمی‌مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه صادر نکند، از نظر قانونی اشکالی ندارد و زن نمی‌تواند نسبت به این مساله ادعایی داشته باشد.
البته قانون برای جلوگیری از چنین موضوعی پیش‌بینی خاصی انجام داده و آن هم امکان صدور قرار تامین است و در چند کلمه می‌توان آن را چنین خلاصه کرد: قرار تامین دادخواستی که زن به واسطه صدور آن از دادگاه می‌خواهد پیش از صدور حکم نهایی و برای این‌که حق و حقوق او تضییع نشود، به اندازه اصل مهریه یا معادل آن یا بخشی از آن، اموال شوهر را توقیف کند. باید به این مساله نیز توجه داشت که صدور قرار تامین مستلزم این است که زن نشانی و ردپایی از منابع مالی همسرش داشته باشد.
خودرو، خانه، حساب بانکی، طلبی که مرد دست یکی از دوستان و اقوام خود دارد یا حتی پول پیش خانه چیزهایی است که زن می‌تواند در این مرحله توقیف کند؛ البته معرفی و اطلاع از این اموال معمولا کار چندان ساده ای نیست و برخی از زنانی که برای به اجرا گذاشتن مهریه خود مراجعه می‌کنند حتی اطلاعی ندارند که همسرشان چقدر درآمد یا چه اموالی دارد که این هم دلیلی جز عدم شناخت کافی نسبت به همسر ندارد و شاید بتوان گفت نداشتن شناخت به این معنی است که زن همسر آینده خود را با دقت انتخاب نکرده است.
اگر زن بتواند اموالی را به دادگاه معرفی کند، دادگاه به زن نامه‌ای می‌دهد تا با مراجعه به آن محل این اموال را توقیف کند. این شیوه کاملا بر خلاف تصور افرادی است که فکر می‌کنند دادگاه برای هر پرونده فردی را برای تحقیق و بررسی اعزام می‌کند.
در دادگاه هر کس برای ادعایی که دارد خودش باید دلیل و مدرک ارائه کند و وقتی قرار است یک قاضی در روز به ۱۰ پرونده رسیدگی کند، نمی‌تواند بابت هر پرونده تحقیق و بررسی مفصلی انجام دهد که این مساله یکی از ضعف‌‌های جدی رسیدگی به پرونده‌‌های خانوادگی است.
● یک بیستم مهریه، به حساب دولت‌
پس از تنظیم دادخواست و ارائه آن به دادگاه، رسیدگی به پرونده مهریه و صدور حکم مستلزم پرداخت یک هزینه کوچک است. زن در این مرحله باید به میزان یک بیستم کل مبلغ مهریه، پولی را بابت نیم‌عشر دولتی به حساب دادگستری واریز کند، مثلا اگر مهریه زنی ۱۰۰۰‌سکه طلا باشد و قیمت سکه در روزی که او مهریه را به اجرا می‌گذارد ۲۰۰ هزار تومان باشد، مبلغی که او باید به حساب دولت واریز کند تا پرونده وارد مرحله رسیدگی شود، ۱۰ میلیون تومان است.
این مبلغی است که پس از صدور حکم نهایی مهریه و قطعی شدن آن، از داماد اخذ و به زن داده خواهد شد، اما به هرحال تهیه این مبلغ ابتدای دادگاه نیز کار سختی است. دادگاه این امکان را فراهم کرده تا زنان با معرفی ۲ شاهد به دادگاه، این مبلغ را به حساب دولت واریز نکنند و پس از قطعی شدن حکم و دریافت مهریه از مرد، دادگاه خود این مبلغ را از مرد دریافت خواهد کرد و در آن مرحله، نیم عشر براساس قیمت روز سکه محاسبه می‌شود.
مثلا ممکن است در این فاصله قیمت سکه از ۲۰۰ هزار تومان به ۲۲۰ هزار تومان برسد و به همین دلیل در این مرحله نیم عشری که مرد باید بپردازد به ۱۱ میلیون تومان افزایش پیدا می‌کند.
اما شهودی که زنان به دادگاه معرفی می‌کنند، در همان جلسه اول و پیش از صدور حکم قطعی باید به این مساله شهادت بدهند که زن فاقد توانایی مالی برای تهیه این مبلغ است و امکان پرداخت آن را ندارد.
تصمیم گیری درباره پذیرش یا رد اعسار نیز از سوی دادگاه‌‌های مختلف متفاوت است. برخی محاکم درباره مهریه‌‌ های بالا، اعسار زن را نمی‌پذیرند و با فرض این‌که «زنی که قرار است ۲۰۰میلیون تومان دریافت کند پس می‌تواند ۱۰ میلیون تومان هزینه کند»، اعسار را رد می‌کنند و زن برای صدور حکم مهریه باید این مبلغ را به حساب دولت واریز کند.
در مقابل اعسار زنان از پرداخت نیم عشر، آقایان معمولا ۲ نوع موضعگیری دارند. دسته اول با پذیرش اعسار همسر خود با این ماجرا کنار می‌آیند، اما دسته ای دیگر برای این‌که با همسر خود زورآزمایی کنند، در دادگاه با خط خطی کردن اعصاب شهود یا طرح نکات مختلف، جلسه دادگاه را به سمتی می‌برند که شاهدان دچار تناقض گویی شوند و در نتیجه با رد شهادت آنها، زن مجبور به واریز این مبلغ به حساب دادگاه شود.
طبیعی است درباره مهریه‌‌های سنگین، به دلیل بالا رفتن مبلغ‌ نیم‌عشر ممکن است زن برای مدتی از اجرا گذاشتن مهریه صرف‌ نظر کند یا در همان زمان راضی به طلاق شود. در این مرحله برخی زنان که اطلاعات حقوقی خوبی دارند، پرداخت نیم عشر را تقویم می‌کنند. تقویم یعنی زنان با اعلام این مطلب که ارزش واقعی و دقیق مهریه مشخص نیست، معمولا بخش اندکی از مبلغ واقعی نیم عشر را واریز می‌کنند.
از این مرحله به بعد در صورت پذیرش اعسار زن، حکم محکومیت مرد به پرداخت مهریه صادر و رای جهت تایپ و ابلاغ می‌رود. این رای قابل تجدید نظرخواهی در دادگاه تجدید نظر است البته با توجه به این‌که محکومیت پرداخت مهریه در بیشتر موارد بر اساس سند رسمی‌ عقدنامه صورت می‌گیرد، دادگاه تجدید نظر هم حکم دادگاه بدوی را تایید می‌کند و تنها موردی که می‌تواند مورد تجدید نظر خواهی واقع شود، بحث اعسار زن است که در اغلب موارد رای و نظر دادگاه بدوی تایید می‌شود.
پس از این مرحله، در صورت رد شدن اعسار زن، او می‌تواند دادخواست دوباره‌ای با همان موضوع و محتوا برای دریافت مهریه به دادگاه ارائه کند. اگر هم که مرد به پرداخت مهریه محکوم شده و اعسار زن پذیرفته شده باشد، زن با مراجعه به دادگاه و بر اساس حکم تایید شده‌ای که به همسرش نیز ابلاغ شده باشد، تقاضای صدور اجراییه می‌کند. درباره اجراییه در مطلب مربوط به «اجرای احکام» توضیحات کاملی ارائه شد، اما در این مطلب نیز اشاره می‌کنیم که مرد می‌تواند تا ۱۰ روز پس از دریافت این برگه به دادگاه مراجعه و مهریه همسر خود را به زن بپردازد و شیوه‌ای برای پرداخت آن ارائه یا مالی را به دادگاه معرفی کند که از آن مهریه زن پرداخت شود.
در این صورت یا در هر شرایطی که میان همسران توافقی برای پرداخت مهریه حاصل شود، مبلغ نیم عشر نصف خواهد شد، اما اگر توافقی نباشد، مرد علاوه بر پرداخت مهریه باید نیم عشر را هم بپردازد.
در اجراییه تاکید شده اگر تا ۳ سال پس از صدور اجراییه مشخص شود که مرد قادر به پرداخت بدهی خود بوده و این بدهی را پرداخت نکرده یا این‌که بخشی از اموال خود را پنهان کرده باشد، به مجازات حبس محکوم خواهد شد.

رضا استادی
روزنامه جام‌جم

منبع : بازیاب