لجبازی و نافرمانی در کودکان و نوجوانان

یکی از مشکل‌های رفتاری کودکان، مسئلهٔ لجبازی است. این مشکل، معمول‌ترین مسئله‌ای است که پدر و مادرها با ان دست به گریبان هستند، تا حدی‌که از نظر انها، رفتارهای فرزندانشان بسیار چالش‌برانگیز و مشکل‌آفرین تلقی می‌شود، به طوری که کل سیستم خانواده را درگیر جنگ قدرت می‌کد، به‌ویژه اگر پدر و مادر مهارت لازم برای مقابله با این مشکل را نیاموخته باشند.
مهمترین مشخصهٔ لجباری و نافرمانی کودکان، ارائهٔ الگوهای مکرر رفتاری منفی‌گرائی، لجبازی و خصومت در برابر پدر و مادر با بزرگترهای مقتدر است که به‌صورت واکنش‌های منفی در قالب یکدندگی مستمر و مقاومت در برابر دستورهای بزرگترها، نادیده گرفتن مداوم قوانین و مقررات اعمال شده توسط مادر و پدر با مظاهر قدرت، نادیده گرفتن دستورها، مشاجره و ناتوانائی در تحمل سرزنش بروز می‌کند. فرزندان دارای این ویژگی، خصومت خود را به‌صورت پرخاشگری کلامی نشان می‌دهند که بیشتر در محیط منزل دیده می‌شودو در مدرسه و اجتماع کمتر بروز می‌کند.
تا قبل از دورهٔ بلوغ، این مشکل در پسرها شایع‌تر از دخترها است، ولی بعد از بلوغ به‌طور تقریبی برابر می‌شود. به‌طور کلی این مشکل قبل از هشت سالگی و تا اوایل نوجوانی ظاهر می‌شود و علایم آن بیشتر در خانواده و در تعامل با اعضاء خانواده رخ می‌دهد.
به‌خصوص اگر یکی از پدر و مادرها به‌ویژه مادر، دست کم مسابقهٔ ابتلاء به اختلال خلقی یا افسردگی را داشته باشد. پدر و مادرها باید توجه داشته باشند که زمانی می‌توانند این مسئله را تشخیص دهند که رفتارها و علایم مخالفت‌جویانه نسبت به افراد هم‌سن و همجنس بیشتر باشد. به‌گونه‌ای که موجب اختلال در کارکرد تحصیلی، اجتماعی و ارتباط بین‌فردی می‌شود.
▪ مهمترین علایم این مشکل عبارتند از:
۱) زود از کوره درمی‌روند.
۲) بیشتر با بزرگترها مشاجره می‌کنند.
۳) بیشتر از انجام خواسته‌ها و رعایت قواعد و مقررات بزرگترها سرپیچی می‌کنند.
۴) به‌طور عمده موجب ناراحتی دیگران می‌شوند.
۵) رفتارهای منفی و ناهنجار از آنها زیاد دیده می‌شود.
۶) زود قهر می‌کنند و جنجال به راه می‌اندازند.
۷) حساس و زودرنج هستند.
۸) رفتار خشونت‌آمیز دارند.
۹) کینه‌توز و انتقام‌جو هستند.
۱۰) دیگران را برای اشتباه‌ها و بدرفتاری خود سرزنش می‌کنند.
● علت‌ها و انگیزه‌های ناسازگاری کودکان
عوامل متعددی در شکل‌گیری این مشکل مؤثر هستند، از جمله:
▪ علت‌های روانی
وجود فشارهای درونی، میل به استقلال، وجود تعارض و کشمکش در زندگی روزمره به‌خصوص زمانی که کودک خود را بی‌پناه و بدون پشتوانه احساس می‌کند.
▪ علت‌های عاطفی
مانند احساس محرومیت از محبت پدر و مادر، ناکامی از دستیابی به هدف‌های مورد علاقه و ...
▪ علت‌های اجتماعی
مانند نابسامانی و اختلاف‌ها و درگیری بین اعضاء خانواده، متارکهٔ پدر و مادر، بدآموزی از الگوهای خانه، مدرسه و جامعه، مقبول نبودن در بین دیگران، رفتارهای نامطلوب از گروه همسال‌ها، عدم نظارت کافی پدر و مادر، عدم وجود کانون منصفانه و قاطع در خانه و مدرسه.
▪ علت‌های تربیتی
مانند عدم یا افراط محبت، ناهماهنگی بین عاملان تربیتی در خانه و مدرسه و جامعه، برآورده کردن تمام خواسته‌های کودک و یا برعکس تنبیه بدنی و آزارها روانی، مقایسه و تحقیر، سرزنش کودک و ... .
پدر و مادر گرامی، چنانچه فرزند شما تنها نیمی از علایم بالا را داشته باشد لازم است برای پیشگیری از تبدیل این رفتار به ویژگی‌های شخصیتی و ابتلاء به بعضی از اختلال‌ها در دوران نوجوانی و بزرگسالی، تحت مشاوره قرار گیرد تا با کسب بعضی مهارت‌ها، شما پدر و مادر محترم و خود کودک، مدیریت بر رفتار و چگونگی برخورد را فرا گیرید.

سیدامین میرموسوی
کارشناس مرکز مشاورهٔ سهی‌اندیش

منبع : مجله شادکامی و موفقیت