ناگفته‌هایی از عملیات آزادسازی خرمشهر

در مورد عملیات بیت المقدس و حماسه آزادسازی خرمشهر ناگفته های فراوانی وجود دارد که شایسته است به نحوه مطلوب، واقعی و دلپذیر برای مردم قهرمان ایران اسلامی و به ویژه نسل کنونی و همچنین آیندگان بیان شود. ناگفته هایی که می تواند همچون چراغ فروزان، نشانگر راه پرفراز و نشیب یک ملت در طول تاریخ کشور خود باشد.
نسل جوان کشور ما نیازمند شنیدن ابعاد مختلف حماسه های بی بدیل هشت سال دفاع مقدس و به ویژه عملیات بیت المقدس است. حماسه هایی که در طول تاریخ به عنوان هویت واقعی مردم قهرمان و مسلمان ایران خواهد بود. اگر بخواهیم ابعاد پیدا و پنهان حماسه فتح خرمشهر را مورد بررسی و تحلیل صحیح و منطقی قرار دهیم، توجه به عوامل موثر در پیروزی این نبرد ضروری به نظر می رسد. در خصوص مهمترین عوامل موثر در کسب پیروزی عملیات بیت المقدس باید به چند موضوع توجه بیشتری شود. این موضوعات را می توان به شرحی که گفته خواهد شد، در نظر گرفت.
نقش حضرت امام (ره) در هدایت و فرماندهی کلی این عملیات بسیار حائزاهمیت است. امام با درایت، ایمان قلبی و حکمت کم نظیر خود بهترین عامل تقویت روحیه و ایجاد حس شجاعت و جرات در بین فرماندهان و رزمندگان بود که البته تحلیل دقیق این موضوع در توان من نیست. نقش مردم و نیروهای بسیجی در این عملیات دومین عامل موفقیت و پیروزی خواهد بود.
شاید اگر ادعا کنم که در نبردهای سنگین و ماجراهای عجیب این نبرد منحصر به فرد، مهمترین و اصلی ترین نقش را در مناطق عملیاتی نیروهای مردمی و بسیجی ایفا کردند، گزاف نگفته باشم؛ مردمی که در پشتیبانی جنگ، اعزام نیرو، شرکت در نبردهای سنگین و اصولاً شکستن خط دشمن، مقاومت در مقابل پاتک های سنگین دشمن و حتی بسته بندی مواد غذایی رزمندگان حرف اول را زده اند.
در عملیات بیت المقدس که منجر به فتح خرمشهر شده، ۷۰ هزار نفر از نیروهای مردمی در قالب یگان های سپاه پاسداران سازماندهی شدند و به عنوان شاخص ترین نیروهای عمل کننده وارد معرکه کارزار شدند. شاید به کرات خانواده هایی را بتوان یافت که در مرحله اول عملیات بیت المقدس فرزندشان شهید شده و در مرحله دوم فرزند دیگر خود را اعزام کرده اند و حتی در مرحله سوم، فرزند سوم خود را عازم مناطق عملیاتی کرده بودند. انسان با دیدن چنین مردمی تنها خاطره روز عاشورای حسینی را می تواند برای خود تداعی کند.
در عملیات بیت المقدس یگان زرهی سپاه حدود ۳۸۰ تانک و نفربر به صورت سازماندهی شده وارد معرکه کرده بود. شاید بیان این مطلب جالب باشد که تمام این ادوات در عملیات های قبلی یعنی ثامن الائمه، طریق القدس و فتح المبین از دشمن به غنیمت گرفته شده بود که پس از سازماندهی در قالب گروهان ها، گردان ها و نهایتاً لشکر زرهی سپاه وارد منطقه شدند. به همین ترتیب توپخانه سپاه تجهیز و سازماندهی شد و حتی امکانات وسیعی در خصوص اسلحه انفرادی رزمندگان که همان اسلحه کلاشینکف باشد به دست آمد.
در روزهای مقاومت ۳۴ روزه مردم خرمشهر که دشمن بعثی تجاوز خود را به میهن اسلامی آغاز کرده بود، سلاح انفرادی مدافعان خرمشهر بسیار ابتدایی و پیش پا افتاده بود. اغلب آنها از اسلحه برنو،ام-یک، ژ-۳ و حتی اسلحه شکاری استفاده می کردند که در دنیای کنونی این سلاح ها فاقد کاربرد هستند.
خمپاره های ۸۲ ، ۶۰ و ۱۲۰ میلی متری که در عملیات های قبلی بیت المقدس از عراقی ها به غنیمت گرفته شده بود، به هنگام فتح خرمشهر مورد استفاده بسیار قرار گرفتند. حجم گسترده عملیات بیت المقدس و آسیب پذیری دشمن به گونه ای بود که حدود ۲۰۰ دستگاه نفربر پی ام پی، ۱۵۰ تا ۱۸۰ دستگاه تانک تی- ۵۵ و تی-۶۶ توسط رزمندگان اسلام و سپاه پاسداران از دشمن به غنیمت گرفته شده بود و در همان عملیات مورد استفاده قرار گرفت.
نکته قابل توجه دیگر نقش شناسایی و اطلاعات و عملیات در این پیروزی شیرین بود. یکی از مهمترین اصول در کسب پیروزی در یک عملیات نظامی، اصل شناسایی دقیق منطقه عملیاتی و کسب اطلاعات لازم از آرایش دشمن در منطقه و استعداد نظامی او است.
فرماندهان طرح عملیات بیت المقدس و سپاه پاسداران این اصل را به خوبی دریافته بودند و بر اهمیت آن وقوف کامل داشتند.
در این میان نقش سردار رشید اسلام شهید حسن باقری در انجام شناسایی دقیق منطقه عملیاتی بیت المقدس بسیار قابل توجه است. به خاطر دارم که این شهید بزرگوار حدود هشت ماه قبل از عملیات بیت المقدس کار شناسایی خود را در منطقه آغاز کرده بود. بارها شخصاً به ساحل رود کارون آمده و از نزدیک منطقه را مورد بررسی قرار داده بود. شدت و سرعت حرکت آب در رودخانه کارون را محاسبه کرده و تمام خاکریزها و جهت گیری نیروهای استقراریافته در آن سوی کارون را مشاهده کرده بود.
عرض رودخانه را در عریض ترین نقاط که حدود ۳۶۰ متر و در کمترین عرض ۲۱۰ متر بود اندازه گیری کرده بود. آن زمان من با این شهید بزرگوار همراه بودم. با اینکه ۸ ماه قبل از عملیات بیت المقدس، نیروهای ما سرگرم عملیات بستان بودند، شهید حسن باقری هیچ گاه منطقه کارون و عبور از رودخانه کارون و عموماً منطقه عملیاتی بیت المقدس را فراموش نمی کرد. به یاد دارم در یکی از شناسایی ها که ماموریت آن از سوی شهید باقری به من واگذار شده بود، خاکریز جدیدی در منطقه روبه روی سلمانیه (خرائب) از سوی دشمن به وجود آمد.
وقتی به ایشان گزارش دادم، با حساسیت عجیبی در منطقه حاضر شدند و حدود ۶ تا ۷ ساعت روی دکل شناسایی ابوذر نشستند و منطقه را زیر نظر گرفتند. این نوع شناسایی در منطقه چندین بار توسط فرماندهان سپاه صورت می گرفت. سردار صفوی و سردار رشید شخصاً در منطقه حاضر می شدند و از نزدیک کار شناسایی را انجام می دادند. شاید یکی از رموز موفقیت ما در عملیات بیت المقدس این باشد که همه فرماندهان ما از فرماندهان قرارگاه گرفته تا فرماندهان تیپ و گردان، شب قبل از عملیات منطقه را به خوبی دیده بودند، درک کرده بودند و شناخت کافی از آن داشتند.
البته همه این تلاش ها منجر به آن شد که پس از طرح عبور از رود کارون در قرارگاه کربلا توسط شهید حسن باقری، به عنوان کلید پیروزی نظامی در عملیات بیت المقدس با موفقیت روبه رو شود.
در این عملیات باید ۷۰ تا ۸۰ هزار نفر نیرو از روی پل هایی که روی رودخانه کارون زده می شد و یا توسط جی اس پی (نوعی خودرو که قادر به حمل نفربر و تانک روی آب و خشکی است) به همراه برخی ادوات نظامی مانند توپخانه عبور می کردند. زدن چنین پل هایی مستلزم شناخت دقیق از منطقه بود. به خاطر دارم که چند بار گروه های شناسایی با قایق از رودخانه کارون عبور کرده بودند و تا نزدیک جاده آسفالت پیش رفته بودند. در این میان شهدایی را نیز تقدیم کردیم.
سختی کار شناسایی به حدی بود که برای انجام یک کار دقیق پس از تاریک شدن هوا و اقامه نماز مغرب تا ۱۶ کیلومتر پیش می رفتند و سپس قبل از طلوع آفتاب همین مسیر ۱۶ کیلومتر را بر می گشتند. یعنی ۳۲ کیلومتر پیاده روی طی یک شب کار بسیار سخت و مشقت آوری بود.
تیم طراحی سپاه شامل سردار صفوی، سردار رشید و شهید حسن باقری که مستقیماً در منطقه عملیاتی حضور مداوم داشتند و نظارت کاملی روی شناسایی منطقه داشتند. اصولاً در سپاه این اعتقاد وجود نداشت که یکی بیاید طراحی کند و دیگری بجنگد. در عملیات بیت المقدس فرماندهان قرارگاه ها کار شناسایی را انجام دادند، در طراحی عملیات نقش موثر داشتند، در اجرای عملیات نیز شخصاً فرماندهی کردند و این شد یکی از رموز موفقیت در عملیات بیـت المقدس.
مطلب دیگر توانمندی های نظامی دشمن در منطقه بود. شاید عموم مردم فکر کنند که ارتش عراق، ارتش چندان قدرتمندی نبود و فرماندهان آن شایستگی های لازم را برای شرکت در نبردهای سنگین نداشتند. اما واقعاً این طور نبود. ارتش تا بن دندان مسلح عراق که از فرماندهان کارآزموده و کلاس دیده بهره می برد، در مقابل ما قرار گرفته بود. فرماندهانی که بعضاً تا آخرین لحظه با قدرت هرچه تمام تر ایستادگی می کردند و می جنگیدند.
تا جایی که بعضی از همین فرماندهان در درگیری های به وجود آمده کشته می شدند. نباید تصور کرد که با یک ارتش ترسو و بی کفایت روبه رو بوده ایم. می توان نمونه هایی را به عنوان شاهد بیان کرد تا عمق گفته های من درک شود.
به عنوان مثال گردان تانک قادسیه به فرماندهی سرهنگ محمد الوان یگان تابعه تیپ ۱۲ زرهی لشکر ۳ بوده (همان لشکری که به فرماندهی سرتیپ جواد اسعدشیتنه در مقابل رزمندگان ما مقاومت کرده بود). گردان قادسیه حدود ۵۰ تانک و ۳۰۰ نفر نیرو داشت. سرهنگ محمد الوان در روز چهاردهم عملیات بیت المقدس آنقدر در مقابل نیروهای ما ضدحمله و مقاومت کرد تا از مجموعه ۳۰۰ نفر نیروی او تنها ۳۸ نفر باقی ماندند. خود او نیز در درون تانکش کشته شد. اما هیچ گاه عقب نشینی نکرد.
بچه های ما در مقابل چنین ارتش و فرماندهی در جبهه دشمن به نبرد با او مشغول بودند. حال تصور کنید شرایطی را که عقبه رزمندگان ما رودخانه کارون بود و با پشتیبانی بسیار محدود. دشمن مقاوم و کارآزموده و مجهز به مدرن ترین سلاح های جنگی اگر دشمن متوسل به یک تک گسترده می شد، تمام بچه های ما درون رودخانه کارون ریخته می شدند. سوال اینجاست که چگونه نیروهای بسیجی که تنها ۳ ماه دوره آموزش ابتدایی نظامی دیده بودند، در مقابل چنین دشمنی مقاومت و پایداری کردند؟ روحیه بسیجیان رزمنده در عملیات بیت المقدس به گونه ای بود که اصلاً متکی به جاده، عقبه پشتیبانی کننده و غذا و مهمات نبودند. آنها فقط روحیه جهاد، ایثار، شهادت و دفاع از وطن را در خود پرورش داده بودند.

سردار فتح الله جعفری

منبع : روزنامه شرق