محل استقرار

در استان مركزی عشایر مختلفی اسكان دارند كه بنا به مقتضیات سیاسی از دیگر مناطق ایران به این سرزمین كوچانده شده‌اند. مهم‌ترین ایلات استان مركزی و قم عبارتند از :
ایل شاهسون : مورخین اعتقاد دارند كه ایل شاهسون از سرزمین‌ بالكان و طرابوزان به دیار بكر و سپس به ایران آمده و در خدمت شاهان صفوی قرار گرفته‌‌اند. اصولاً شاه‌عباس این ایل را برای شكستن قدرت قبایل قزل‌باش سازمان‌دهی كرد. در آن زمان اینانلوها عمده‌ترین شعبه شاهسون بودند. این شاهسون از زمانی شاهسون بغدادی می‌‌نامیدند كه در حدود 12000 خانوار از آن‌ها را از دشت مغان به فرمان نادرشاه افشار و به سرپرستی علی‌خان و پدرش به منظور حفاظت از سرحداد غربی ایران به آن نواحی كوچ دادند. این عده در زمان حكومت زندیه به شیراز منتقل شدند. آقا محمد خان قاجار مانع بازگشت آنان به موطن اصلی‌شان شد و آنان را به نواحی همدان، ساوه و قزوین كوچانید.
ایل زند : ایل زند یكی از ایل‌های اصلی ایران است كه ابتدا در «یورت» ملایر بیتوته می‌كرد و طی قرنهای طولانی هرگز سر به اطاعت نیروهای عثمانی فرود نیاورد. نادرشاه در زمان خلع شاه طهماسب، ایل زند را مانند بختیاری‌‌ها به اطراف خراسان كوچاند، ولی تعداد زیادی از افراد ایل مجدداً به محل اول خود بازگشتند. این ایل به سه گروه عمده بگله، هزاره و خراجی تقسیم می‌شوند.
ایل زند به سرداری محمد كریم خان، از سال 1163 هـ.ق وارد مبارزه سیاسی شده و در سال 1172 هـ.ق بدون مخالفت، فرمانروای تمامی ایران شده بود. ولی هنوز سه روز از مرگ كریم خن زند نگذشته بود كه بازماندگان خوانین زند، در ستیز خونین با یكدیگر، باعث زوال قدرت ایل زند شدند و برای به قدرت رسیدن آقا محمد خان قاجار راه را هموار نمودند. وی در ابتدا بسیاری از افراد زند را به اطراف قم تبعید نمود و آنا نیز از زمان تاكنون در اطراف شهرستان قم بنام لك‌ها و یا زندها همچنان به صورت نیمه كوچ رو و اسكان یافته با حفظ ویژگی‌های نظام عشایری زندگی می‌‌كنند.
ایل كله كوئی : این ایل از عشایر فارس است كه در زمان قاجار، تعدادی از آنها را به اطراف قم كوچ دادند تا به عنوان شترچرانان و گله‌داران سطنتی در آنجا فعالیت كنند. طایفه‌های مختلف ایل كه در استان سمنان استقرار داشتند، بر اثر خشك‌سالی و سیل از سال 1338 به بعد به استان‌های مجاور از جمله قم، قزوین، زنجان و اطراف تهران مهاجرت كردند.
ایل خراسانی : این ایل كه در زمان‌های گذشته از خراسان به منطقه استان مركزی كوچ كرده است، از ایلات نیمه كوچ روی استان مركزی می‌باشد كه در مراتع جنوبی شهرستان قم پراكنده شده‌اند.
ایل كلهر : ایل كلهر یكی از ایلات بزرگ استان كرمانشاه است كه نام آن در زمان رضاخان به «باوندپور» یا «پوریاوند» تغییر داده شد. اكنون تعداد زیادی از مردم این ایل در روستاهای ساوه و قم ساكن شده و به رمه‌‌گردانی می‌پردازند. كوچ اصلی ایل كلهر از كرمانشاه به این قسمت در زمان نادرشاه روی داده است. در دوره سلاطین قاجار (محمدشاه قاجار)، طایفه‌‌های شیتی و كرزه از كرمانشاه به قم و اطراف ساوه كوچانده شدند. در مراحل بعدی با سیاست تخت قاپو و سیاست اصلاحات ارضی اسكان دائمی آن‌ها فراهم شد.
ایل خلج : تركان غز و خلج در اوایل دوره اسلامی در طخارستان و بدخشان زندگی می‌كردند. این طوایف در مهاجرت بزرگ تركان، از طریق شمال جیحون حركت كرده و در شرق افغانستان اسكان یافتند و چندین قرن به صورت قومی واحد و متحد باقی ماندند. اما سرانجام مقهور سبكتكین شدند و به خدمت لشگر وی در آمدند. آنان در لشگرهای غزنویان و خوارزمشاهیان نقش مهمی ایفا می‌‌كردند. به نظر «شیندلر» آنان در سال 1200 میلادی، به قشون چنگیز خان پیوسته و در آسیای صغیر و سپس در بخشی از ایران مستقر شدند. در سال 1404 میلادی، خلج‌ها در ناحیه كنونی نزدیك ساوه، پراكنده شدند. گروههائی از این قبیله، در فارس،‌ كرمان و آذربایجان سكونت دارند.
امروزه قسمتی از این ایل در بخش خلجستان - میان تفرش و آشتیان - اسكان یافته و با رمه‌گردانی زندگی می‌‌كنند. سازمان درونی ایلات استان مركزی براساس خویشاوندی (نسبی و سببی) و سازمان اجتماعی آنها براساس : خانواده، تیره و طایفه و ایل استوار است.