ماجرای فرار مغزها ادامه دارد

نتایج تحقیق بانك جهانی كه به تازگی منتشر شده است، حاكی از آن است كه گاه ، بخش عمده ای از نیروی كار تحصیلكرده دانشگاهی در كشورهای آفریقایی، آمریكای جنوبی و كارائیب به كشورهای ثروتمند می روند. این یافته ها مبتنی بر مطالعه ای گسترده شامل سرشماری و سایر اطلاعات در ۳۰ كشور عضو سازمان همكاری و توسعه اقتصادی است كه در برگیرنده بیشتر كشورهای ثروتمند دنیاست. این مطالعه نشان داد حدود یك چهارم تا نیمی از شهروندان تحصیلكرده دانشگاهی در كشورهای فقیری مانند غنا ، موزامبیك ، كنیا ، اوگاندا و السالوادور در كشورهای عضو این سازمان ساكن هستند؛ هرچند كه این نسبت درمورد هائیتی و جامائیكا به ۸۰ درصد می رسد. در عوض، فقط ۵ درصد شهروندان تحصیلكرده كشورهای در حال توسعه ، مانند: هند، چین، اندونزی و برزیل در كشورهای عضو سازمان یادشده كار می كنند.
خروج گسترده تحصیلكردگان لطمه زیادی به كشورهای فقیر كوچك تا بزرگ می زند؛ در حالی كه كشورهای بزرگ در حال توسعه بهتر می توانند پیامدهای از دست دادن تعداد نسبتاً اندك تحصیلكردگان را تحمل كنند و حتی از بازگشت نیروی كار ماهر یا سرمایه گذاری در كشور مادری خود بهره مند شوند. آلن وینترز محقق بانك جهانی گفت: وقتی كشورش یك سوم تحصیلكردگان خود را از دست می دهد، باید نگران بود.
مطالعه بانك جهانی كه در كتابی به نام «مهاجرت بین المللی، پول های پس فرستاده و فرار مغزها» منتشر شده است، به تحلیل آثار پس فرستادن پول نیروی كار مهاجر گواتمالا، مكزیك و فیلیپین به خانواده هایشان می پردازد. این مبالغ به كاهش فقر در این كشورها كمك كرده و منبع عمده ای برای كسب ارز بوده، اما تبعات گسترده تر آن پیچیده بوده است. مثلاً در گواتمالا، خانواده های روستایی كه این پول ها را دریافت می كنند، آن را بیشتر صرف آموزش می كنند تا مصرف عادی. اما در مكزیك كودكان در خانواده های مهاجر تحصیلات كمتری از غیرمهاجران داشتند. شاید علت آن بود كه خانواده هایشان فكر می كردند نهایتاً باید برای كسب مشاغل ساده به آمریكا بروند و برای این مشاغل نیاز به سطح بالای تحصیل نیست.
برخی از داده های این مطالعه درباره فرار مغزها محل مناقشه است. مارك رزنزویگ استاد دانشگاه ییل معتقد است اندازه گیری بانك از این جهت اغراق آمیز است كه مهاجرانی را كه در بچگی به كشورهای ثروتمند مهاجرت كردند یا تحصیلات دانشگاهی خود را آنجا به انجام رساندند، مستثنی نمی كند. به گفته وی مثلاً اطلاعات موجود درباره مهاجران جامائیكایی نشان می دهد حدود ۴۰ درصد آنان پیش از ۲۰سالگی به آمریكا می روند. محققان بانك جهانی اكنون در حال گردآوری اطلاعاتی از این دست هستند، هرچند كه این اطلاعات درمورد بسیاری از كشورها وجود ندارد. آنان یادآوری می كنند دانستن محل تحصیل این مهاجران سودمند است. اما این محققان و سایر كارشناسان معتقدند گزارش اخیر جامع ترین ارزیابی را از ابعاد فرار مغزها از كشورهای در حال توسعه به دست می دهد. بیشتر كارشناسان بر این اعتقادند كه خروج كارگران مهاجر از كشورهای فقیر نشانه مشكلات عمیق اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در این كشورهاست و این پدیده می تواند در بخش آموزش و بهداشت زیان های بزرگی برجا گذارد. جگدیش باگواتی استاد اقتصاد دانشگاه كلمبیا كه در اواخر ۱۹۶۰ از هند مهاجرت كرد، خروج مهاجران به معنای فرار آنان از كشورهایی است كه درست اداره نمی شوند و از نظر اقتصادی نابسامان هستند. آنان با خروج توجه دولت را جلب می كنند. به گفته وی، اگر بمانند، هیچ اهرم فشاری ندارند. اما برخی دیگر از كارشناسان می پرسند آیا فرار مغزها باعث چرخه باطل قهقرایی توسعه یافتگی نمی شود و باعث نمی شود كشورهای فقیر افراد پرانرژی دارای توان و همت مقابله با فساد و حاكمیت ناتوان را از دست بدهند. دوش كاپور و جان مك هیل محققان مركز توسعه جهانی معتقدند از دست دادن نهادسازان _ یعنی مدیران بیمارستان، مدیران گروه های آموزشی در دانشگاه ها و تحول خواهان سیاسی و غیره- باعث ماندن كشورها در فقر می شود. به اعتقاد آنان این امر نه فقط از دست دادن برخی افراد كارشناس، بلكه از دست دادن طبقه متوسط است. این سئوال كه برای كاهش زیان چه كار می توان كرد، بغرنج است و گاه به این سئوال منتج می شود كه آیا باید مهاجرت كارگران ماهر را محدود كرد یا نه؟. سیاست های مهاجرت در كشورهای ثروتمند مانند آمریكا، كانادا، انگلیس و استرالیا در پی جذب افراد تحصیلكرده برای افزایش توان رقابتی و از بین بردن كمبود در برخی عرصه هاست. بسیاری از كارشناسان می گویند با تلاش برای محدودیت جابجایی مهاجران مخالف هستند، اما در مورد راه های كمك به كشورهای فقیر در این زمینه اتفاق نظر ندارند. باگواتی در سال های دهه ۱۹۷۰ پیشنهاد كرد كشورهای در حال توسعه باید از كارگران خود در خارج از كشور مالیات بگیرند. این پیشنهاد به تازگی مورد توجه قرار گرفته است. نگارندگان گزارش بانك جهانی می گویند شاید نیاز به سیاست هایی باشد كه درآمد متخصصان را در كشورهایشان افزایش دهد. دیگران شامل كاپور و مك هیل معتقدند باید راه های جدیدی برای جبران زیان كشورهای متضرر پیدا شود. آنان خاطرنشان می كنند كشورهای ثروتمند باید در مورد صدور روادید زمان دار بررسی كنند. اخذ این روادید به این معناست كه فرد متخصص باید پس از چند سال دانش و اندوخته مالی خود را بردارد و به كشورش برگردد. كاپور دریافت روادید كار در كشور ثروتمند را به برنده شدن در بخت آزمایی تشبیه می كند، چون حاصل این مهاجرت بسیار زیاد است. وی معتقد است به هر حال باید مزایای اندك افرادی كه بخت كار در خارج را پیدا می كنند، باید در قیاس با هزینه های متوجه به دیگر افراد كشورهای فقیر در نظر گرفته شود.
منبع :نیویورك تایمز
مترجم: رضا محتشم

منبع : روزنامه همشهری