گوشه‌گیری نوجوانان، چرا و به چه علت؟

● ترس از حضور در جمع، از تشخیص تا درمان
آیا می‌دانید یكی از رایج‌ترین اضطراب‌ها به‌خصوص درنوجوانان، ترس از حاضر شدن در جمع یا صحبت كردن در مقابل گروهی از مردم است؟ بسیاری از نوجوانان در این موقعیت حالت‌هایی از اضطراب چون دستان عرق كرده، ضربان قلب تند، تنگی نفس و... را تجربه می‌كنند و برخی دیگر، احساس حالت تهوع شدید دارند كه به آنها حتی اجازه شروع به صحبت كردن را نمی‌دهد. البته بیشتر اوقات نوجوانان هنگام مواجه با چنین موقعیت‌هایی از پس آن بر‌می‌آیند. كمی اضطراب و هیجان كه هنگام شروع یك سخنرانی یا قبل از ظاهر شدن روی صحنه تئاتر به انسان دست می‌دهد، كاملا طبیعی است و حتی به عملكرد بهتر فرد در آن لحظه كمك می‌كند اما گاهی اوقات برخی ازنوجوانان قادر به تحمل اضطراب شدیدی كه در موقعیت‌های اجتماعی به‌خصوصی گریبانگیرشان می‌شود، نیستند. برای چنین افرادی پاسخ دادن به یك سوِال دركلاس، سخنرانی كردن یا حتی صحبت كردن در جمع دوستان استرس و اضطراب بسیاری به همراه دارد كه واقعا عذاب‌آور است. از این موقعیت پراضطراب به‌عنوان ترس از اجتماع یاد می‌شود.
● اجتماع، عامل وحشت
ترس شدید از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی اجتماع‌گریزی نامیده می‌شود. این وحشت گاهی اوقات چنان شدید است كه افراد ترجیح می‌دهند از حضور در موقعیت‌های اجتماعی اجتناب كنند. تغییرات فیزیكی و احساسی كه درسال‌های نوجوانی فرد اتفاق می‌افتد، می‌تواند منجر به كم شدن اعتماد به نفس و متزلزل شدن عزت نفس او شود. آن دسته از نوجوانان كه اعتماد به نفس كمتری دارند، نسبت به قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی خاص حساس‌تر خواهند بود. برخی نوجوانان به‌خصوص آنها كه كمی خجالتی هستند از مركز توجه بودن گریزان هستند و برای آنها كارهایی چون بودن در جمع افرادی كه نمی‌شناسند یا صحبت كردن در گروه، بسیار پراسترس و اضطراب است. اجتماع‌گریزی چیزی فراتر از خجالت‌زدگی معمولی است. این حالت، خجالت‌زدگی بسیار شدیدی است كه با اضطراب همراه است و انسان را از انجام كارهای مورد علاقه‌اش یا حضور در جمع باز می‌دارد.
● از والدین می‌آموزیم؟
شرایط خاصی در زندگی یك نوجوان می‌تواند باعث به‌وجود آمدن اجتماع‌گریزی شود. آنهایی كه والدین یا خویشاوندان نزدیكشان اضطراب داشته باشند، به احتمال قوی‌تری دچار این مشكل خواهند شد. برخی افراد اصولا با شخصیت محتاط به دنیا می‌آیند و ذاتا مستعد خجالتی و حساس بودن هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های جدید خواهند بود كه می‌تواند به اجتماع‌گریزی منجر شود. دیگران ممكن است این حالت را براساس تجربیات خودشان، مثلا مشاهده رفتار والدینشان كسب كنند. نداشتن اعتماد به نفس كافی و قابلیت‌های غلبه بر استرس‌های معمولی می‌تواند به اجتماع‌گریز بودن فرد منجر شود. افرادی كه زمینه نگران شدن بیش از حد و كمال‌گرا بودن را دارند یا آنهایی كه به اصطلاح از كاه، كوه می‌سازند و به اشتباهات كوچك خیلی اهمیت می‌دهند، ممكن است به این حالت دچار شوند.
● آسوده نفس بكش
غلبه براجتماع‌گریزی، شامل درك افكار و باورهایی كه باعث به‌وجود آمدن اضطراب می‌شود، آموختن و تمرین كردن قابلیت‌های اجتماعی برای افزایش اعتماد به نفس و به‌كارگیری این توانایی‌ها در موقعیت‌های حقیقی است.
از راه‌های موِثر در غلبه بر این حالت روش‌های آرام‌بخش شامل تمرین نفس كشیدن و انبساط عضلات است كه از استرس و اضطراب در موقعیت‌های حساس می‌كاهد. تصور كردن موقعیت‌های خاصی كه در نوجوان ایجاد وحشت می‌كند و فرض برقرار گرفتن او در این موقعیت‌ها نیز موِثر است. مثلا با تمرین كردن سخنرانی یا آماده شدن برای پاسخ به سوِالات، راحت‌تر می‌توان با این ترس در موقعیت حقیقی روبه‌رو شد. به نوجوان باید آموخت كه نسبت به موقعیت‌هایی كه به نظرش وحشت‌آور می‌آیند، با دید مثبت نگاه كرده و افكار نگران‌كننده را از سر بیرون كند. ورزش یكی دیگر از راه‌های كنترل این مشكل است. ورزش كردن چون اثر كاهش‌دهنده استرس و اضطراب دارد و به انسان احساس آرامش و خوشحالی می‌دهد، می‌تواند مفید واقع شود. استفاده از آرام‌بخش‌های طبیعی گیاهی چون عرق نعناع و همچنین سایر گیاهانی كه اثر آرام‌بخش دارند نیز می‌توانند بر كنترل استرس موِثر باشند. در مواردی مشورت با متخصص و مشاور لازم است تا مشكل نوجوان كاملا ریشه‌یابی شده و با صحبت كردن و آموزش برخی قابلیت‌های اجتماعی به آنها راحت‌تر بتواند بر این ترس فائق آیند.
● افكار نگران‌كننده
افكار نگران‌كننده معمولا با كلمه <نكند؟> شروع می‌شوند. مثلا <نكند هیچ كس به حرف من گوش ندهد؟< >نكند در امتحان قبول نشوم؟< > نكند به این سوال اشتباه جواب بدهم؟> این عبارت‌ها و افكار نگران‌كننده مرتب بدتر و بدتر می‌شوند تا اینكه نوجوان منتظر بدترین نتیجه ممكن می‌شود. وقنی نوجوان از درس پرسیدن معلم هراس دارد، مرتب با خود فكر می‌كند: <نكند به این سوِال جواب درستی ندهم؟ <نكند اشتباه بكنم؟< >اگر همه به من خندیدند، چه؟> حتی ممكن است فكر كند <من از عهده‌اش بر‌نمی‌آیم. خیلی سخت و ترسناك است. من همه‌چیز را خراب می‌كنم و آبرویم خواهد رفت.>
معمولا این افكار نگران‌كننده اضطراب را بیشتر و بیشتر می‌كنند و وحشت و اضطراب، نوجوان را از پا در می‌آورد. به نوجوانی كه از پاسخ دادن به سوِال در كلاس وحشت دارد، می‌توانیم اطمینان دهیم كه اگر پاسخ درست را می‌داند، دلیلی براضطراب او وجود ندارد. حتی می‌توانیم به او بیاموزیم به جای افكار نگران‌كننده با موقعیت‌های پراسترس مشابه با آرامش روبه‌رو شود. گاهی اوقات با تشخیص روانپزشك داروهایی تجویز می‌شود كه به غلبه كردن بر این حالت كمك می‌كند. البته دارو مشكل را ریشه‌كن نمی‌كند و فقط می‌تواند اضطراب را كاهش دهد. بنابراین بهتر است نوجوانان با كمك والدین یا یك مشاور روش‌هایی را كه قبلا ذكر شد، به كار گیرند تا بتوانند بر مشكل اجتماع‌گریزی و اضطراب شدید ناشی از آن فائق آیند.

‌سحر موسوی

منبع : روزنامه سلامت