رکن چهارم دموکراسی را دریابید !

● مقدمه :
در دنیای امروز که عصر ارتباطات و اطلاعات نامیده شده است نمی‌توان از نقش مهم و سازنده مطبوعات در جریان سازی‌ها و مدیریت افکار عمومی به عنوان یکی از نقاط قدرتمند و قابل اتکا جوامع غافل بود. نگاهی گذرا به تاریخ جوامع مختلف و روند شکل گیری وقایع مهمی همچون انقلاب‌های سیاسی واقتصادی، جنگ‌ها و صلح‌ها ،‌شکست‌ها و پیروزی‌ها و ... این مطلب را به خوبی بر ما روشن می‌سازد که مطبوعات بارزترین و ملموس‌ترین نقش را در بیشتر مواقع به دوش کشیده‌اند. لذاست که امروزه از آنان به عنوان رکن چهارم دموکراسی یاد می‌کنند و ضرورت حضور موثر و تکاپوی این مقوله را در جوامع دموکراتیک کاملا مورد توجه قرار می‌دهند .
جمهوری اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بر طبق آ‌خرین اعلام معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال حاضر حدود ۳۵۰۰ عنوان نشریه اعم از روزنامه، هفته نامه ،ماهنامه و ... مجوز نشر دارد که از این تعداد حدود ۲۹۰۰ عنوان در حال انتشار هستند. این آمار حاکی از گستردگی و رشد کمی حوزه مطبوعات در کشورماست که ضرورت واکاوی در عرصه کارکردها وبررسی آسیب‌های موجود در این حرکت‌ها را بیش از پیش برای ما روشن می‌سازد :
▪ مطبوعات از دیروز تا امروز
انتشار روزنامه در ایران قدمتی ۱۷۶ ساله دارد . به بیان دیگر اولین تولد روزنامه در کشورمان در سال ۱۲۵۳ هجری قمری با انتشار روزنامه‌ای تحت عنوان “ کاغذ اخبار” آغاز شد و تاکنون تاریخ پرفراز ونشیبی را پشت سر گذاشته است. از تدوین اولین قانون در حوزه مطبوعات در ایران نیز بیش از صد سال می گذرد و تا کنون قوانین متعددی در این زمینه تدوین، تصویب و به مرحله اجرا درآمده است . بر همین مبنا اگر نگاهی گذرا به تاریخ انتشار روزنامه و حضور مطبوعات در کشورمان داشته باشیم خواهیم دید که اصحاب رسانه در طول تاریخ ایران زمین همیشه در بیداری و آگاهی مردم نقش مهمی را بر عهده داشته‌اند و این نقش در برهه‌هایی از زمان مثل انقلاب مشروطیت آن چنان پررنگ بوده که رکن چهارم مشروطه لقب گرفته و در دوران حکومت پهلوی و آغاز انقلاب اسلامی این روزنامه‌ها بودند که همیشه همراه و همگام با مردم در شور وهیجان‌های انقلابی مشارکت داشتند. بررسی‌ تاریخ ۱۷۶ ساله انتشار روزنامه در ایران به خوبی موید این نکته است که روزنامه‌ها و حرفه روزنامه نگاری از تاریخ ارزشمند در خدمت به مردم برخوردارند و روزنامه‌نگاران متعهد هیچ گاه از خواسته‌های مردم و نیازهای جامعه فاصله نگرفته‌اند و همیشه چشم بینا و گوش شنوای مردم بودند. همین مسئله است که باعث می‌شود تا یک حس تعامل وصداقت بین رسانه‌ها و مخاطبانشان ایجاد شود.
▪ مطبوعات و مدیریت افکار عمومی
امروزه مطبوعات بخش مهمی از وظیفه مدیریت و مهندسی افکار عمومی را بر عهده دارند چرا که برای نهادینه کردن هر موضوعی در بطن جامعه ابتدا باید از مطبوعات و رسانه‌های جمعی شروع کرد. بر همین اساس در دنیای امروزی مطبوعات در جهت‌دهی به افکار عمومی و هدایت و کنترل جریان‌های مختلف جامعه نقش مهمی بر عهده دارند و به عنوان پل ارتباطی میان مردم و مسئولان باید ایفاگر رسالت خطیری باشند. از همین‌رو طهارت و پاکی افکار و اندیشه در کنار مصون ماندن قلم اصحاب رسانه از کینه توزی و دشمنی‌ها علاوه بر مدیریت صحیح افکار عمومی وشکل دهی به روند حرکتی آن موجب تربیت نسل‌های مختلف کشور و توده‌های مردمی خواهد شد که موجبات تسهیل امر آموزش وتربیت در کنار ارگان‌های مرتبط با این مقوله را نیز فراهم می‌کند .
▪ ضرورت توجه به کیفیت مطبوعات کشور
از جمله مسائلی که از دیرباز مورد توجه مسئولان و دست اندرکاران فرهنگی کشور بوده است رشد و توسعه مطبوعات و خبرگزاری‌ها به عنوان یکی از ارکان مهم جوامع دموکراتیک و ایجاد فضا برای فعالیت و رقابت می‌باشد . اما نباید یک نکته را از یاد برد که میزان بالای مطبوعات منتشر شده به تنهایی نمی‌تواند حاکی از رشد و توسعه این رکن مهم باشد .
کیفیت داخلی برخی نشریات و روزنامه‌ها و توجه و نظارت بر محتوای آن از سوی مسئولین ذی‌ربط نیز مقوله حیاتی‌ای است که روز به روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود شاید بتوان این گونه اذعان کرد که از ابتدای سال ۱۳۷۶ شرایطی ایجاد شد که طی آن رشد سریع، قارچ گونه و بدون عمق روزنامه‌ها ونشریات داخلی شدت گرفت و نظارت بر عملکرد این پایگاه‌های سریع ،‌تحلیلی و خبر رسانی نیز ضعیف‌تر شد. همین مسئله بود که مشکلات و اغتشاشات و نظارت بسیاری در فضای فرهنگی و سیاسی کشور را ایجاد کرد و رکن چهارم دموکراسی به محلی برای تجمع و پنهان شدن دشمنان قسم خورده نظام تبدیل شد . اما با هوشیاری رهبر معظم انقلاب واصلاح قوانین مربوطه این موج تا حد زیادی آرام گشت و روز به روز متعادل‌تر شد. بعد از روی کارآمدن دولت نهم و حاکمیت گفتمان عدالت و بازگشت به آرمان‌های اصیل انقلاب برفضای سیاسی کشور توجه و بازنگری جدی در عرصه مطبوعات کشور باز هم در اولویت قرار گرفت و بارقه‌های امید در دل مخاطبان و اصحاب رسانه دوباره روشن شد و اما علی‌رغم حرکت‌های موثری که در طول سه سال گذشته صورت گرفت باز هم خلاءهایی‌ محسوس است که همچنان نیازمند برنامه‌ریزی،‌اصلاح و تعدیل است . از جمله مهمترین آنها بدین ترتیب است که :
۱) نشریات زرد و یا به عبارتی مطبوعاتی که با استفاده از مطالب بی‌محتوا و مسائل حاشیه‌ای به دنبال کسب مخاطب هستند همچنان در فضای مطبوعاتی کشور فعالیت می‌کنند و بعضا به طرح و ترویج مسائل بی‌اهمیت و بحث بر انگیز می‌پردازند و مهمترین پیامدهای این قبیل مطبوعات ترویج مسائل بی ‌اساس و بیهوده و استفاده از فاکتورهای بعضا غیراخلاقی ،‌اقدام به ترسیم فضاهای غیرواقعی در ذهن خوانندگان و دامن زدن به شایعات در مورد افراد معروف ومشهور جامعه است . برخی از این نشریات نیز با توجه به طیف وسیع خوانندگانش با تحمیل قیمت‌های بالا و جذب تبلیغات مختلف به بنگاه‌های اقتصادی تبدیل شده‌اند . به طور مثال چندی پیش ماهنامه‌ای با همکاری چند بازیگر مشهور سینما و تلویزیون منتشر گردید که صرفا به آلبوم عکس‌های جدید از سوپراستارهای سینما تبدیل شده است و بیشتر صفحات آن به معرفی اجناس و کالاهای معروف و گرانقیمت خارجی اختصاص دارد که خرید آنها برای یک خانواده ایرانی با درآمد متوسط غیرممکن می‌نماید .
۲) تخریب شخصیت‌ها واستفاده از انتقادهای لجام گسیخته و غیراصولی در مورد عملکرد برخی مسئولین کشور معضل دیگری است که در مطبوعات کشورمان همچنان به چشم می‌خورد . برخی روزنامه‌ها و نشریات خصوصا در عرصه سیاست داخلی و مباحث اقتصادی با انتقادهای غیرمستدل و غیر مستند از ارکان مختلف کشور خصوصا قوه مجریه ذهن خوانندگان خود را نسبت به ساختار و بدنه نظام تاریک و مبهم می‌سازند و از این طریق با سیاه نمایی سعی می‌کنند تا به مقاصد گروهی و حزبی خود دست یابند . اخلاق مطبوعاتی همچنان در میان برخی از روزنامه‌نگاران صاحب‌نام کشور، گمشده‌ای محسوب می‌شود و همین باعث شده است تا برخی به خود اجازه دهند تا با تخریب، ترویج سخنان توهین آمیز و گسترش شایعات،‌ مخاطبان را از واقعیت مسائل دور کنند. لذاست که تقوا و صیانت نفس در میان اصحاب رسانه یکی از ملزومات جدی و اولیه کار محسوب می‌شود. هر چند که از نظارت دقیق ومستمر توسط ارگان‌های مربوطه نیز در این زمینه نباید غافل شد.
۳) کار روزنامه‌نگاری به عنوان یک حرفه تخصصی و رشته دانشگاهی از یکسری مقدمات ابتدایی و آداب و اصول مهم برخوردار است که رعایت آن در حین انجام کار لازم و ضروری است . یک روزنامه نگار اگر بخواهد بدون توجه به این موضوعات وارد عرصه مطبوعات شود قطعا به مشکل برمی‌خورد . آنچه در اینجا لازم به ذکر است این مطلب می‌باشد که برخی مطبوعات کشور برای در اختیار گرفتن نیرو به این مقوله اهمیت چندانی قائل نیستند و با به کارگیری نیروهای غیرمتخصص و مبتدی هم به بدنه مجموعه خود ضربه می‌زنند و هم باعث می‌شوند تا مخاطبان‌شان سرخورده گردند. این یک اصل مهم فرهنگی است که روزنامه‌نگاران در زمره افراد متخصص و متعهد باشند و در صورت عدم برخورداری از آموزش و معلومات مربوط به حوزه روزنامه نگاری با شرکت در دوره‌های آموزش و مطالعه متون تخصصی به رشد و تعالی شخصیت علمی و شغلی خود بپردازند.
● نتیجه گیری:
همان طور که اشاره شد اهمیت نقش مطبوعات در جامعه‌پذیری سیاسی و هدایت افکار عمومی و تربیت انسان‌ها برهیچ کس پوشیده نیست اما نمی‌توان و نباید این رکن مهم فرهنگی و سیاسی کشور را به دست فراموشی سپرد . ما هم اکنون نیازمند دگرگونی،‌ تحول و نظارت دقیق و تصویب قوانین جامع در این حوزه هستیم . این مسئله‌ای است گریزناپذیر و تا زمانی که توجه و اهتمام جدی به این عرصه نداشته باشیم شاهد خسارت‌هایی خواهیم بود که در سال‌های قبل گریبانگیر ما شد . سیاستگذاران فرهنگی دولت نهم بایستی هر چه صریح‌تر و پویاتر در این امر به فعالیت بپردازند والا باید منتظر حوادث ناگواری در این عرصه باشیم.

مرتضی سیدی

منبع : روزنامه رسالت