حافظه قوی تر، زندگی بهتر

مسن شدن به معنی آن نیست که حتما نام افراد، محل‌ها، حوادث و سایر موضوعات مهمی که در فرد اتفاق افتاده فراموش شود. در حالی که تقریباً تمام افراد با مسن شدن تغییراتی را در حافظه خود احساس می‌کنند، اما این تغییرات چندان مهم و شدید نیست.
متخصصین حافظه عقیده دارند در انسان سه نوع حافظه وجود دارد:
۱) حافظه حسی: در این مرحله که مرحله اول نامیده می‌شود، مغز به طور خلاصه از اطلاعاتی که توسط حواس: بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه به او داده می‌شود آگاه می‌شود. در بسیاری از موارد، این آثار به زودی به فراموشی سپرده می‌شوند.
۲) حافظه کوتاه مدت: مرحله دوم که به آن حافظه <کاری> نیز می‌نامند، از حوادث اخیری که اتفاق افتاده است، حکایت می‌کند. این حافظه بیش از ۵ تا ۹ مورد را در بر نمی‌گیرد و هر یک بیش از ۵ تا ۱۰ثانیه دوام ندارند.‌
۳) حافظه‌ بلند مدت: این حافظه در محفظه‌ای از مغز بایگانی می‌شود. این محفظه می‌تواند اطلاعات نامحدودی را شامل حوادث و اطلاعات اخیر و اطلاعاتی که مربوط به چندین سال قبل است، ارائه کند. اطلاعات جدید در حافظه بلند مدت از طریق ارتباط و پیوستگی ذخیره می‌شوند. فرد اطلاعات تازه را بر اساس اطلاعات قبلی خود تحصیل می‌کند و در واقع اطلاعات جدید دنباله اطلاعات قبلی است.‌
● افزایش سن و تاثیر آن بر حافظه‌
▪ با افزایش سن، بسیاری از افراد تغییرات عادی و معمولی را که می‌تواند حافظه را متاثر سازد، تجربه می‌کنند.
▪ اغتشاش: اغتشاش وشلوغی یک حالت آزار دهنده برای بزرگسالان است. در این مرحله به عنوان مثال، تلویزیون، رادیو، یا زنگ درب حیاط و یا بازی و سر و صدای کودکان می‌تواند رشته فکری افراد را از هم بگسلد و مانع تمرکز شود.
▪ یادگیری مطالب تازه به زمان بیشتری نیاز دارد.‌
▪ به خاطر آوردن اطلاعات از بایگانی مغز به طول مدت بیشتری نیاز دارد.
▪ عدم دقت: غالبا فراموشکاری به علت عدم دقت است.
▪ آشفتگی، خستگی و دلواپسی: این مسائل می‌توانند موجب عدم توجه انسان به اطلاعات جدید شوند.
▪ تمرکز بر روی مطالب و یا استراحت کافی موجب می‌شود که مطالب زودتر به ذهن انسان باز گردد.
مطالعات نشان داده است که فشارهای عصبی مداوم، ممکن است بر روی حافظه تاثیر طولانی زیان بخشی داشته باشد.
▪ عدم فعالیت: هر گاه در فعالیت‌هایی که مغز را به کار اندازد، شرکت نورزید، ممکن است در بخاطر سپردن مطالب دچار اشکال شوید.‌
▪ مسائل شنوایی و بینایی: مشکلات دیداری و شنوایی ممکن است در ضبط مطالب و به خاطر آوردن آنها اشکالاتی ایجاد نماید.
▪ دارو: برخی از داروها و یا مجموعه چند دارو با هم ممکن است به علت عوارض جانبی، مشکلات حافظه‌ای پیش آورند.
▪ رژیم غذایی نامناسب: رژیم غذایی نامناسب که در آنها ویتامین‌ها و مواد معدنی ناکافی باشد، نیز موجبات کندی وضعف حافظه می‌شوند.
▪ بیماری‌ها: برخی از بیماری‌ها مانند عفونت می‌توانند منشاء مشکلات حافظه‌ای گردند، بیماری‌های قلب و عروق، ریه، مشکلات تیروئیدی، کبد و کلیه، دیابت (مخصوصاً پایین افتادن قند خون)، از دست دادن آب بدن، کم خونی، پارکینسون و در نهایت آلزایمر نیز می‌توانند به حافظه آسیب قابل توجهی وارد سازند.
● یک زندگی سالم اختیار کنید.‌
‌ ▪ یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید: یک رژیم غذایی متعادل به سلامت انسان کمک می‌کند. در رژیم غذایی خود از نان کامل، میوه‌های تازه، سبزی‌ها و میوه‌های مغزدار روغنی مانند گردو، بادام، فندق و پسته که دارای امگا سه می‌باشند و بر چربی‌های مفی‌د ‌HDL می‌افزایند و در ضمن موجب طول عمر ‌می‌شوند و نیز از حبوبات و گوشت (بویژه گوشت سفید و بالاخص ماهی) و ماست و شیر کم‌چربی استفاده کنید. در نظر داشته باشید که غذاهای فیبردار را برای تسهیل در امر گوارش و دفع از یاد نبرید.‌
▪ به طور مرتب ورزش کنید: ورزش نه تنها به سلامت بدن کمک می‌کند بلکه در افزایش جریان خون و در رساندن مواد غذایی به مغز کمک می‌نماید.‌
▪ مراقبت‌های پزشکی منظم داشته باشید: برخی از بیماری‌های عفونی قابل علاج می‌توانند به طور موقت مشکلات حافظه‌ای داشته باشند. بیماری‌های مزمن را تحت کنترل داشته باشید و در مورد بیماری‌های تازه اقدام فوری کنید.‌
▪ از فشار روانی و تنش‌ها بکاهید و از اعمالی که ممکن است اعصاب شما را ناراحت کند از قبیل سر و کله زدن با بنا و معمار و از این قبیل بپرهیزید.‌
▪ قدرت شنوایی و بینایی خود را به طور مرتب بسنجید: شما نمی‌توانید اطلاعاتی را به خاطر بیاورید هرگاه در مورد بینایی و یا شنوایی خود دچار مشکل باشید.‌
▪ ‌نظم و ترتیب داشته باشید: محلی را برای نگهداری وسایلی که به طور معمول گم می‌کنید در منزل در نظر گیرید. این وسایل معمولاً شامل کلیدها، عینک، اسناد ملکی، دسته‌چک‌ها، قبض‌ها، کیف پول و کیف دستی است. برای گذاشتن این اشیاء محل خاصی را انتخاب کنید و برای مجموعه آنها یک فهرست تهیه کنید که جای نگهداری وسایل در آن منعکس باشد.‌
▪ از وسایل اضافی پرهیز کنید: وسایل اضافی در طول زمان برای شما گرفتاری می‌آفرینند و پس از مدتی نمی‌دانید که چه وسیله‌ای را در چه نقطه‌ای گذاشته‌اید. در نظر داشته باشید که امروز می‌دانید وسیله خاصی را کجا گذاشته‌اید، اما پس از گذشت چند روز ممکن است از خاطر انسان محو شود. پس تکرار می‌شود که جای بایگانی اشیاء را در کتابچه بغلی خود بنویسید.‌
▪ یک تقویم جیبی و یا یک سررسید داشته باشید که امور اجرایی و یا دیداری روزانه خود را در آن وارد کنید. نیز وسایلی را که می‌خواهید با خود بردارید، در آن وارد کنید. هر روز صبح قبل از خارج شدن از منزل به فهرست مذکور توجه کنید. برای یادآوری مسائل روز می‌توانید یک برگه را که تکالیف روزانه را روی آن نوشته‌اید، روی یخچال و یا درب خروجی بچسبانید.‌
▪ از زنگ ساعت و یا از وسایل دیگر برای آگاهی از ساعت خوردن دارو و یا انجام امر خاص استفاده کنید.‌
▪ آرامش داشته باشید، هیچکس همه چیز را به خاطر نمی‌آورد، وقتی نمی‌توانید چیزی را به خاطر بیاورید، خونسردی خود را حفظ کنید، بنشینید و چند نفس عمیق بکشید و یک لیوان آب و یا چای صرف کنید، داشتن آرامش و خونسردی به شما در بخاطر آوردن موضوعات کمک می‌کند.‌
▪ صبور باشید: در مورد افراد مسن، خاطرات دیرین قدری دیرتر تجدید می‌شوند، کمی در این مورد شکیبا باشید.‌
▪ ‌‌بخندید: به قول معروف خنده بر هر درد بی‌درمان دواست. از یاد بردن یک نام و یا یک شماره تلفن آنچنان مهم نیستند که درباره آنها ناراحت شوید. بخندید تا خونسردی و آرامش به شما در این امر کمک کند. محققین آمریکایی و اتریشی دریافته‌اند که خنده از فشار خون و از سکته قلبی می‌کاهد.‌
▪ استراحت کنید: سعی کنید خودتان را خسته نکنید، خستگی سبب می‌شود که گیرندگی انسان کاهش یابد و از اطلاعات مغزی خود نتوانید استفاده کنید.‌
▪ از قبل برنامه‌ریزی کنید: عجله داشتن و انجام چند برنامه با هم نه تنها شما را در تنگنای زمان قرار می‌دهد بلکه آمادگی شما را در به خاطر آوردن محفوظات کاهش می‌دهد. هرگاه برای انجام امری برنامه‌ریزی کنید و دقایقی درباره چیزهایی که لازم دارید، فکر کنید، شما کمتر موضوعات را فراموش خواهید کرد.‌
▪‌ تهاجمات مغزی را به حداقل برسانید: وقتی محیط شما شلوغ است و هر کسی حرفی می‌زند و یا به اصطلاح‌سازی می‌زند، قدرت فکری انسان کاهش می‌یابد.‌
● بازی با حافظه‌
مغز مانند یک عضله است. لازمست که روزانه تمرین کند. در کلاس‌های درسی یا محیط‌های اجتماعی شرکت کنید. خواندن کتبی که شما را وادار به تفکر سازد. صحبت از خاطرات با دوستان و فامیل، حل جدول، یا بازی‌هایی مانند شطرنج که نیاز به تفکر و ورزش مغزی دارند، بسیار مفید هستند.‌
از تمام حواس خود استفاده کنید: توجه کنید که یک چیزی به چه شکلی می‌ماند. چه بویی، طعمی و یا چه صدایی دارد. خلاصه هر قدر از حواس پنجگانه خود بیشتر استفاده کنید، زودتر اطلاعات لازم را بازیافت می‌کنید.
شکل‌سازی ذهنی و یا قیافه‌سازی: از فنون بازی مانند مشاعره، استفاده از سخنان موزون، به یادآوردن شکل و شمایل اشخاص و محل‌ها می‌تواند در بیرون کشیدن اطلاعات از گنجینه مغز انسان کمک کند. به عنوان مثال در پیدا کردن یک آدرس بخاطر آوردن جهت خیابان (شرقی - غربی، شمالی - جنوبی)، سمت خیابان و رنگ درب منزل و وجود مغازه و تأسیسات خاص می‌توانند کمک کنند.
▪ یادداشت گذاشتن: به طوری که گفته شد، لیستی از کارهایی که باید انجام دهید، فراهم کنید. برای انجام آنها وسایل لازم را فراهم کنید و فهرست مذکور را در محلی بگذارید که موقع عزیمت از منزل با خود همراه ببرید.‌
▪ تمرین کردن: هرگاه با خود فکر می‌کنید که در یک جمع از مطالب خاصی باید صحبت کنید که ممکن است برخی از مطالب آن از یادتان برود. اولاً رئوس مطالب را برای خود یادداشت کنید. ثانیاً در نزد خود چند بار موضوعات مورد طرح را تکرار نمایید.
از الفباء در پیدا کردن نام افراد کمک بگیرید: با بخاطر آوردن حرف اول اسامی می‌توانید نام فراموش شده را به خاطر آورید.
● ‌ دریافت کمک‌های پزشکی‌
بسیاری از مشکلات حافظه در ارتباط با سخن جزیی هستند و می‌توانند با آموزش و تمرین، بهبود حاصل کنند. در هر حال مشکلات حافظه ممکن است علائمی بر یک بیماری باشند. در بسیاری از موارد هر گاه رفع نقص شود، مشکلات حافظه مرتفع می‌شود. اما برخی از بیماری‌ها و ضایعات و یا صدمات ممکن است به آسیب‌های ماندگار منجر شوند. به عنوان مثال بیماری آلزایمر به ضایعات غیرقابل بازگشت منجر می‌شد. سکته‌های مغزی و یا صدمات وارده به سر در اثر افتادن و یا سایر حوادث نیز تا حدودی به ضایعات مغزی منجر می‌شوند.
هر گاه علاقمند به سلامت خود می‌باشید با پزشک خود در این مورد گفتگو کنید تا او با معاینات لازم به شما کمک کند.
ممکن است پزشک شما آزمایشات زیر را توصیه نماید:
▪ ‌تاریخچه اجتماعی و بهداشتی شما
▪ یک آزمایش کامل فیزیکی‌
▪ تجزیه خون و ادرار
▪ و بالاخره یک تست حافظه تا بدین وسیله بتواند وضعیت شما را مشخص سازد.

به نقل از روزنامه اطلاعات
ترجمه و تدوین: محمدرضا بهنیا، استاد دانشگاه‌

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران