گره در گره، رنگ در رنگ

صادرات فرش ایران که سالانه نزدیک به نیم میلیارد دلار ارز نصیب کشور می‌سازد، روند صادرات آن بنا به دلایل بسیاری از قبیل گسترش و تعدد رقبایی همچون چین، عدم تطبیق با تقاضا و سلیقه جهانی ضعف فرش تولید شده در داخل، اعمال سیاست‌های نامناسب ارزی و گمرکی در سال‌های گذشته و عدم اطلاع‌رسانی مناسب و تبلیغات بین‌المللی رو به افول گذاشته است.
در کنار این معضلات، نکات مثبت و مفیدی نیز وجود داشته و دارد که ما می‌توانیم با تمرکز بر روی آنها، زمینه‌ساز پویایی هرچه بیشتر این صنعت شویم؛ کیفیت و دوام فرش ایرانی نسبت به انواع غیرایرانی این محصول، از آن جمله است.
بر این اساس، طی همایش که با حضور جناب آقای دکتر مسعود میرکاظمی، وزیر محترم بازرگانی، در سالن‌ همایش‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برگزار شد، دلایل و ریشه‌های اُفت صادرات فرش مورد بررسی قرار گرفت. در این همایش افرادی چون مهندس مهدی غضنفری، رییس سازمان توسعه تجارت ایران و معاون وزیر بازرگانی و آقای دکتر مرتضی فرجی، رییس مرکز ملی فرش ایران نیز حضور داشتند. در این شماره، چکیده‌ای از سخنرانی این عزیزان از نظر خوانندگان محترم <اقتصاد ایران> می‌گذرد.
● دیدگاه دکتر مسعود میرکاظمی/ وزیر بازرگانی
میزان صدور فرش ایرانی در جهان از ۲ میلیارد دلار در گذشته به کمتر از ۵/۱ میلیارد دلار کاهش یافته است، در حالی که اهمیت میزان صادرات وقتی آشکار می‌شود که بدانیم میزان تولید فرش، وابسته به میزان صدور آن است و همه ۵ میلیارد متر مربع تولیدی کشور، در داخل به فروش نمی‌رسد. متأسفانه در سال ۷۳ به دلیل سیاست پیمان‌سپاری ارزی، ناچار به صدور فرش با هر قیمت ممکن شدیم که برای جبران این مشکل، در دو سال گذشته مطالعات بسیاری انجام شد. البته با وجود بحران مالی جهان، لازم است قیمت تمام شده برای بافندگان کاهش یابد و شرایط به گونه‌ای فراهم شود که صادرات فرش، متناسب با تقاضای جهانی بوده و از ظرفیت‌های این صنعت نیز بیشترین بهره‌برداری به عمل آید.
به طور کلی می‌توان از مشکلات اساسی فرش ایران، به عدم تطبیق سلیقه مشتریان با محصولات عرضه شده، نبود دیدگاه علمی و ضعف در به کارگیری شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای اشاره کرد. توسعه پورتال فرش، گام مهمی در تعیین نوع تولیدات و کنترل عرضه و تسخیر بازار به شمار می‌رود و اگر بخواهیم افزایش صدور فرش را از ۵۰۰ میلیون دلار کنونی به ۷۰۰ میلیون دلار در آینده تجربه کنیم، نباید سلیقه بازار را نادیده بگیریم. به عنوان مثال، از جمله موارد مورد نظر مشتریان خارجی، علاقه به پُرزهای بلند فرش و گل‌های درشت است و فرش‌های کنونی با هزینه بالای تولید، چندان با سلیقه و نیاز مشتریان تناسب ندارند، ولی این نیز به معنی نادیده گرفتن و تضعیف مؤلفه‌های سنتی فرش ایران نیست. بدیهی است صدور کالای نامتناسب با نیاز بازار، اُفت قیمت و بدنامی فرش ایرانی را در پی‌خواهد داشت. از طرفی می‌توان با متمرکز کردن سرمایه‌های خُرد صادرکنندگان و تشکیل کنسرسیوم‌ها، مشکلات مالی موجود در این صنعت را بر طرف نمود. البته باید اذعان کرد که مشکلات پولی، مالی و بانکی انکارناپذیرند، اما همه مشکلات هم ناشی از آنها نیست. در این راستا می‌توان با افزایش قدرت بخش خصوصی و متمرکزسازی سرمایه‌های خرد موجود شرایط را برای خروج از بحران نقدینگی مهیا کرد. ‌ ‌
● دیدگاه مهدی غضنفری / معاون وزیر و رییس سازمان توسعه تجارت ایران ‌ ‌
صنعت فرش عرصه مناسبی برای اشتغال‌زایی به شمار می‌آید و در حال حاضر ۲۶ صنعت دیگر نیز به آن وابسته‌اند و زنجیره‌ای از نیروی کار با کمترین هزینه به کاری سودمند مشغول هستند که در صورت فقدان این عرصه اشتغال، باید با صرف هزینه‌های هنگفت، بیشتر این افراد جذب سایر مشاغل شوند. متأسفانه با این که آذربایجان شرقی، همدان و خراسان بالاترین میزان تولید را به خود اختصاص داده‌اند، ولی هنگام صادرات، ۷۴ درصد کل صادرات کشور، به استان تهران محدود می‌شود.
در زمینه افزایش صادرات و تولید باید به این نکته توجه کنیم که تسخیر بازار آزاد یعنی کار بیشتر، بی‌خوابی‌های شبانه، موفقیت در رقابت جهانی و رهبری بازار که البته فقط در صورت کاهش بهای فرش ممکن خواهد بود. این در حالی است که در صورت در نظر نگرفتن سلیقه مشتریان، باید با بازار جهانی که کشورهایی چون آمریکا، آلمان، امارات، ایتالیا، ژاپن، سوییس، کانادا، بریتانیا، فرانسه، هلند، اتریش، استرالیا، یونان و بیش از یکصد کشور جهان را خریدار فرش ایرانی نموده است، خداحافظی کنیم. ‌ ‌
● نگاه دکتر مرتضی فرجی / رییس مرکز فرش ایران
صنعت فرش با دارا بودن جایگاه اول صادرات غیرنفتی ایران، سالانه سهمی بالغ بر ۴۵۰ میلیون دلار را در حوزه صادرات، نصیب کشورمان می‌کند که با اتخاذ راهکارهایی چون معرفی و فروش محصول با روش‌ها، امکانات و وسایل موجود و افزایش بهره‌وری با ایجاد بازار رقابتی می‌توان میزان این سهم را در صادرات غیرنفتی افزایش داد. هزینه برپایی هر دار قالی، طرح و مواد خام - در صورتی که به شکل خانگی برپا شود - از ۵۰۰ هزار تا یک میلیون تومان می‌باشد و در صورتی که ظرف مدت شش ماه تا یک سال به بهره‌برداری برسد، می‌تواند ضمن ایجاد اشتغال برای دو نفر، ۵۰ تا ۶۰ درصد ارزش افزوده در پی‌داشته باشد. ‌ ‌
خوشبختانه از بخش بنگاه‌های زودبازده، اعتبارات خوبی برای صنعت فرش تأمین شده است که در مرحله اول، مبلغی در حدود ۸۵ میلیون تومان و با توجه به اشتغال‌زایی مناسب در این زمینه، در مراحل بعدی، مبالغ بیشتری به آن اختصاص خواهد یافت. این بنگاه‌ها - با در نظر گرفتن فرایند زمان در تولید فرش - طی مدت دو تا سه سال به سوددهی می‌رسند. در بحث صادرات نیز با توجه به این که نرخ دلار رو به افزایش گذاشته، این موضوع برای صادرکنندگان فرش بسیار امیدوارکننده است و البته کاهش بهای نفت نیز می‌تواند سبب افزایش قدرت خرید بازار هدف گردد. در عوض به علت بحران اقتصادی موجود در جهان، تقاضا برای فرش کاهش یافته و اگر نتوانیم خدمات مناسبی به مشتریان خود ارایه دهیم، بازار را از دست خواهیم داد. البته حضور بخش خصوصی و فعالیت آن که جزو کارکردهای طبیعی این بخش است، با ایجاد خلاقیت در این حوزه، تا حدود زیادی می‌تواند کمبودها را جبران نماید. تابلو فرش و فرش‌های ابریشمی که از نفیس‌ترین و گران‌ترین فرش‌های صادراتی ایران هستند، فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد از صادرات فرش را به خود اختصاص داده‌اند، در حالی که بازار جهانی این محصولات با تقاضای بالایی مواجه است. ‌ ‌
طبق آمار موجود، ۶۰ تا ۷۰ درصد شاغلان و بافندگان فرش را زنان تشکیل می‌دهند، در حالی که این کار در حاشیه فعالیت‌های معیشتی قرار دارد و با گسترش پوشش بیمه‌های درمانی، عمر و تأمین اجتماعی، می‌توان میزان اطمینان این قشر از جامعه را نسبت به آتیه کارشان افزایش داد و بدین ترتیب باعث دلگرمی و تشویق ایشان در جهت شکوفایی صنعت فرش کشور شد. به هر ترتیب، لازم است همه سازمان‌های ذیربط، درجهت تولید هدفمند، دست به دست هم دهند تا تولیدات، متناسب با ذائقه بازار و سلیقه مشتریان باشد. بدیهی است که حضور بدون مطالعه در بازار، علاوه بر ایجاد هزینه و اتلاف وقت و انرژی، سبب فرایند تبلیغی در بازارهای خارجی شده و ارزش کار از بین خواهد رفت. بنابراین لازم است که بافندگان و طراحان، ضمن دقت در انتخاب طرح و رنگ، بالحاظ قرار دادن سلیقه و ذائقه بازارهای جهانی، تولیدی موفق و متناسب با نیاز بازار جهانی ارایه دهند.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران