گذار به زن سالاری در ایران

▪ زن سالاری و فمنیست به چه معنایی است و آیا مترادف کلمه فمنیست در فارسی زن سالاری است؟
ـ برای پاسخ به این سوال، در سه حوزه جهان غرب، جهان اسلام و علوم اجتماعی بحث می‌کنیم. در این سه حوزه اتفاقاتی رخ داده است که گاهی با یکدیگر هم‌جهت بوده‌اند و گاه با هم در تضاد بوده‌اند، و گاهی هم حتی در هم آمیخته شده‌اند.
در بعضی جاها بحث فمنیسم و برابری خواهی برای زنان، جلوتر از زندگی زنان رفته است. مثلا در آمریکا بحث‌های فمنیستی جلوتر از واقعیت جامعه آمریکایی جرکت کرده است. واقعیت این نیست که در غرب برابری وجود داشته باشد و در شرق نیست؛ واقعیت این نیست که فمنیسم بیان کننده وضعیت تعادلی و برابری خواهانه زنان در غرب است و وسیله‌ای برای نقادی تبعیض در شرق. واقعیت چیز دیگری است. مثلا وقتی به تاریخ مشارکت زنان در آمریکا مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم که زنان صد سال قبل، حق مشارکت در امور اجتماعی را نداشتند. یا این که در تاریخ آمریکا رییس جمهور زن سابقه نداشته است. مجموعه کابینه جورج بوش و بیل کلینتون هر کدام یک زن در کابینه داشتند!
چنانچه برابری زنان و مردان وجود دارد، باید نصف کابینه زن باشند و زنان حضور فعالی در عرصه سیاسی داشته باشند؛ ولی این گونه نیست.
این یک سمبول و نشانه است؛ مثلا در آمریکا، امروز بحث رییس جمهور آینده و هیلاری کلینتون مطرح است. آیا آمریکاییها به یک زن رای می‌دهند؟ این بحث جدی است و بسیاری معتقدند که رای نخواهند داد. در دانشگاههای آمریکا هم نخبگان زن خیلی به چشم نمی‌آیند. آمریکا یک کشور خانواده محور است و از این بابت خیلی شبیه ایران است؛ در سطح اجتماعی امروز آمریکا قدرت اثرگذاری زنان شبیه ایران است؛ چون در خانواده زن نقش مهمی دارد. تربیت، اداره خانه و بقای خانواده و ساماندهی و الفت در خانواده مهم است. اگر تنها وظیفه خانواده تولید مثل باشد، به قول مارکس می‌شود تولید مثل جمعی هم رخ دهد! در تعریفی که می‌گوییم، سه سطح داریم. سطح اول، سطح بالا که حوزه سیاسی و مدیریتی است.
سطح دوم، سطح عمومی است که ما با آمریکایی‌ها متفاوت هستیم. سطح سوم، حوزه خانواده است. در خانواده آمریکایی و ایرانی، زن محور خانواده است. منظور از این بحث‌ها این بود که تحولات اجتماعی دنیا جدا از بحث‌های نظری است.
شاید طرح مسئله زن سالاری برای نقادی وضعیت موجود باشد، که اگر این گونه باشد بسیار خوب است. اینجاست که فهمی از فمنیسم پدید می‌آید. آن فهم هم این است که یک رویکرد انتقادی به وضعیت زنان در جامعه است که می‌تواند جامعه غربی و شرقی باشد. این چیز بدی نیست، چون به وضعیت انتقاد می‌کند و سعی می‌کند اعتدال به وجود آورد. اعتدال ممکن است منظور برابری جنسیتی باشد و ممکن است نباشد. ممکن است در جامعه‌ای زنان به نفع مردان کنار بروند؛ در جایی مردان به نفع زنان کناربروند. این فمنیسم نه غیردینی است، نه غیراخلاقی، نه غیرسیاسی. بسیاری از فمنیست‌های دنیا این گونه هستند.
رویکرد دیگری هم هست که گفته شد، نصف جمعیت دنیا زنان هستند و باید تساوی به وجود آید. یعنی نباید ۸۰ درصد کارها بر دوش مردان باشد. اگر در فرهنگ لغات کلمه فمنیسم را نگاه کنید این گونه تعریف شده: "بینش یا رویکردی که به تساوی حقوق زنان نگاه می‌کند."
چرا تساوی می‌خواهد؟ برای اینکه تبعیض جنسیتی وجود داشته است. چون ۵۰ درصد از جامعه، ۹۰ درصد از امکانات را در اختیار داشتند؛ این غلط و ناعادلانه است. در این نگاه تساوی گرایانه چند نکته وجود دارد:
۱) نقادانه به مردان است.
۲) نقادانه به وضعیت زنان است.
جاهایی هم جنبه رادیکال پیدا می‌کند. برنامه‌هایی از دل این دیدگاه در می‌آید که برخورد با مردان است. نگاهی که به مردان می‌گوید چرا، باعث برخورد می‌شود. و نگاهی که به زنان می‌گوید چرا، باعث توانمندسازی زنان برای مقابله می‌شود. گروهی معتقدند که باید جلوی رشد مردان را گرفت و گروهی هم معتقدند که باید زنان را توانا کنیم؛ و گروهی می‌گویند هم زنان را توانا کنیم، هم جلوی رشد مردان را بگیریم! اینجاست که ترکیب‌های متفاوتی پیش می‌آید و هر کس برنامه‌ای را پیش می‌گیرد.
۳) نگاه سوم که در زمینه فمنیست وجود دارد فراتر از تساوی طلبی است. این دیدگاه می‌گوید که تاکنون در تاریخ علم و اندیشه مردان محور مدیریت بوده‌اند. از امروز باید زنان را محور بگذاریم. بدین ترتیب، نگاه دیگر به فمنیسم، زن مداری است، نه تساوی حقوق زنان و مردان.
حالا برای زن محوری چه باید کرد؟ مردان هیچگاه قدرت خود را به زنان نخواهند داد. پس راهش این است که جهان اجتماعی دوباره‌ای بر محور زنان طراحی کرد. بسیاری از فمنیستهای رادیکال این نگاه را دارند. کانون همه چیز زن است. اینجاست که فروپاشی خانواده و روابط اجتماعی پیش می‌آید.
▪ در ایران چگونه است؟ در گذشته آیا زن سالاری داشتیم؟
ـ در جامعه ایرانی زنان اجازه حضور در حوزه مدیریتی و سیاسی را نداشتند و ندارند. چون در حوزه مدیریتی، رفتار سنتی داریم. اما در سطح عمومی مشارکت می‌کنند. مثلا بازار بیشتر حضور زنان را می‌طلبد. مصرف‌گرایی بیشتر خواهان حضور زنان است. خانواده در اختیار زنان است، اما در حوزه سخت مدیریتی زنان جایگاهی ندارند.
در اولین نگاه، حضور زنان در سطح عمومی جذاب است. زنان که تا دیروز مردانشان همه خریدهای خانه را برایشان انجام می‌دادند، امروز اصلا خرید مردان را قبول ندارند. زن معتقد است که این حوزه از آن اوست و مردان حق حرف زدن در امور خانه را ندارند. سلب قدرت از مردان اتفاق افتاده است؛ تا جایی که دختران حق انتخاب دارند که ازدواج نکنند. من معتقدم اگر دختران ازدواج نمی‌کنند، برای این است که دختران می‌خواهند خواستگارانشان را خودشان انتخاب کنند. پس دختران و زنان قدرت تصمیم‌گیری بالایی دارند.
حال زمانی می‌رسد که دیگر تنها سطح عمومی جذابیت ندارد. اینجاست که خود زنان راه حل پیدا کردند. در حوزه دین و آموزش وارد شدند. به دنبال تحصیلات هستند. به بدن خود می‌رسند و...
واقعیت اجتماعی ایران حاکی از این است که در رفتار زنان و مردان تغییرات صورت گرفته است و سهم‌خواهی و قدرت گرفتن در حوزه‌های خانواده، عمومی و نهایتا سیاسی است.
اما از لحاظ اندیشه اتفاقاتی که در دنیا افتاده، در ایران هم رخ داده است. نگاه سنتی، مدرن و پست مدرن در ایران هم وجود دارد.
به لحاظ تاریخی زنان ایرانی در خانواده قدرتمند بودند، ولی صدایشان در جامعه منتشر نمی‌شد. ولی الان منتشر می‌شود. مردان حضور کمرنگی در خانه داشتند و کارهای خانه بر عهده زنان بود. در قدیم زنان تصمیم می‌گرفتند، اما توسط مردان. زنان قاجار و پهلوی قدرتمند بودند، ولی زنان سطح پایین اجتماع امکان حضور نداشتند. این اصل را هم نباید فراموش کرد که جمعیت پراکنده بوده است. مناره‌های مساجد گویای این نکته است که باید انسانها را از دور دست صدا زد. در جامعه قدیم مردان هم دیده نمی‌شدند. نباید در آن جامعه توقع همچنین حرفهایی را داشت. الان کوچکترین اتفاقی که می‌افتد، رسانه‌ها همه را خبر می‌کنند.
ایران آینده خوبی دارد. تجربه خوبی داشته‌ایم. در قدیم ایران یک اقلیتی با پیشرفتها آشنا بودند و یک تعدادی ناآشنا. الان سنتی‌های ما هم با مدرن آشنا هستند.
زنان ایرانی کمی آزاد شده‌اند. یک نقد زنانه نسبت به مردان وجود دارد. حتی پیرزنها هم بی‌رحمانه همسرانشان را نقد می‌کنند. نسل بعد میانداری می‌کند. همه جا نقد از مردان وجود دارد حتی ذر روستاها... ما تجربه خوبی داریم. مردان نقد شدند، زنان توانا شدند، و به نظر می‌رسد که آینده روشنی در پیش داریم.

منبع : مجله اینترنتی دخت ایران