کوکاکولا، پپسی و سیاست‌های امنیت غذایی

نوشابه‌های گازدار هم اکنون در سراسر دنیا جزء پر مصرف ترین نوشیدنی‌هاست. دو شرکت کوکاکولا و پپسی از پیشگامان تولید نوشابه در دنیا هستند که صاحبان اصلی آن، سرمایه داران صهیونیست و آمریکایی می‌باشند. آزمایش‌های گوناگون بر روی محتویات آنها ثابت کرده است که این نوشابه‌ها حاوی مواد سمی و خطرناک هستند. به همین دلیل در بسیاری از کشورها، استفاده از نوشابه در مراکز دولتی و آموزشی ممنوع شده است. تحقیق صورت گرفته در کشور هند و تحرکات به وجود آمده علیه این دو شرکت، در این مقاله آمده است و می‌تواند الگوی مناسبی برای دیگر کشورها باشد تا در مصرف این محصولات تجدید نظر کنند.
در حکومتی دموکراتیک، ممنوعیت فعالیت‌ها و تولید محصولاتی که مخاطره آفرین است، تجلی و نماد آزادی و حقوق شهروندان محسوب می‌شود. این محدودیت‌ها سلامت شهروندان و محیط زیست را حفظ می‌کند. به همین دلیل است که کشیدن سیگار در مکان‌های عمومی ممنوع اعلام شده است و یا بر اساس «پروتکل مونترال»، استفاده از موادی که به لایه اوزن آسیب می‌رساند، غیر مجاز شناخته می‌شود. و به همین علت است که بر اساس «کنوانسیون بازل»، هرگونه تبادل پسماندها و زباله‌های سمی و مخاطره آفرین ممنوع است.
کوکاکولا و پپسی جزء محصولات سمی و مخاطره آفرین محسوب می‌شوند که سریعاً باید به منظور حفظ سلامتی جامعه و محیط زیست تحریم شوند. در بیست و دوم آگوست ۲۰۰۷، جمعیت مبارزه برای خروج کوکاکولا و پپسی از هند، فعالیت‌های خود را افزایش دادند و استفاده از محصولات آنها را در مراکز آموزشی ایالت‌های کارالا، کارناتاکا، مادیا پرادش، گجرات و راجستان ممنوع ساختند. هم اکنون نیز با ادامه فعالیت‌های این گروه، مناطق و مراکز بدون کوکا کولا و پپسی، همچنان در حال گسترش است.
● سرقت آب، ایجاد تشنگی
برای ممنوعیت فعالیت شرکت‌های تولید نوشابه‌های گاز دار، دلایل محیط زیستی و انسانی بسیاری وجود دارد. هر کدام از کارخانه‌های کوکا و پپسی به طور میانگین، روزانه یک تا دو میلیون لیتر آب استخراج و مصرف می‌کنند. این میزان آب می‌تواند نیاز میلیون‌ها انسان را برآورده سازد. هر لیتر از نوشابه‌های گازدار، ده لیتر آب را آلوده و غیر قابل استفاده می‌سازد و پسماندهای سمی انباشته شده آن بسیار خطرناک خواهد بود. مواد سمی چون سرب و کادمیوم، حاصل انباشت پسماندهای نوشابه‌های گازدار است. تماس طولانی مدت با کادمیوم عوارض خطرناکی چون نارسایی کلیه، آسیب دیدن بافت‌های استخوانی، کبد و خون خواهد داشت. سرب نیز اثرات مخربی بر دستگاه عصبی، خون، کلیه‌ها و قلب و عروق بدن دارد.
زنان روستایی کوچک در هند، موفق به بستن یک کارخانه کوکاکولا شدند. این کارخانه از سال ۲۰۰۰ در این منطقه شروع به کار کرده بود و روزانه یک میلیون و دویست و بیست و چهار هزار بطری نوشابه تولید می‌کرد و قصد داشت با مکانیزه کردن سیستم استخراج آب خود، آب بیشتری برداشت کند. اگرچه این کارخانه پیش از آن نیز به طور غیر قانونی میلیون‌ها لیتر از آب آشامیدنی مردم را برداشت می‌کرد. (براساس اظهارات ساکنین منطقه و مقامات محلی، این کارخانه روزانه یک و نیم میلیون لیتر آب از منابع زیر زمینی برداشت می‌کرد.) در نتیجه عمق آب‌های زیر زمینی از صد و پنجاه متری به پانصد متری زمین افزایش یافت. این امر اعتراض کشاورزان را به دنبال داشت که از کاهش منابع آب و ذخیره‌های زیر زمینی ابراز نگرانی می‌کردند و نسبت به عواقب آن و تأثیر منفی این روند بر محصولات کشاورزی هشدار می‌دادند. همچنین چاه‌های آب این کارخانه تهدیدی جدی برای منابع آب آشامیدنی و رودخانه‌ها به شمار می‌رفت. پس از بسته شدن کارخانه، این شرکت تصمیم داشت تا با پرداخت رشوه ای سیصد میلیون روپیه ای به شهردار منطقه، فعالیت خود را از سر بگیرد، اما در این کار ناکام ماند.
کوکاکولا نه تنها آب متعلق به مردم منطقه را استخراج و به نوعی سرقت می‌کرد، بلکه آب باقیمانده را هم آلوده می‌ساخت. این کارخانه پسماندهای خود را در محیط بیرون انباشته می‌کرد که در فصل‌های بارانی سال، با نفوذ به مزارع برنج، کانال‌ها و چاه‌های آب، خطرات بسیاری را برای مردم به وجود می‌آورد. در نتیجه این انباشت زباله، دویست و شصت حلقه از چاه‌هایی که جهت تأمین آب آشامیدنی مردم و زمین‌های کشاورزی حفر شده بود، آلوده و سپس خشک شد. پس از آن، کوکاکولا فاضلاب خود را وارد این چاه‌های خشک می‌کرد. در سال ۲۰۰۳، مردم ساکن این منطقه متوجه کیفیت نامطلوب آب آشامیدنی خود شدند. زنانی که می‌دانستند آب مصرفی شان سمی است، مایل‌ها طی می‌کردند تا آب سالم فراهم کنند. کوکاکولا به سرعت منطقه ای را که به فراوانی آب مشهور بود، به منطقه ای خشک و با مشکل کمبود آب تبدیل کرد.
در سال ۲۰۰۳، زنان منطقه با تجمع در برابر کارخانه، حرکت خود را آغاز کردند. پس از آن با فرا خواندن فعالان از سراسر دنیا در روز جهانی زمین در سپتامبر ۲۰۰۳، هشداری جدی به مسئولان کارخانه دادند. در سال ۲۰۰۴ و طی برگزاری کنفرانس جهانی آب، تمامی شخصیت‌ها و فعالان محیط زیست از این حرکت حمایت کردند و در نهایت موفق به تعطیلی کارخانه شدند و هم اکنون در مناطق دیگر فعالیت می‌کنند و توانسته‌اند موجی از حمایت‌های بین المللی را با خود همراه سازند. غول کوکاکولا روز به روز در حال تشدید بحران آب می‌باشد و هم اکنون مردم برخی مناطق در حال تجربه کردن این بحران هستند.
در مورد مصرف آب، تنها یک استاندارد و میزان وجود دارد و آن، حق اساسی انسان‌ها در استفاده از آب پاکیزه و کافی است که هرگز نباید به آن خدشه ای وارد شود؛ اما کوکا و پپسی این حق اساسی و اولیه را زیر پا می‌گذارند. به این دلیل است که استخراج میلیون‌ها لیتری آنان از منابع آب باید ممنوع شود.
● سرقت سلامتی؛ ایجاد بیماری
بحث و جدل بر سر این نوشابه‌ها، بحث بر سر سلامت انسان‌هاست. در نوشابه‌های تولیدی کوکا کولا و پپسی، مواد اولیه و تشکیل دهنده حشره کش‌ها و مواد سمی دیگری یافت شده است. حتی بدون وجود این مواد، نوشابه‌ها باز هم برای سلامتی بسیار خطر آفرین هستند.
ارزش غذایی نوشابه‌های گازدار در مقایسه با نوشیدنی‌های سالم چون آب میوه و... صفر می‌ باشد. مسئولان شرکت‌های تولید کننده، با تبلیغات وسیع خود جوانان و کودکان را فریب می‌دهند و علی رغم ارزش بالای غذاها و نوشیدنی‌های سنتی، جوانان را از آنها را روی گردان کرده و به سوی خود جذب می‌کنند. آنها با خریداری امتیاز شرکت‌هایی که نوشیدنی‌های سالم تولید می‌کنند، تمام بازار را تحت کنترل خود می‌گیرند و به هیچ محصول جدیدی اجازه ورود نمی‌دهند و آنچه خود عرضه می‌کنند، تنها نوشیدنی رنگی و سمی با ارزش‌های ضد غذایی است.
وزیر بهداشت هند از بازیگران سینما و تلویزیون این کشور درخواست کرد، در فیلم‌های خود از نوشابه‌های کوکا و پپسی استفاده نکنند؛ چرا که قند موجود در این نوشابه‌ها، خطر چاقی و مرض قند را در بین کودکان افزایش می‌دهد و کودکان به بازیگران به عنوان الگوی رفتاری نگاه می‌کنند. ماریون نستله ـرئیس شرکت تولیدات غذایی نستله ـ نوشابه‌های گازی را غذایی بی خاصیت و بی ارزش توصیف می‌کند که با وجود کالری بسیار بالا، ارزش غذایی بسیار پایین دارد. در هر سیصد میلی لیتر از نوشابه‌های گازدار، چهل تا پنجاه گرم قند وجود دارد.
شرکت‌های کوکاکولا و پپسی بسیار تلاش کردند تا با افزودن مواد طبیعی، خود را از این اتهامات برهانند، اما هرگز موفق به این کار نشدند و نتوانستند از مضرات نوشابه‌ها بکاهند. در هر حال، محتویات این بطری‌ها برای سلامتی بسیار مضّر است. مصرف نوشابه‌ها باعث پوسیدگی دندان شده و خطر ابتلا به پوکی استخوان را سه تا چهار برابر افزایش می‌دهد.
در این نوشیدنی‌های سمی مواد دیگری نظیر مواد نگهدارنده برای محافظت از یخ زدگی و اسید فسفریک برای گازدار کردن آنها وجود دارد. با توجه به مصرف روزانه این نوشابه‌ها که حاوی رنگ‌های مصنوعی، طعم دهنده‌های شیمیایی و... می‌باشد، مردم به طور متوسط سالانه چهار کیلوگرم از این مواد شیمیایی مصرف می‌کنند. آنچه که باید نگران آن باشیم، تنها وجود مواد سمی موجود در حشره کش‌ها نیست، بلکه باید نگران اعتیاد کودکان خود به نوشابه‌های کوکا و پپسی باشیم که اثرات جبران ناپذیری خواهد داشت.
از دیگر حقوقی که کوکا و پپسی زیر پا می‌گذارند، حق سلامتی انسان‌ها است. دی اکسید کربن و اسید فسفریک، این نوشابه‌ها را بسیار اسیدی می‌کند و به همین دلیل است که این نوشابه‌ها، شویندة بسیار مناسبی برای سرویس‌های بهداشتی هستند. ما هرگز نمی‌توانیم شوینده‌های سرویس‌های بهداشتی را به عنوان نوشیدنی عرضه کنیم، اما همین نوشابه‌های گازدار و اسیدی با محتویات یکسان، به راحتی فروخته و مصرف می‌شود. به دلیل همین مخاطرات است که مصرف این نوشابه‌ها حتی در مدارس خود آمریکا نیز ممنوع شده است. به دلیل همین مضرات است که ده هزار مدرسه و دانشکده در هند، خود را به عنوان منطقه عاری از کوکا و پپسی اعلام کرده اند؛ در مجلس هند نیز دیگر این نوشابه‌ها عرضه و سرو نمی‌شود. رئیس شرکت پپسی اعتراف کرد که نوشابه‌هایشان برای سلامتی کودکان مناسب نیست. با این وجود، دولت هند تحت فشار شرکت وآمریکا تسلیم شده و اجازه فعالیت آنها را صادر کرده است. واضح است که نمی‌توان سلامت مردم را به دست دولتی سپرد که به دلخواه خود قوانینی را برای مصونیت کوکا و پپسی وضع کرده است تا سودهای کلانی به دست آورد، اما سلامت مردم خود را تضمین نمی‌کند و به آن اهمیتی نمی‌دهد.
وزیر بهداشت هند اعلام کرد که از ژانویه ۲۰۰۸ استانداردهای ایمنی برای کوکاکولا و پپسی وضع خواهد کرد. با این وجود، محصولات این دو شرکت پس از این تاریخ نیز سالم و بی خطر نخواهد بود. دو دلیل وجود دارد که چرا وضع این استانداردها به تنهایی نمی‌تواند ضامن سلامتی محصولاتی باشد که به دست مردم می‌رسد. اول اینکه، تصمیمات دولت به راحتی و تحت تأثیر ملاحظات مشترک و علایق طرف‌های مورد بحث قرار می‌گیرد و نمی‌توان به آن اعتماد داشت. دوم اینکه، این استانداردها تنها به معنای کاهش مواد سمی موجود در نوشابه‌ها وضع می‌شود و توجهی به آب مصرف شده، قند موجود و سایر مواد به کار رفته ندارد که حتی مقدار کم آن هم بسیار خطر آفرین است و سلامت انسان‌ها و محیط زیست را تهدید می‌کند. ما نیاز به امنیت غذایی و ایجاد استانداردهای کل نگر داریم و سیاست‌های کاهش گرای دروغین نمی‌تواند حافظ سلامت مردم باشد و تنها سود آن متوجه تولید کنندگان خواهد بود.
قطعاً ادامه تولید این نوشابه‌ها، جنایت علیه طبیعت و انسان‌ها خواهد بود. کوکا و پپسی در به یغما بردن ذخایر آب زمین و مسموم کردن تدریجی کودکان ما دخیل هستند و در این موارد، هیچ استانداردی برای قتل تدریجی کودکان و چپاول منابع طبیعی وجود ندارد. به همین دلیل است که همه ما باید تلاش کنیم تا آنها را از زندگی خود حذف کنیم و از مرگ تدریجی کودکانمان جلوگیری کنیم.

واندانا شیوا
محسن داوری
منبع: Foreign Policy Online
بانوی محقق و نویسنده هندی مقیم آمریکا و صاحب ده ها کتاب و مقاله
منبع :ماهنامه سیاحت غرب ،شماره۶۴