سیستان و بلوچستان دریای آرمیده درکویر

سیستان و بلوچستان، سرزمین بلوچ هاست و بلوچ‌ها، مردمانی هستند رشید، غیرتمند، شجاع، درستكار، امانتدار، نترس، خوش‌قدم، مهمان‌نواز، جنگجو، بامهارت و صادق. در دوران هخامنشیان و پس از فتوحات كورش، مرزهای شرقی ایران، كویر هند و ادامه آن در شمال شرقی تا كناره‌های رود جیحون می‌رسید. در سال‌های ۳۳۶ قبل از میلاد كه كشور ایران، (آریانا) نامیده می‌شد، اسكندر با لشگركشی به هندوستان از طریق ایران، بخش عظیمی از آن كشور را فتح كرد و مرزهای ایران تا پنجاب از سمت مشرق كشیده شد. در دوره اشكانیان و به هنگام سلطنت مهرداد اول، بلوچستان به‌طور كامل جزء قلمروی دولت اشكانی به شمار می‌رفته است.
در سال ۱۸۵۹ میلادی، برابر با ۱۲۳۸ش، انگلیسی‌‌ها بین اسكندریه و خلیج‌فارس اقدام به كشیدن سیم تلگراف كردند و این بهانه‌‌ای شد برای تصرف اراضی كشور در حوالی بندر گواز از سوی آنها. بعدها، ناصرالدین شاه برای خشنودی دولت انگلیس با جدا شدن قسمتی از كشور ما موافقت كرد. بدین ترتیب مرزهای كشور ما به دو منطقه سیاسی بلوچستان ایران و بلوچستان پاكستان تقسیم شد.اغلب پژوهشگران ایرانی و خارجی معتقدند كه نژاد ایرانی و به‌خصوص بلوچ، از زیباترین نژادهاست. (نئار كوس)، دریادار قشون اسكندر نیز از زیبایی‌های این منطقه و مهربانی و خونگرمی بلوچ‌ها بسیار تعریف كرده است.
قدمت سرزمین سیستان بسیار زیاد است و حتی بر پایه كتیبه‌های تاریخی، بلوچ و بلوچستان، قبل از اسلام هم وجود داشته است.
● طبیعت سیستان
كوه‌های بلوچستان در اثر فرسایش اشكال عجیب و دیدنی پیدا كرده است. مثلا رشته‌كوه اطراف خاش، بین راه زاهدان تا خاش از آن جمله است كه درباره بعضی از این اشكال مردم اعتقادات خاصی دارند.كوهی در نزدیكی خاش وجود دارد كه مردم محلی معتقدند شكل آن شبیه مادری است كه كودكش را درآغوش‌گرفته و به آن شیر می‌دهد. د ریاچه جازموریان دریاچه‌ای فصلی است كه در غرب بلوچستان واقع است و نیمی از آن در كرمان قرار دارد، این دریاچه چون پوشش گیاهی فراوانی دارد (جاز) و به علت كثرت و زیادی (موریان) و در كل (جازموریان) نام گرفته است.بادهای سیستان بسیار معروفند. یكی از آنها را مردم در قدیم باد (گاوكش) می‌نامیدند. این باد فقط در زمستان‌ها از شمال‌شرقی می‌وزد و هنگام وزش، باران‌های سیل‌آسا به دنبال دارد. می‌گویند وجه تسمیه آن به این علت بود كه در اثر شدت باران، علوفه گاوها مرطوب می‌شد و از بین می‌رفت و گاوها بی‌علوفه مانده و از گرسنگی می‌مردند.
● زاهدان، بنا شده در كویری زیبا
نام زاهدان در قدیم دزداب بوده، یعنی محلی كه آب رودخانه به دلیل مسیر شنی آن، درون شن فرو رفته و در محلی دورتر كه پست‌تر بود بیرون می‌آمد. وجه تسمیه دیگر دزداب را به دلیل این كه در بیابانی چاه آبی بوده و اطرافش مامن دزدان و راهزنان بوده، این‌گونه می‌دانسته‌اند.چهار راه (چكنم) در قدیم مركز شهر زاهدان بوده و جوانان شهر از هر طرف به آن محل می‌آمده‌اند تا وقت خود را بگذرانند، به آنجا كه می‌رسیده‌اند، می‌گفته‌اند: (حالا چه‌كار كنیم.) این چه‌كار كنیم‌ها باعث شده كه نام این چهار راه چه‌كنم شود و تاكنون بدین نام مشهور است. ا ز جمله آثار تاریخی و دیدنی زاهدان می‌توان به بازار سرپوش، ساختمان قدیمی اداره پست، ساختمان قدیمی دادگستری، معماری صخره‌ای قبرستان هفتاد ملا، قلعه لاویز و مسجد جامع اشاره كرد.
● سایر شهرهای استان
شهر خاش، تقریبا از زمان نادرشاه افشار با ساختن سه قلعه ناصری، حیدرآباد و كمال‌آباد به وجود آمده است. مردم خاش بسیار سخت‌كوش و زحمت‌كش هستند. به همت آنها قنات‌هایی در شهر احداث شده و كشاورزی رونق گرفته و خاش را به‌خاطر صیفی‌جاتش معروف كرده است. محصولات پسته آن اگر بهتر از پسته صادراتی رفنسجان نباشد، كمتر نیست. در بازار شهر مسجدی است كه شیعه و سنی در كنار هم به نماز و عبادت می‌پردازند.
عده زیادی از مردم این شهر، در آمدوشد به كشورهای حوزه خلیج‌فارس هستند . سراوان جزء مناطق حاصلخیز استان به شمار می‌رود. این شهر تا قبل از سال ۱۳۰۵ه.ش روستایی به نام شستون بوده و به تدریج توسعه یافته و به سراوان تغییر نام داده است. قلعه دزك بزرگ‌ترین قلعه سراوان و یكی از جاذبه‌های گردشگری این شهر است كه تاریخ ساخت آن به قبل از عصر صفویه بازمی‌گردد. سنگ‌نگاره‌‌های دره ناهوك در هفتاد كیلومتری سراوان هم بسیار زیباست. موضوعات اصلی این سنگنگاره‌ها شامل صحنه‌های شكارگری و جنگ بین انسان‌ها می‌باشد. شهرستان نیكشهر قبل از ورود رضاخان به منطقه بلوچستان (گه) یعنی (خوب) نام داشته و پس از آن به نام نیكشهر نام گذارده شده است. اكثریت مردم این شهرستان دارای مذهب تسنن می‌باشند. درخت كهنسال انجیر معابد، قلعه نیكشهر و قلعه فنوج از آثار دیدنی این شهر هستند.
ایرانشهر، با نام‌های قدیمی پهره، فهرج و پهله مركز سیاسی بلوچستان بوده است. قلعه بمپور كه از آثار تاریخی این شهر است، قلعه‌ای است مسكونی و تدافعی كه تماما از خشت و گل ساخته شده و از دو قسمت حاكم‌نشین و عامه‌نشین تشكیل شده است و حصاری مرتفع گرداگرد آن را احاطه كرده است.چهار برج دیده‌بانی در اطراف آن قرار دارد و مربوط به دوره ساسانی و اسلامی می‌باشد. شهرستان سرباز، از نظر شرایط اقلیمی شهری است با آب و هوای گرم. رودخانه سرباز منبع تامین آب منطقه می‌باشد تا از نظر پوشش گیاهی و محصولات زراعی و باغی پوشش متنوعی داشته باشد؛ ضمنا محل زیست نوعی تمساح به نام پوزه‌كوتاه است. البته مامن تمساح پوزه كوتاه در اصل منطقه حفاظت شده باهوكلات‌ و در تالابی به نام گاندو است. نام قدیم زابل، ناصرآباد یا نصیرآباد بوده و در زمان پهلوی زابل نام گرفته است.
آثار باستانی شهر سوخته كه به‌طور حتم نام آن را شنیده‌اید در كیلومتر ۵۶ جاده زابل به زاهدان واقع شده است. شهر سوخته یكی از بزرگ‌ترین شهرهای عصر مفرغ در جنوب شرقی ایران می‌‌باشد و مربوط به دوره پیش از تاریخ است. نخستین كاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه توسط هیئت ایتالیایی صورت پذیرفته است كه ارتباطات تجاری و فرهنگی این شهر با شهر‌های مهم آن دوره شناسایی گردیده است. از دیگر جاذبه‌های این شهر می‌‌توان به كوه خواجه، قلعه مچی، قلعه سه‌كوه، قلعه رستم و آسیاب بادی سیستان اشاره كرد.
● چابهار، شهری خنك در فصول گرم
قرار گرفتن در مسیر بادهای موسمی شبه قاره هند، چابهار را به خنك‌ترین بندر ایران در تابستان و گرم‌ترین نقطه كشور در زمستان تبدیل كرده است. مردم این شهر اكثرا بلوچ و اهل سنت هستند. اقتصاد آنها مبتنی بر صیادی، كشاورزی و خدمات است.
خلیج چابهار با جلوه بی‌‌نظیر طلوع و غروب خورشید در دریا كه بدون شك بی‌‌بدیل‌ترین منظره طلوع و غروب در كشور است همراه با نور كشتی‌ها در شب و موقعیت نعل اسبی‌اش در كناره اقیانوس هند از جمله دیدنی‌های طبیعی چابهار است.
منظره برخورد موج به ساحل صخره‌ای چابهار كه گاه تا پنج متر پس از برخورد، اوج می‌‌گیرد انواع خرچنگ‌ها و لاك‌پشت‌هایی كه در روی صخره‌ها همبازی موج اقیانوس و جدال موج و صخره‌‌اند و نسیم روح‌بخشی كه در موج می‌‌پیچد و... همه و همه جلوه‌های نابی از طبیعت شاعرانه را به تصویر می‌‌كشند كه هر بیننده‌ای را با شعر و ترانه پیوند می‌‌دهد.اسكله ماهیگیری تیس یكی از اسكله‌های دیدنی چابهار است. از این منطقه، تماشای كشتی‌ها و قایق‌های صیادی و صیادان بلوچ و صید انواع ماهی‌ها و شاه‌میگو دیدنی و خاطره‌انگیز است. آرامگاه سیدغلام رسول، غارها و قبرستان تاریخی تیس، ساختمان قدیمی اداره پست، جنگل‌های زیبای حرا و تپه‌های معروف گل‌فشان از جاذبه‌های گردشگری چابهار است.گل فشان‌ها از عجایب و دیدنی‌های شگفت‌انگیز چابهارند و تپه‌های بلندی همچون آتشفشان بوده كه به جای گدازه، گل می‌‌فشانند.
● بلوچ‌ها و آداب و رسومشان
قبایل بلوچ رسم دارند كه وقتی مهمانی تازه بر آنها وارد می‌‌شود، كدخدا یا ریش‌سفید او را به مهمانخانه یا به قول خودشان مسافر‌خانه‌شان می‌‌برند. به رسم همیشگی، اول آب تعارف می‌‌كنند. این عادت دیرینه بلوچ‌‌ها به آن علت است كه در صحرا‌های بلوچستان آب كم می‌‌باشد و كمتر آبی به مسافران و مهمانان می‌‌رسد، پس اول آب تعارف می‌‌‌كنند و بعد هم چایی می‌‌آورند. جالب این است كه چایی كه می‌‌آورند شیرین بوده و به جای قند از شكر استفاده می‌‌كنند.رسم جالب دیگری در میان مردم بلوچ كه تا سال‌ها قبل بسیار پررنگ‌تر بوده، این است كه زنانشان با طلا و حلقه‌های نگین‌دار، تیغه وسط بینی یا پره سمت چپ یا راست آن را مزین می‌‌كنند و از گوشواره‌‌های بسیار كلفت و پهن با نگین‌های قرمز رنگ درشت برای گوش‌هایشان استفاده می‌‌كنند. گردن‌بندهای بسیار بزرگ و پر طلا و سنگین بر گردن‌شان می‌‌آویزند. آب خوردن را در داخل مشك‌هایی می‌‌ریزند و مشك‌های آب هر خانواده بر دو پایه یا چهار پایه‌ آویزان است و قطرات آبی كه از روزنه‌های ریز آن می‌‌تراود به آرامی پایین می‌‌چكد.
جنس مشك‌هایشان از كیسه‌ای چرمی است كه از پوست گوسفند یا بز می‌‌باشد، هنگام قصابی با مهارتی خاص و بدون پارگی، آن را از گوشت جدا می‌‌كنند و بعد پرداخت می‌‌دهند سپس منافذ آن را با نخ‌‌های چرمی می‌‌گیرند و با استفاده از چوبی در محل سر حیوان، سوراخی ایجاد می‌‌كنند. باد و گرمای هوا به بدنه مشك برخورد می‌‌كند و باعث تبخیر بخشی از آب‌های تراویده شده از منفذهای بسیار ریز می‌‌گردد و در نتیجه آب درون مشك، خنك‌تر می‌‌شود.كفش‌هایی كه مردم بلوچ به پا می‌‌كنند از پشم روی نخل‌هاست كه به گونه‌ای خاص ساخته شده و دارای بندی مخصوص از همان الیاف است. بند به گونه‌ای تعبیه شده كه برانگشت وسط و پشت پا قرار می‌‌گیرد. درست همانند دمپایی‌های ابری یا سندل. این كفش‌ها بسیار پردوام هستند.عروسی اهل هر قبیله با هم قبیله خودش صورت می‌‌گیرد. در مراسم ازدواج رسمی به نام بجاری دارند یعنی اخذ كمك از تمامی فامیل و آشنایان. هركس هر چقدر داد، نوشته می‌‌شود تا بعدا به همان اندازه یا حتی بیشتر به وی پرداخت شود.
سوزن‌دوزی بلوچی، سفالگری، حصیربافی، قالی‌بافی، سبدبافی، گلیم‌بافی، سكه و آینه‌دوزی، پشتی‌بافی، بوریابافی و پرده بافی از صنایع‌دستی استان سیستان و بلوچستان محسوب می‌‌شوند.از سوغات این استان هم می‌‌توان مركبات، انار، انبه، موز، خربزه درختی و خرما را نام برد.شاید سفر به كویر اندكی دشوار باشد، هر سفری سختی‌هایی به همراه دارد اما سیستان و بلوچستان، با طبیعت خاص و زیبای خود و مردمان مقاوم و مهمان‌نوازش، خاطراتی شیرین برای تان برجا می‌‌گذارد كه هرگز از یاد نخواهید برد.

منبع : مجله خانواده سبز