مبادلات انرژی در دریای خزر

دریای خزر ذخایر فراوانی از نفت و گاز را در خود جای داده است. براساس آمار و ارقام موجود، در این منطقه بیش از ۷۰ سال ذخیره نفتی با صادرات بیش از ۳ میلیون بشکه در روز وجود دارد. البته در این آمار کشور روسیه و ایران در نظر گرفته نشده‌اند در صورتی‌که ایران نیز اکتشافات خود را به نتیجه برساند. این رقم به حدود ۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. شرکت ملی نفتکش ایران برای حضور هرچه بیشتر در دریای خزر فعالیت‌های جدیدی را در این منطقه آغاز کرده است.
در این ارتباط طی مطالعاتی که متخصصان شرکت ملی نفتکش ایران انجام داده‌اند راه‌اندازی و تأسیس یک شرکت کشتیرانی نفتکش در دریای خزر در برنامه‌ها گنجانده شد تا این شرکت طرح سوآپ یا معاوضه نفت را پشتیبانی و نفت کشورهای حاشیه دریای خزر، قزاقستان، روسیه، ترکمنستان و آذربایجان را به نکاء منتقل کند.
شرکت ملی نفت طرحی ریخته است تا بتواند به جای‌ این‌که از جنوب نفت را از پالایشگاه به تهران و تبریز برساند، آن را از کشورهای حاشیه دریای خزر وارد و در پالایشگاه تبریز و تهران مصرف کند. به این منظور خط لوله‌ای را که به قطر ۸ اینچ از بندر نکاء و دریای خزر به پالایشگاه تهران وصل شده بود، به ۳۲ اینچ افزایش دادند. هم اکنون کشتی‌های کوچک و متوسط ۵ هزارتنی این نفت را عمدتاً به میزان ۱۵۰ هزار بشکه در روز از قزاقستان به بندر نکاء وارد و از طریق اسکله‌های بندر نکاء در پالایشگاه‌ها تغذیه می‌کنند.
در ترمینال نکاء مخازن ذخیره نفت خام و مخلوط‌سازی نفت با ظرفیت ۵/۱ میلیون بشکه پیش‌بینی شده است. در ترمینال نکاء دستگاه اندازه‌گیری و پمپ‌های لازم نصب شده است تا نفت را به پالایشگاه تهران و تبریز ۳۷۰ هزار بشکه در روز باشد.در صورتی‌که اگر بخواهیم با این میزان ظرفیت نفت را وارد کنیم حدود ۶۰ فروند کشتی با ظرفیت کوچک نیاز است که هر روز ۲۴ کشتی در اندازه متوسط پنج هزار تنی نفت را به ترمینال نکاء وارد نمایند.
بنابراین شرکت ملی نفتکش ایران ساخت کشتی‌های بزرگ‌تر را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. مطلوب‌ترین کشتی‌ها با ظرفیت ۶۳ هزار تنی بود و با توجه به مسیر رفت و برگشت هر کشتی که حدود ۶ روز با زمان تخلیه و بارگیری طول می‌کشد، پیش‌بینی ساخت ۶ فروند کشتی نفتکش ۶۳ هزار تنی پیش‌بینی شد. هم‌چنین شرکت ملی نفت ایران ساخت یک پالایشگاه جدید را در منطقه شمالی کشور در دست بررسی دارد که طی این برنامه می‌تواند با جذب نفت خام از کشورهای شمالی فعالیت خود را برای مدت طولانی تضمین کند.
در حال حاضر قرارداد ساخت ۶ فروند کشتی ۶۳ هزار تنی منعقد شده است. ۳ فروند کشتی در کشتی‌سازی صدرا در نکاء و ۳ فروند دیگر در کشتی‌سازی کراسنی باریکادی بندر آستراخان روسیه ساخته خواهند شد.
ساخت نفتکش‌های ۶۳ هزار تنی در بندر نکاء شروع شده است که حدود ۶۰ درصد قیمت کشتی‌ها از طریق کارفرما به شرکت کشتی‌سازی صدرا پرداخت شد. این پروژه از طریق صندوق حساب ذخیره ارزی پشتیبانی و وام آن از طریق بانک عامل دریافت می‌شود. قرار است شرکت صدرا اولین نفتکش را در ماه دسامبر سال ۲۰۰۸ میلادی تحویل دهد.
مزیت کشتی‌های بزرگ در این است که حجم ترافیک نفتکش‌ها نسبت به کشتی‌های کوچک‌تر حدود ۱۲ برابر کمتر می‌شود. هم‌چنین با توجه به این‌که دریای خزر یک دریای بسته است ریسک تصادف در آن نیز کمتر می‌شود.
مزیت دیگری که این نوع کشتی‌ها دارند این است که هر اندازه کشتی نفتکش بزرگ‌تر باشد هزینه حمل و نقل کمتر است. بنابراین برای صادرکنندگان نفت، کشتی‌های بزرگ امتیاز بسیار بالائی دراد به‌گونه‌ای که می‌توانند هر تن متوسط بار را از حدود ۱۴ دلار حمل با کشتی‌های کوچک به کمتر از ۱۰ دلار کاهش دهند. این امر می‌تواند سود کلانی را برای صادرکنندگان نفت داشته باشد تا نفت خود را از مسیر ایران صادر نمایند.
● توسعه بنادر
از آن‌جائی که بنادر و ترمینال‌های نفتی در حاشیه دریای خزر آمادگی پذیرش کشتی‌های بزرگ را ندارند، در نظر داریم از کشتی‌های بزرگی که در سیستم (SAL (۱ در عمق ۱۶ متری بنادر و ترمینال‌ها نصب خواهند شد به منظور بارگیری و تخلیه استفاده نمائیم. بنابراین نیازی به توسعه بنادر و ترمینال‌ها برای عمق بیشتر نیست. ایجاد سیستم SAL نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی هم در ایران و هم در سایر کشورهای حاشیه خزر می‌طلبد.
شرکت‌های نروژی سامانه فراساحل تخلیه و بارگیری SAL را برای نصب در دریای شمال طراحی کرده‌اند و هم‌ اکنون در تعدادی از ترمینال‌های نفتی نصب و بهره‌برداری شده است. این سیستم برای بارگیری باید در ترمینال‌های صادرکننده مانند بندر اکتائو و کوریک قزاقستان و نیز بندر ماخاچ قلعه روسیه نصب شود.
توافق‌های اولیه برای نصب و راه‌اندازی این سیستم با مسئولان این سه بندر انجام گرفته و قرار است در این بنادر قبل از تحویل اولین کشتی این سیستم فراساحل و در بندر نکاء نصب و راه‌اندازی شود.
● امکان تردد در ولگا ـ دن
کشتی‌هائی که بیش از ۱۴۰ متر طول، آبخور بیش از ۵/۳ متر، عرض بیش از ۵/۱۶ متر و ارتفاع بیش از ۵/۱۴ متر دارند برای تردد از کانال ولگا ـ دن محدودیت دارند.
بنابراین کشتی‌های نفتکش بزرگ برای انتقال از این کانال با محدودیت بیشتری مواجه می‌شوند و امکان انتقال نفتکش‌های بزرگ از دریای آزاد به دریای خزر وجود ندارد.
زمستان‌ها قسمت شمال دریای خزر از جمله رودخانه ولگا یخ می‌بندد. پیش از یخبندان نفتکش‌های حاضر در دریای خزر وارد دریای سیاه می‌شوند. بنابراین آمار و ارقام دقیقی نمی‌توان ارائه کرد. در هر حال، تعدای نفتکش ۷، ۵ و ۳ هزار تنی که اکثراً بسیار قدیمی هستند، در این دریا فعالند.
● چشم‌انداز آینده
امیدواریم با پشتیبانی دولت‌مردان کشور و با برنامه‌ریزی دقیق مسئولان بتوانیم از پتانسیل موجود در دریای خزر برای رونق اقتصادی کشور و ایجاد زمینه‌های شغلی در فعالیت‌های جانبی دریا، بهره ببریم.
خوشبختانه وزارت صنایع و معادن ایران، وزارت امور خارجه و وزارت نفت همکاری‌های خیلی خوبی داشته‌اند. کار به خوبی پیش می‌رود. عمده مشکلات ما، فراهم کردن اعتبارات لازم برای توسعه کشتی‌سازی‌ها است که در این زمینه به کمک دولت نیاز داریم.

ناخدا شهریار ساسانیان
رئیس امور سرمایه‌گذاری و مشارکت شرکت ملی نفتکش ایران
پی‌نوشت:
۱) Single Anchor Loading

منبع : ماهنامه پیام دریا