کلاسداری یا مدیریت کلاس‌

اداره موفق کلاس در طول تدریس شرط ضروری تدریس مؤثر و موفق است. مساعد ساختن کلاس برای یادگیری فعال و مؤثر، مهارت پیچیده و دشواری است که معلم باید بیاموزد و مدام بر معلوماتش در این مورد بیفزاید. شاید تنها مدیریتی است که چندین نقش را همزمان ایفا می‌کند مانند اداره کلاس، اداره اشخاص، اداره مکان، اداره زمان، اداره دروس، همکاری در اداره مدرسه، همکاری با خانواده‌ها، اداره ارتباط‌ها و ایفای ناگزیرانه همین نقش‌ها طبعاً همه‌ قشرهای جامعه را برمی‌انگیزد که انتظارات زیاد و گوناگونی از معلم داشته باشند، علاوه بر انتظارهایی که خود معلم از خویشتن دارد.
بدیهی است که برای موفقیت در این‌گونه مدیریت‌های رنگارنگ، تنها آشنایی با علوم رفتاری و اجتماعی کفایت نمی‌کند بلکه مستلزم خلاقیت یا هنرمندی شخص معلم است. از این‌رو، گفته‌اند که مدیریت کلاً هم علم است و هم هنر. علم طبعاً مبانی نظری، اصول و روش‌های مدیریت را در برمی‌گیرد و هنر موارد کاربردی یا انتقال دادن علم به عمل را شامل می‌شود. عامل تکمیلی در همه‌ انواع تدریس و در همه مقاطع آموزشی، که مورد قبول معلمان و مدیران می‌شود، عامل <مدیریت کلاس> است.
میان انواع متعدد مدیریت‌ها می‌توان مدیریت آموزشی را پیچیده‌ترین مدیریت‌ها تلقی کرد و به سبب همین پیچیدگی است که می‌گویند: مدیریت آموزشی، مدیریتی است بی‌نظیر. مهارتی است که علم و هنر را با هم لازم دارد و در دنیای امروز مستلزم یادگیری، تمرین و تجربه جدی است.
هر معلم ناگزیر است همزمان:‌
- حداقل ۲۵ نفر یا شخصیت متفاوت را گردهم آورد.
- متناسب با مراحل رشد و تکامل ایشان برنامه‌ریزی ‌کند.‌
- معلومات یا اطلاعات درسی لازم را تهیه و تنظیم کند.
- مکان و زمان پیش‌بینی شده را اداره کند.
- روش‌ها و راهبردهای آموزشی مناسب هر درس را برگزیند و به کار ببرد.
- والدین را در چگونگی راهنمایی و کمک کردن به کودکان و نوجوانان همیاری کند.
- در موارد لزوم، مدیر مدرسه را کمک کند.
- دروس گوناگون را به نیازهای زندگی کودکان و نوجوانان مرتبط کند.
- بر اطلاعات علمی و حرفه‌ای خود بیفزاید.
گلاسه در کتاب <مدارس بدون شکست> برای پیشگیری از پیدایش مشکلات رفتاری چند اصل زیر را پیشنهاد می‌کند که می‌توان در محیط کلاس به کار برد.
▪ به رفتارهای فعلی بپردازید و روی آن‌ها تأکید کنید، نه رفتارهای قبلی. مدارس باید جایی باشند که دانش‌آموزان بتوانند موفق شوند.
▪ مقررات معقول وضع و اجرا کنید. پیشرفت هر دانش‌آموز را زیر نظر بگیرید و تا حد امکان آن را تقویت کنید. نشان دهید که به طرح‌های مربوط به پیشرفت ایشان توجه دارید. هیچ عذری را از ایشان نپذیرید. تعهدی را که دانش‌آموزی قبول می‌کند دنبال کنید.
▪ بپذیرید که همه دانش‌آموزان، استعداد دارند. نظر خود را صریحاً به دانش‌آموزان بگویید. به داوری‌های دانش‌آموزان احترام بگذارید، از ایشان بخواهید که عقاید‌شان را درباره‌ عملکردهای خود بیان کنند.
▪ به دانش‌آموزان خود یادآوری کنید که یادگیری در مدرسه چگونه به تجربه‌های خارج از مدرسه‌ آنها مربوط می‌شوند. دانش‌آموزان را در تصمیم‌گیری‌ها برای کلاس شرکت دهید، مخصوصاً در تصمیم‌گیری‌هایی که روی شخصیت آنها اثر می‌گذارند.
▪ تنبیه بدنی نکنید. تنبیه بدنی پیامدهای منفی ناخواسته‌ای را به دنبال دارد. تنبیه بدنی دانش‌آموزان را به احساس مسئولیت رفتار خویش تشویق نمی‌کند و موجب دلسردی آنها می‌شود. در صورتی که دانش‌آموزان باید مسئول باشند که دقت کنند، مطالعه کنند و یاد بگیرند.
▪ رویدادهای دنیای واقعی مهم‌ برای دانش‌آموزان را در کلاس مورد بحث قرار دهید. این روان‌شناس رفتار اجتماعی در مدرسه، عنوان‌های موجود در ذهن دانش‌آموزان و برنامه‌ درسی را پیشنهاد می‌کند. تشکیل جلسات بحث در کلاس به دانش‌آموزان کمک می‌کند که حل کردن مسائل را بیاموزند، افکار و عقاید خود را شفاهی بیان کنند، و در پیشرفت خود شخصاً درگیر شوند. هم‌چنین این جلسات دانش‌آموزان را تشویق می‌کنند که در راهبردهای اداره کلاس شرکت کنند.
▪ دوستانه برخورد کنید. از ضمیرهای مشخصی استفاده کنید و اهمیتی را که برای دانش‌آموزان قائلید به زبان بیاورید.
▪ همراه با دانش‌آموزان برای رفتارهای جایگزین برنامه‌ریزی کنید. دانش‌آموزان را در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت دهید.
▪ بهانه‌ها را نپذیرید. در مورد بهانه‌ها و عذرهای دانش‌آموز به بحث نپردازید.
پژوهشگر معروف دیگر درباره‌ مدیریت کلاس <کونین> است. او واکنش‌های دانش‌آموزان به متون کنترل مورد استفاده معلم را بررسی کرد و متون زیر را بسیار مؤثر یافت:
۱) نشان دهید که به حفظ کنترل در کلاس احترام می‌گذارید و به همه‌ رویدادهای کلاس توجه دارید. آگاهی معلم به رویدادهای کلاس و اظهار این آگاهی به دانش‌آموزان از مشکلات انضباطی کلاس می‌کاهد. مدیران کارا یا مؤثر می‌توانند با این گونه توجه دقیق، مسائل را قبلاً پیش‌بینی کنند و پیش از این که اتفاق افتند، پیشگیری به عمل آورند.
۲) موقعیت‌هایی فراهم آورید که مدیریت را آسان گردانند. معلمانی که می‌توانند چند رویداد را همزمان کنترل کنند بهتر می‌توانند انضباط کلاس را اداره کنند.
۳) برای به حداقل رساندن مشکلات رفتاری، شتابزده عمل نکنید. غالباً در هر کلاس به مشکلات رفتاری برمی‌خوریم لکن باید زود از آن‌ها رد شویم زیرا وقتی دانش‌آموزان به انجام دادن تکلیف بپردازند آن مشکلات رفتاری خاموش می‌شوند.
۴) همه کلاس را تحت پوشش پیشگیری از خستگی یا ملامت قرار دهید. در صورت احساس خستگی در کلاس، پرسش‌هایی را طرح کنید و از دانش‌آموز بی‌توجه بخواهید پاسخ دهد.
یا اگر از دانش‌آموزی خواستید که پاسخ را روی تخته بنویسد از بقیه نیز بخواهید که پاسخ‌شان را در دفتر خود بنویسند.
۵) برای تسهیل رفتار خوب، کلاس را متنوع گردانید. معلم فعالیت‌های کلاس را گوناگون گرداند و به سرعت از فعالیتی به فعالیت دیگر بپردازد و شور و اشتیاق نشان دهد.
۶) از <اثر موج> آگاه باشید. هنگامی که معلم، دانش‌آموزی را توبیخ می‌کند سایر دانش‌آموزان نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند هم‌چنان که موج آب، امواج دیگری را برمی‌انگیزد.
هم‌چنین، ممکن است دانش‌آموزی قانونی را نقض کند و توبیخ نشود و در نتیجه، دانش‌آموزان دیگر هم همان قانون را نقض کنند. از پیدایش این‌گونه موج‌ها جلوگیری کنید و برای این منظور به جای شخصیت، روی رفتار تأکید ورزید و هنگام توبیخ، از طغیان خشم بپرهیزید.
۷) معلم باید اطلاعاتی را در اختیار دانش‌آموزان بگذارد که به روشنی دریابند معلم چه انتظاراتی از آنها دارد.
۸) به دانش‌آموز باید فرصت داده شود که تکلیف فراموش شده‌اش را روز دیگر انجام دهد و نباید از آن صرف‌نظر کرد.‌
‌۹) باید در هر فرصتی رفتارهای مطلوب را توضیح داد و مقررات کلاس را گوشزد کرد.
۱۰) طرح رده‌بندی کامل انضباط را تهیه کنید. این امر به ترتیب رعایت مقررات انضباطی کمک می‌کند و نظم و ترتیب انجام گرفتن امور مدرسه و کلاس را روشن می‌کند.
۱۱) مدیریت و انضباط خودگردان را آموزش دهید. این فرایند که تدریجی انجام می‌گیرد وظیفه‌ اساسی مدارس است.‌
‌۱۲) روی موفقیت و عزت‌نفس دانش‌آموزان تأکید ورزید.
۱۳) به دانش‌آموزان کمک کنید که هدف‌های مربوط به اصلاح خود را تعریف کند. احتمال بروز رفتارهای سازنده‌ دانش‌آموزانی که اهداف مربوط به اصلاح خود را دنبال می‌کنند بسیار بیشتر از کسانی است که فقط در پی اهداف عملی کلاس هستند.
۱۴) کلاس را به محیط حمایت‌کننده تبدیل کنید. کلاس باید محیطی باشد که در آن به نیازهای زیستی، ایمنی، تعلق و احترام به نفس در حد اعلای ممکن پاسخ داده شود.
۱۵) امکان فعالیت‌های یادگیری معنادار را فراهم سازید. رمز پیشگیری از بروز مشکلات،‌ داشتن فعالیت‌های با معنا و چالشگر در کلاس است و وقتی دانش‌آموزان به کار خویش علاقه‌مند باشند بی‌نظمی در کلاس کم است.
۱۶) رفتارهای مناسب را تقویت کنید. اساساً همه برنامه‌های موفقیت‌آمیز کلاس بر تقویت رفتارهای مناسب و نه تنبیه رفتارهای نادرست استوار است. رفتارهای مناسب که به سریع‌ترین و لذت‌بخش‌ترین یادگیری در کلاس می‌انجامد، با رفتارهای مناسب، که با یادگیری تداخل می‌کنند در رقابت است. دانش‌آموزان نمی‌توانند هم مسأله ریاضی حل کنند و هم در عین حال با یکدیگر صحبت کنند. این رفتارها با یکدیگر در رقابت است و در یک زمان تنها یکی از آن‌ها را می‌توان انجام داد. وقتی که رفتار معمول رفتار مناسب است رفتار نامناسب به ندرت اتفاق می‌افتد. این اساس روش پیشگیری از بروز مشکل است.

منبع : روزنامه اطلاعات