آیا زبانتان را مسواک زده اید؟

تعجب نکنید!
این سوال علی رغم ظاهرش که اشتباه و یا شوخی به نظر می رسد کاملا درست و جدی است.اگر دهانتان بو می دهد و جواب شما به این سوال خیر است ، باید بدانید که از مهمترین اقدام در رفع بوی دهان غافل هستید.تمیز کردن سطح زبان با مسواک و یا سایر وسایل مشابه ، گام مهمی در درمان بوی دهان محسوب می شود.
بوی دهان به دلیل فعالیت باکتریهای مفیدی است که ما را در هضم ترکیبات پروتئینی یاری می کنند.ترکیبات پروتئینی دهان عبارتند از پروتئینهای ترشحات پشت حلق(خلط گلو)، پروتئینهای خون که در مایع شیار لثه ای منتشر می گردد، پروتئینهای ناشی از مواد غذائی و پروتئینهای بزاق.پروتئینها پس از تجزیه به ترکیباتی تبدیل می شوند که در بین آنها ترکیبات گوگرد دار (vsc)ترکیباتی هستند که باعث بد بوئی دهان میشوند.این ترکیبات که در ابتدا در بزاق محلول هستند به مرور تبخیر شده و با هوای تنفسی مخلوط می گردند و پس از خروج از دهان عارضه ای به نام بوی دهان ایجاد میکنند.گاهی باکتریها و ترکیبات حاصل از آنها ،لایه ای بر روی زبان تشکیل می دهند که زرد یا سفید رنگ است.بوی ناشی از این لایه بسیار شبیه بوئی است که از دهان متساعد میشود.شما در منزل با آزمون ساده ای به نام آزمون لیسیدن مچ دست(wrist-lick test) میتوانید بوی ناشی از زبان خود را آزمایش کنید. در این آزمون لازم است سطح داخل مچ دست را به عقبی‌ترین قسمت زبان خود تماس دهید. بهتر است تا آنجا كه می‌توانید زبان را بیرون بكشید. پس از ۱ یا ۲ دقیقه مچ دست را بو كنید تا متوجه وجود بوی دهانتان شوید. اساس این آزمون بر این است كه بزاق به تنهائی ناقل خوبی برای تركیبات بودار است و به همین علت، ارزیابی زمانی انجام می‌شود كه بزاق تبخیر شده باشد. گرچه این آ‌زمون در مقایسه با سایر آزمونها نتایج موفقی كسب نكرده است اما می‌تواند راهنمای اولیه محسوب شود.در محیط دهان، زبان بیشترین نقش را در تولید بوی دهان به خود اختصاص می‌دهد. زبان از دو جهت قابل بررسی است.
- مساحت زبان: در مقایسه با سایر نقاط دهان، زبان بزرگترین عضو محسوب می‌شود لذا مساحت آن بیشتر از مساحت سایر اعضاء نظیر دندانها و لثه‌ها است. به همین دلیل خانه مناسبی برای میلیاردها میكروارگانیسم اعم از باكتری، ویروس، قارچ و غیره است.
سطح زبان بعضی افراد، شیارهای عمیقی دارد (شكل۱) كه خود باعث افزایش مساحت و جای دهی باكتریهای بیشتر است. سطوح زبان از پرز(papilla) یا رشته‌های ریزی تشكیل شده است(شكل ۲)، كه در بین و بر روی آنها باكتریها به راحتی رشد و نمو می‌كنند. اگر مساحت تمام این پرزها را با هم جمع بزنیم متوجه خواهیم شد كه از مساحت كل دهان بیشتر است. در این سطح وسیع باكتریهای تولید كننده تركیبات گوگرددار لانه گزینی می‌كنند و با تجزیه پروتئینهای اطراف خود مشكلی بنام بوی دهان ایجاد می‌كنند. این پروتئینها عمد تاً‌ از بزاق و ترشحات پشت حلق منشاُ می‌گیرند.
- ارتباط زبان و گلو: گلو در ارتباط نزدیك با حلق قرار دارد و در هر بار كه لقمه غذا بلع می‌شود و یا آب دهان قورت داده می‌شود این عضو با جداره حلق در تماس قرار می‌گیرد. اگر همین الآن آب دهان خود را قورت دهید متوجه موضوع خواهید شد. زبان با تماسهای مكرری كه با حلق پیدا می‌كند به ترشحات پشت حلق آغشته می‌شود. این خلط در حالت عادی رقیق است اما در مواردی غلیظ می‌گردد لذا غلظت پروتئینهای آن زیاد شده، مواد اولیه مناسب باكتریها را تامین می‌كند كه نتیجه تجزیه پروتئینها، ایجاد تركیبات گوگردار ونهایتاً بوی دهان است.
ترشح خلط گلو در همه وجود دارد ولی چرا این خلط در درصدی از افراد به بوی دهان منجر می‌شود؟
جواب این سوال این است كه صرف وجود باكتریها بر روی زبان و آغشته شدن آن به خلط گلو برای ایجاد بوی دهان كافی نیست. اگر زبان دائما توسط رژیم غذائی مناسب (فیبری) و شستشوهای معمولی و ترشح معمولی بزاق شستشو شود علاوه بر تركیبات گوگرددار جمعیت وسیعی از باكتریها نیز از روی زبان كنده می‌شود و به معده منتقل می‌گردد و زمینه برای ایجاد بوی دهان رفع می ‌شود.
بعضی افراد اصلاً بهداشت خوبی ندارند وممكن است هفته‌ها مسواك نزنند اما به بوی دهان نیز مبتلا نیستند. این شواهد تایید كننده این است كه بوی دهان مشكل چند علتی(multifactorial) است و صرف وجود یك یا دو علت برای ایجاد آن كافی نیست. درمقابل مبتلایانی را دیده ایم که هر ۲۰ دقیقه یكبار مسواك می‌زنند ولی دائماً از این مشكل در رنج و عذاب فكری هستند. چون زبان در ایجاد بوی دهان نقش مهمی دارد بهداشت آن نیز در رفع مشكل، موثر است.
توصیه‌های لازم درباره زبان عبارتند از:
پس از هر بار مسواک ، موهای مسواک را به دهانشویه آغشته کنید و حدود ۱۰ بار از عقب به جلو بر روی سطح زبان بکشید.مراقب باشید که فشار زیاد بر روی زبان باعث تخریب پرزهای چشائی و در مواردی ، زخم شدن آن می شود.اگر حالتان به هم می خورد می توانید اسپری بی حسی لیدوکائین ۱۰ درصد را ۲ تا ۳ بار بر روی سطح زبان بپاشید تا به درستی و راحتی بتوانید این دستور را انجام دهید.البته استفاده همیشگی از اسپری را برای مدت طولانی توصیه نمی کنیم سعی کنید به مرور و با تمرین به مسواک روی زبان عادت کنید. تمیز کردن سطح زبان را می توان با استفاده از تمیز کننده های زبان نیز انجام داد.توجه کنید:"تمیز کردن روی زبان آری ،تخریب سطح زبان هرگز".
۲- دائماً زبان را مرطوب نگه‌دارید. به دفعات دهان را شستشو داده، غرغره كنید. به هنگام غرغره كردن سعی كنید زیر زبان و حلق نیز شستشو شود.
بوی دهان و حس چشائی(Taste)
معمولاَ مبتلایان به بوی دهان از وجود مزه بد دهان شكایت دارند. تركیبات گوگردداری كه باعث بوی دهان هستند، با ایجاد مزه بد موجب ناراحتی بیشتری می‌گرد ند. بیماران، مزه بد دهان را به صورت مزه بد، تلخ و فلزی ابراز می‌كنند لذا در ارزیابی بوی دهان باید وجود اختلالات چشائی بررسی گردد. تمیز كردن سطح عقبی زبان كمك شایانی به تغییر مزه دهان می‌كند.
دندانها و لثه(Gums and teeth):
باکتریهای دهان بر روی تمام سطوح دهانی چسبندگی دارند و تجمع آنها باعث پوسیدگی دندان (dental caries) می گردد.پرکردگیهای نامناسب، حفرات پوسیده و شیار لثه محیط مناسبی برای باکتریها محسوب می شود.بوی ناشی از پوسیدگی و مشکلات دندانی از لحاظ ماهیت و شدت از متمتیز از بوی دهان است و برای پرسنل درمانی مجری قابل تشخیص است.
شیار لثه (gingival sulcus)عبارت است از فاصله ای که بین دندان و لثه وجود دارد.این فاصله در لثه های سالم حدود ۱ میلی متر است.این شیار بر اثر بهداشت نا مناسب ، عمیق می شود و محیطی مناسب برای تکثیر باکتریها فراهم می کند.در این شیار مایعی وجود دارد که از خون منشا می گیرد و غنی از پروتئین است.بعلاوه سطح لثه نیز از سلولهای مرده و احیانا خون تشکیل می شود که هر دو به مزاق باکتریها بسیار خوشایند است. تجزیه این همه پروتئین چیزی جز بوی نا مطبوع به دنبال نداردئپژوهش‌های مكرر نشان می‌دهند كه رابطه قوی بین ناراحتی‌های لثه و بوی دهان وجود دارد. تجربیات كلینیكی نیز، تایید كننده موضوع است.پركرد گیهای نامناسب دندان و پروتزهای ثابت می‌توانند بوی متعفنی بوجود بیاورند. آموزش نحوه نخ دندان كشیدن(flossing) و تمیز كردن زیر بریج(bridge) (دندانهای كاشتنی چینی) در تمام موارد حتی در غیاب بوی دهان لازم و اساسی است. تمام بیماران ما، پس از چسباندن بریج تحت آموزشهای لازم قرار می‌گیرند. به ایشان نحوه رد كردن نخ دندان از زیر بریج آموزش داده می‌شود.به طوری که با استفاده از وسیله تمیز كردن زیر بریج یعنی فلاس تردر(floss threader)، بوی ناشی از آن به كلی برطرف می‌گردد. پروتزهای متحرك كامل(complete denture) یا پارسیل (partial denture)(تكه‌ای) در صورت عدم رعایت موارد بهداشتی بوی مخصوصی بنام بوی دنچر(denture odor) ایجاد می‌كنند. هیچیك از بیماران ما، به بوی دنچر مبتلا نمی‌شوند چون روش رعایت بهداشت آن را آموزش می‌بینید. با توجه به تجربیات فوق‌الذكر واضح می‌شود كه بوی ناشی از دندانها و لثه موقت و گذرا هستند و با رفع علت، بوی دهان نیز برطرف می‌گردد. خوشبختانه موفقیت ما در رفع بوی دهان ناشی از دندانها و لثه ۱۰۰% بوده است.

نویسنده مقاله : دکتر علیرضا طالبیان