چگونگی اثر بخشی عسل در مقابله با عفونت ها

بشر هزاران سال است كه از مخلوط بزاق زنبور و شهد گل كه عسل نام دارد، به عنوان دارویی برای درمان زخم ها استفاده می‌ كند . آزمایش هایی كه در سال های اخیر انجام گرفته، نشان داده اند كه عسل در درمان عفونتهای برجای مانده از عمل سزارین و سوختگیهای از آنتی بیوتیكهای مرسوم كارآمدتر عمل می‌كند.
این ماده شیرین با طیف وسیعی از میكروبهای خطرناك از جمله Helicobacter , Salmonella , E.coli به خوبی مبارزه می كند عسل روی باكتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیك، از جمله «ابر میكروبی» به نام MRSA ، نیز موثر است و بر خلاف بیشتر آنتی بیوتیك ها به نحو چشمگیری باعث پیشرفت بهبودی زخم‌ها می‌شود. هنوز به درستی نمی‌دانیم عسل چگونه این آثار را بر جای می‌گذارد اما محققان اعتقاد دارند توان بهبود زخم‌ها و مقابله با میكروب‌های مقاوم به آنتی بیوتیك‌ كه در این ماده بی‌نظیر وجود دارد، ممكن است روزی عسل را از نوعی درمان جایگزین به یك شیوه درمانی اساسی در پزشكی تبدیل كند.
رمز و راز این توانایی‌ها را باید در شیوه تهیه عسل جست و جو كرد. زنبورهای كارگر طی بهار و تابستان شهد جمع آوری می كنند، هنگامی كه به كندو باز میگردند، آن‌ را از معده به دهان می آورند و در دهان دستیاران خود می‌گذارند. آنها شهد را به درون حفره های شانه خالی می كنند و با بال‌هایشان آن قدر آن را باد می‌زنند كه بیشتر آب موجود در شهد تبخیر شود.
در همین زمان، بزاق سرشار از آنزیم‌ زنبورها، ساكاروز را به گلوكز و فروكتوز تبدیل می كند كه به آب باقیمانده در شهد پیوند می‌شوند . به این ترتیب، بیابانی بر جای می ماند كه باكتری‌ها نمی‌توانند در آن زنده بمانند. البته ، حین رسیدن عسل فرصت زیادی برای تهاجم عوامل بیماریزا وجود دارد. اما آنزیمی به نام گلوكز اكسیداز این فرصت را از آنها می‌گیرد. این آنزیم با تبدیل كردن گلوكز به اسید گلوكونیك، فرآورده تلاش زنبورها را اسیدی و آن را برای بیشتر باكتری ها نامطلوب می سازد .
اغلب افراد عقیده دارند كه اسیدی بودن، تنها سلاح عسل در برابر باكتری‌هاست. اما مطالعات نشان داده اند تقریبا همه عسل ها سلاحی سری دارند كه حتی اگر رقیق شوند، آنها را برای میكروب‌ها مرگبار می‌سازد: پراكسید هیدروژن. این ماده زمانی در بیمارستان‌ها به عنوان ضدعفونی كننده مصرف می‌شد. از تجزیه این ماده رادیكال های آزاد تشكیل می شوند كه باكتریها را از بین میبرند. چون این واكنشها خیلی سریع رخ میدهد، پراكسید هیدروژن را باید در غلظتهای بالا بر زخم‌ها استعمال كرد.
البته ، این ماده در این غلظتها به بافت سالم آسیب می زساند . در عسل، پراكسید هیدروژن به كمك آنزیم گلوكز اكسیداز تولید می‌شود. اما میزان آن هزار بار كمتر از مقداری است كه در گذشته روی زخمها استعمال می‌شد. در نتیجه ، گذاشتن عسل روی زخمها، ضمن جلوگیری از تهاجم و تخریب میكروب‌ها ، با آسیب بافتی همراه نیست. علاوه بر این، همین طور كه پراكسید هیدروژن تجزیه میشود ، گلوكز اكسیداز با تسهیل ساختن آن از گلوكز، پیوسته آن را جایگزین می‌كند. جالبتر این كه ، به دلایل ناشناخته وقتی عسل رقیق میشود، فعالیت این آنزیم افزایش می‌یابد. . به همین خاطر، عسل حتی وقتی ۷ تا ۱۴ برابر رقیق شود، میتواند از رشد باكتریهایی مانند MRSA جلوگیری كند. خلاصه ، زمانی كه عسل روی زخم قرار می گیرد و در اثر تراوش پلاسما از زخم رقیق می شود ، در مبارزه با میكروبها پرتوانتر شود .
یكی دیگر از خصوصیات جالب عسل كه آن را از داروهای ضد باكتری مرسوم مجزا می‌سازد، تقویت بهبود یافتن زخم هاست . داروها ی ضد باكتری علاوه بر نابودی باكتری‌ها به سلول‌های انسان نیز آسیب می‌رسانند . از طرف دیگر، آنها فقط با مهار كردن رشد میكروب‌ها به بهبودی زخم‌ها كمك می‌كنند. اما عسل به طور مستقیم در بهبودی زخم‌ها دخالت می‌كند. عسل محیط ویژه ای را می آفریند كه برای رشد بافت مناسب است و در عین حال بامیكروب‌ها نیز مبارزه می‌كند. به علاوه، رطوبت عسل از درد وتخریب سلولها حین تعویض پانسمانهای خشك شده جلوگیری می كند .
عسل دست كم بخشی از توان ترمیمی خود را مدیون پراكسید هیدروژن است. این ماده، رشد رگ‌های خونی را تحریك می‌‌كند. این رگها اكسیژن، مواد غذایی و سلول‌هایی به نام فیبروپلاست ( كه بافت پیوندی جدیدی را می‌سازند) را به موضع زخم هدایت می‌كنند. به علاوه، تركیب ناشناختهای دسته ای از سلول‌های ایمنی به نام منو سیت رافعال می‌كند. این سلولها عامل رشدی را آزاد می‌كنند كه سلول‌های پوششی را تحریك می‌كنند تا تقسیم شوند و زخم را ببندند. منوسیت‌ها به نوع دیگری از سلول‌های ایمنی به نام ماكروفاژ نیز تبدیل می‌‌شوند. این سلولها، میكروبها و سلولهای مرده را میبلعند و آنها را هضم می كنند .
عسل در بهبود یافتن زخم معده نیز موثر است. یك قاشق چای خوری عسل طبیعی در معده خالی میتواند مانع رشد باكتری خطرناكی به نام Helicubacter شود كه باعث اغلب زخم‌‌های معده می‌شود. عسل، باكتری‌ مقاوم به آنتی بیوتیكی را كه باعث عفونت ریوی در بیماران مبتلا به فیبروز سیستیك میشود ، Burkholderia cepacia ، در محیط كشت از پا در آورده است.
به هر حال، همه عسلها از خواصی كه برشمرده شد به یك اندازه بهره‌مند نیستند. شهد بعضی گل‌ها مقدار زیادی كاتالاز دارد . این آنزیم پراكسید هیدروژن را تخریب می‌كند. بعضی شهدها، گلوكز اكسید از را به گرما و نور حساس می‌كنند. با وجود این، توان ضد میكروبی بعضی عسلها حتی با جوشاندن آنها از بین نمی‌رود. از این رو، به نظر میرسد، عسل علاوه بر مولكولهایی كه تاكنون شناخته شده است، مواد ضد میكروب دیگری دارد كه به دما مقاوم ا ند.
از زمان مصریان باستان، عسل برای درمان زخم‌ استفاده می‌شده است و به نظر می‌رسد كه باكتری‌ها هنوز توان مقابله با مواد ضد میكروب آن را پیدا نكرده‌اند. از این رو، تلاش برای شناخت كامل تر این ماده ، ما را در مقابله به ابر باكترها كه به آنتی بیوتیك‌های مرسوم مقاوم شده‌اند، یاری خواهد رساند. به هر حال، این ماده دارویی را همانند سایر داروها باید با مشورت متخصصان استفاده كرد. زیرا دانه‌های گرده موجود در عسل طبیعی می‌توانند خود باعث عفونت شوند. خوشبختانه، گرده‌ها را با پرتو گاما می‌توان از بین برد، بدون آن كه به خواص دارویی عسل آسیبی برسد. امید است با تلاش‌های محققان راه برای یك شیوه درمانی جدید یعنی «عسل درمانی» هموار شود.

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار