نگاهی به توافق‌نامه هسته‌ای دهلی نو- واشنگتن و سیاست‌های دوگانه آمریکا در قبال ایران

توافق همکاری هسته ای غیرنظامی آمریکا و هند اکنون به طور رسمی از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد استقبال قرار گرفته است. استقبال آژانس از این توافق نامه مسیر را برای تایید آن از سوی گروه تامین کنندگان هسته ای - (NSG) گروهی متشکل از کشورهای ناظر بر فروش فن آوری هسته ای غیر نظامی - در پاییز سال جاری و به رغم ملا‌حظات و نگرانی برخی اعضای آن، هموار می‌کند. برخی اعضای گروه فوق نگران تاثیر منفی توافق هسته ای آمریکا و هند بر پیمان عدم گسترش هسته ای (ان پی تی) با توجه به موقعیت کشور هند به عنوان کشوری دارای تسلیحات هسته ای هستند. گروه تامین کنندگان هسته ای (NSG) که انتظار می‌رود نشست آینده خود را در تاریخ ۲۱ ماه آگوست در شهر وین برگزار کند، تجارت با کشورهایی نظیر هند که ان پی تی را امضا نکرده اند، ممنوع اعلا‌م می کند. توافق نامه هسته ای آمریکا و هند سپس باید برای تصویب در کنگره آمریکا مطرح شود. این توافق نامه شبیه یک توافق نامه دوران جنگ سرد است که از سوی طراحان سیاسی واشنگتن و با توجه به منافع استراتژیک ایالا‌ت متحده مطرح شده است؛ در نتیجه خشم دو کشور پاکستان و چین را به دنبال خواهد داشت. به رغم توجیهات مقامات آمریکا در خصوص این توافق نامه ، نوعی صف بندی منطقه‌ای به وجود آمده و آمریکا در صدد وارد کردن دهلی نو به یک ائتلا‌ف ژئو پلتیک با خود - که یادآور جنگ سرد است - می باشد.این موضوع سوالا‌ت بسیار و جدی را در مورد جهت یابی سیاست خارجی هند مطرح می کند. در ضمن این توافق نامه که استانداردهای آمریکا در خصوص صادرات فن آوری هسته ای را نادیده می‌گیرد و در عین حال بر بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته ای هند تاکید دارد تا عدم وجود بعد نظامی و غیرقانونی در فعالیت‌های هسته ای هندرا تضمین دهد، ایران را بر آن داشت تا به این توافق نامه به عنوان نشانه ای از استانداردهای دوگانه آمریکا اشاره داشته باشد.
آمریکا همواره مخالفت خود با این ایده که چرخه سوخت هسته ای ایران را می توان تحت ضمانت های هدفمند و به طور موثر تحت نظارت قرار داد، نشان داده است . این توافق نامه به کشوری مانند هند که عضو ان پی تی نیست، قابلیت دسترسی به فن آوری و مواد هسته ای آمریکا را می دهد و در عین حال، اجازه انجام تحقیقات و توسعه هسته ای را به این کشور خواهد داد و دیوار بلندی را بین برنامه های هسته ای نظامی و غیر نظامی هند ایجاد می کند . گویی که این دو برنامه در دو جهان متفاوت انجام می گیرد . این موضوع از آن جهت غیر منطقی خواهد بود که دانشمندان هسته ای هند می توانند از پیشرفت در بخش غیرنظامی هسته ای خود به آسانی در بخش نظامی سود برند . همچنین این مسئله وجود دارد که سایر کشورهای تامین کننده هسته ای نظیر روسیه ، فرانسه و چین از این توافق نامه نسخه برداری کنند و قدم بر جای پاهای آمریکا بگذارند . هم اکنون گفتگوهایی در زمینه توافق مشابه میان پاکستان با چین ، اسرائیل با آمریکا و سایر کشورها - صرف نظر از این حقیقت که اسرائیل نیز ان پی تی را امضا نکرده و زرادخانه تسلیحاتی شامل ۲۰۰ کلا‌هک هسته ای را در اختیار دارد- وجود دارد . متاسفانه آژانس بین المللی انرژی اتمی که توافق نامه هسته ای آمریکا و هند را مورد تمجید قرار داده و می تواند از این طریق به ابعاد برنامه هسته ای هند دست یابد، نسبت به ابعاد دیگر این توافق و هرج و مرجی که در راستای کپی برداری از آن حاصل می شود، نابیناست .
اما با اشاره به ایران، توافق هسته ای آمریکا و هند یک کمک دیپلماتیک و مثبت برای تهران است که می تواند به موضع منعطف آمریکا در خصوص سیاست های هسته ای اش در قبال هند به عنوان نقطه عطفی در مذاکرات هسته ای با ایران اشاره داشته باشد . در واقع اگر کاخ سفید خواستار تصویب توافق‌نامه هسته ای با هند در کنگره است و بر نقش آژانس در راستای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای دهلی نو تاکید دارد، پس چرا نباید از یک منطق مشابهی در قبال ایران به عنوان کشوری که از سال ۲۰۰۳ با آژانس همکاری داشته است، استفاده کند‌؟ تفاوت‌های جدی میان هند و ایران وجود دارد. ایران بر خلا‌ف هند که ۱۴ رآکتور هسته‌ای فعال و ۹ رآکتور هسته‌ای در دست ساخت دارد. تنها یک رآکتور-در بوشهر- دارد که در حال حاضر در دست ساخت توسط پیمانکاران روسی است. در ضمن ایران یکی از امضا‌کنندگان اصلی پیمان ان‌پی‌تی است و همواره از مقررات و دستورالعمل‌های آن پیروی کرده است. در نتیجه ایران از پایه حقوقی قوی‌تری برای دریافت کمک هسته‌ای از سایر کشورها با توجه به مقررات ان پی‌تی نسبت به هند برخوردار است.به هر حال، با فرض اینکه توافق هسته ای آمریکا و هند اولین مورد از نوع خود باشد، بنابراین منجر به آغاز حرکتی جدید در سایر نقاط مختلف جهان از جمله آسیا و خاورمیانه خواهد شد که باعث <گسترش هسته‌ای> می‌شود و این امکان وجود دارد که تاثیرات آن نیز منجر به تقویت تمایل ایران به گسترش هسته ای گردد، اما باید گفت همه چیز به رهبران هند بستگی دارد. آنها استقلا‌ل خود را در کنفرانس اخیر دوحه در خصوص <تجارت جهانی> و اجلا‌س <غیرمتعهدها> بر ضد آمریکا نشان دادند. شاید آنها بخواهند با پیشروی در خط لوله صلح ایران -پاکستان- هند که با مخالفت آمریکا مواجه است، استقلا‌ل خود را بار دیگر تقویت کنند. چنین اقدامات متعادلی برای دهلی نو در زمینه نشان دادن تصویر منحصر به فرد و هویت مستقل خود که در حال حاضر به شریک اصلی آمریکا در آسیا تبدیل شده ، ضروری است. خوشبختانه هند به طور کامل در راستای درخواست‌های آمریکا حرکت نمی‌کند و بعید است نقش جدیدی را که به طور غیر مستقیم و از طریق توافق نامه هسته ای به آن محول شده - نظیر وزنه ای در برابر چین و یا حتی روسیه - اجرا کند . هند با پیگیری سناریوهای چند گانه برد - برد ، استقلا‌ل و بزرگی خود را دنبال می کند و به طور ساده باید گفت که این امر به جای برآورده ساختن منافع استراتژیک آمریکا در آسیا، مانع آن خواهد بود. جای تعجب نیست که واقع گرایان سیاسی در واشنگتن که مخالف نو محافظه کاران آمریکایی هستند ، همگی موافق این توافق نامه هسته ای نیستند و شاید در مخالفت با این توافق نامه در کنگره و عدم تصویب آن به موفقیت دست یابند . صرف نظر از اینکه توافق نامه هسته ای آمریکا و هند سرانجام توسط دولت آمریکا و به رغم تاثیرات غیر مستقیم آن بر مسائل عدم گسترش هسته ای جهانی تصویب خواهد شد یا خیر اما این مسئله روشن است که ایران با نشان دادن موردی دیگر از دورویی و استانداردهای دوگانه آمریکا از این توافق نامه سود برده است .

منبع : روزنامه آفتاب یزد