سواد اطلاعاتی نیاز حیاتی جامعه اطلاعاتی

سواد اطلاعاتی مفهومی است که در نتیجه تحولات و تغییرات سریع در فن‌آوری‌های اطلاعاتی پیدا شده و مجموعه مهارت‌هایی است که فرد به‌منظور ادامه حیات در جامعه اطلاعاتی به آن‌ها نیازمند است. این سواد، قدرت دسترسی مؤثر به اطلاعات با ارزش، آگاهی از چگونگی سازماندهی دانش و اطلاعات، روش‌های مختلف جست‌وجو، توان تشخیص مشکل و شناخت مؤثرترین اطلاعات برای رفع آن است.
سواد اطلاعاتی هم‌چنین یک نگرش و مهارت جدید برای انجام وظایف در جامعه جدید به شمار می‌آید. فرد با سواد اطلاعاتی، ارزش اطلاعات را تشخیص داده و وقتی برای حل مشکلی، به اطلاعات نیازمند است، توانایی پیدا کردن و تحلیل آن‌ها را داشته و قادر است محتوای اطلاعات را با دید انتقادی ارزیابی کند؛ هم‌چنین استفاده از محتوای اطلاعاتی را به درستی و با مهارت انجام می‌دهد و از طرفی، توانایی ایجاد محتوای کیفی را نیز دارد.
● تولد سواد اطلاعاتی
به گزارش ایسنا، تعبیر سواد اطلاعاتی را نخستین بار پل ژوکروفسکی به‌کار برد. وی در طرح پیشنهادی خود به کمیسیون ملی علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی (ان.سی.ال.آی.اس.)ایالات متحده در ۱۹۷۴، به تبیین اهداف دستیابی به سواد اطلاعاتی پرداخت. او کسی را دارای سواد اطلاعاتی می‌داند که برای استفاده از منابع اطلاعاتی آموزش دیده باشد و بتواند با استفاده از اطلاعات، مسائل خود را حل کند.
● رابطه سواد اطلاعاتی با شیوه تفکر
در دهه ۱۹۸۰ عنصر فن‌آوری نیز به تعریف سواد اطلاعاتی وارد شد. انجمن صنعت اطلاعات در ۱۹۵۲ اعلام کرد "سواد اطلاعاتی دانشی است که به فرد کمک می‌کند بداند چگونه و کجا برای رسیدن به منابع دانش از فن‌آوری اطلاعاتی استفاده کند". در همین دهه ویلیام دمو تحت تأثیر نوآوری‌های فن‌آوری در پردازش، ذخیره‌سازی، بازیابی و انتقال اطلاعات تعریف جدیدی از سواد اطلاعاتی ارائه کرد که "سواد اطلاعاتی مهارت و دانش دسترسی مؤثر به اطلاعات و ارزیابی آن، هنگام نیاز است".
به نظر او سواد اطلاعاتی با شیوه تفکر رابطه مستقیمی دارد. پشتکار، توجه به جزئیات و دقت در پذیرش عقاید منتشر شده صفاتی هستند که به پرورش این مهارت کمک می‌کنند. اما امروز وجود رایانه‌ها و منابع الکترونیکی و استفاده از آن‌ها توسط کاربران کتابخانه‌ها، باعث شده است سواد اطلاعاتی را "سواد اطلاعاتی دیجیتالی" نیز بنامند. سواد اطلاعاتی دیجیتالی توانایی ارزیابی، مکان‌یابی، ترکیب و استفاده بهینه از اطلاعات، شبکه‌های ارتباطی و منابع الکترونیکی است.
● زندگی در جامعه‌ی اطلاعاتی نیازمند سواد اطلاعاتی
علی‌اکبر جلالی - استاد دانشگاه - در این‌باره معتقد است: جامعه اطلاعاتی جایی است که تولید، توزیع و استفاده از اطلاعات برای تمامی امور زندگی به صورت آزادانه در دسترس همگان قرار داشته باشد. سواد، امروز مجموعه‌ عملیاتی است که یک شهروند الکترونیکی باید برای انجام امور زندگی خود در یک شهر الکترونیکی یا جامعه‌ی مجازی از آن برخوردار باشد. در چنین جامعه‌ای که همه مردم می‌توانند از اطلاعات خام و پرورده‌ استفاده کنند شانس ارتقای زندگی بهتر و دسترسی به مشاغل برتر بیشتر خواهد شد.
به گفته‌ی او توانایی استفاده از رایانه، اینترنت و کاربردهای فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات بخشی از سواد اطلاعاتی را تشکیل می‌دهند که باید نگاه شهروندان به جامعه‌ی اطلاعاتی، متفاوت از جامعه سنتی باشد تا بتوانند جامعه‌ی جهانی اطلاعاتی را درک کنند.
● آموزش سواد اطلاعاتی
اما پیوند میان یادگیری و سواد اطلاعاتی، مؤسسات آموزشی را بر آن داشت تا به تلفیق آموزش این مهارت با برنامه‌های درسی خود بیندیشند. برخی صاحب‌نظران، مخالف جداسازی آموزش سواد اطلاعاتی از سایر برنامه‌های آموزشی هستند و معتقدند آموزش سواد اطلاعاتی باید بستر رشد و گسترش سایر الگوهای آموزشی باشد. عده‌ای نیز بر این عقیده‌اند که سواد اطلاعاتی به‌عنوان یک درس دانشگاهی قابل آموزش است و اهمیت مهارت‌های مرتبط با این مفهوم نیز ایجاب می‌کند همچون سایر دروس در همه رشته‌های مختلف دانشگاهی تدریس شود.
● تاثیر توسعه‌ی تکنولوژی بر افزایش سطح سواد اطلاعاتی
حسینعلی افخمی - مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی - هم در این‌باره می‌گوید: سواد اطلاعاتی فن و توانمندی استفاده از رایانه و ابزارهای مرتبط به آن است. وی با بیان اینکه توسعه‌ تکنولوژی مخابرات و اینترنت پرسرعت عوامل موثر افزایش سطح سواد اطلاعاتی است، تصریح کرد: به موازات ورود تکنولوژی دیجیتال بسیاری از کشورها بودجه‌ای را در جهت گسترش فن‌آوری‌های نوین مدارس اختصاص دادند تا محتوای کتا‌ب‌های درسی الکترونیکی شده و زیرساخت‌های آن به منظور دسترسی آسان به تلفن، رایانه و خدمات پس از فروش آن‌ها فراهم شود. افخمی تصریح کرد: باید آموزش را در سطح دانشگاه، کلیه‌ی مدارس و استان‌ها ارتقا دهیم و این آموزش در سطح دانشگاه به سمت الکترونیکی شدن پیش رود.
● استانداردهای سواد اطلاعاتی
فردی که خود را با سواد اطلاعاتی می‌داند، باید قادر باشد به صورت مفید ومؤثر به اطلاعات دسترسی داشته باشد، اطلاعات را بصورت کامل و انتقادی ارزیابی کرده و هم‌چنین به طور دقیق و خلاق از آنها استفاده کند.
● مهارت‌های مورد نیاز سواد اطلاعاتی
به منظور کاربرد صحیح منابع اطلاعاتی الکترونیکی، محققان باید تا حد امکان سواد رایانه‌یی و سواد اطلاعاتی خود را ارتقاء دهند که بهترین ابزار برای این کار نیز استفاده از اینترنت است. استفاده بهینه از فن‌آوری‌های روز و انواع خاص مهارت‌های کتابخانه‌یی می تواند کاربران را در این امرکمک کند .
به گفته کارشناسان یکی از فرآورده‌های عصر فراصنعتی، جامعه‌ی اطلاعاتی است که دولت باید سرمایه‌گذاری‌هایی در این زمینه انجام دهد تا شهروندان بتوانند از مدرن‌ترین تکنولوژی‌های موجود استفاده کنند،‌ضمن اینکه فضای اطلاعات در جامعه‌ی اطلاعاتی نیز باید روان‌سازی شود و برای تحقق آن هم فراهم کردن بستر لازم در کشورهای جهان سوم ضروری است.
● سواد اطلاعاتی؛ برنامه‌ریزی‌ کلان و هدف نهایی
امید مسعودی - مدیر گروه ارتباطات دانشگاه سوره - در این‌باره معتقد است: در حوزه سواد اطلاعاتی با توجه به توانمندی‌های کسب شده در کشور نسبت به کشورهای در حال توسعه وضعیت مناسبی داریم، اما نسبت به کشورهای پیشرفته در سطح پایینی قرار داریم که باید با برنامه‌ریزی‌های کلان و بلند مدت به هدف نهایی خود که همان سند چشم‌انداز توسعه‌ی ایران است، برسیم.

منبع : روزنامه تفاهم