آلاینده ها همچنان می تازند

آلودگی هوا به عنوان یك معضل ملی وتهدیدی جدی علیه سلامت انسان ها و محیط زیست، تحت تاثیر عوامل مختلفی ایجاد شده است.
آلایندگی بیش از حد مجاز مراكز صنعتی و میلیون ها دستگاه خودرو، عدم جدیت دستگاه های ذیربط در اجرای وظایف محوله، پراكندگی مدیریت شهری و معضل ترافیك، فقدان ساختار اجرایی مناسب جهت نظارت و كنترل بر روند روبه تزاید این پدیده مخاطره آمیز، موجب شده تا شهر تهران در ردیف یكی از آلوده ترین شهرهای دنیا قرار گیرد.
شهر تهران با تردد میلیون ها دستگاه وسایط نقلیه در آن و با افزوده شدن سالانه بیش از ۵۰۰ هزار دستگاه وسایل نقلیه، انواع اتومبیل و موتورسیكلت در سال های اخیر و مصرف روزانه میلیون ها لیتر انواع سوخت باعث شده تعداد روزهای ناسالم فراوانی داشته باشد.
این عوامل منجر شده است كه سالانه حدود
۳/۲ میلیون تن انواع آلاینده وارد هوای تهران شود، به نحوی كه از هفت ماه سال ۱۳۸۴ پایتخت ایران ۵۱ روز در وضعیت ناسالم هوا بوده است.
از سوی دیگر حدود ۳۵ درصد واحدهای صنعتی- تولیدی و خدماتی كشور كه بالغ بر ۵۴۰ هزار واحد است، صرفاً در شهر تهران و حومه قرار دارد.
مجموعه این عوامل، شهر تهران را تبدیل به یكی از آلوده ترین شهرهای دنیا كرده است، به نحوی كه كارشناسان و متخصصان طی سال های گذشته بارها خطرات ناشی از آلودگی هوا را اعلام كرده اند.
متاسفانه این وضعیت نگران كننده مختص به تهران نبوده، بلكه بر اساس شاخص های پایداری، محیط زیست ایران در بین ۱۴۶ كشور جهان در ردیف ۱۳۲ قرار دارد و میزان این آلاینده ها ۲/۸ برابر استاندارد جهانی است.
براساس گزارش ایرنا بررسی ها نشان می دهد حدود ۸۰ درصد آلودگی هوای تهران مربوط به وسایط نقلیه است و افزایش ۱۰۰ درصدی تعداد خودروها در تهران طی سال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ در افزایش آلودگی هوا نقش موثری داشته است.
به رغم این كه سرانه آلودگی «اتوبوس» با «سواری» تقریباً یكسان است، ولی مشكلات موجود در ساماندهی و بهبود وضعیت ترافیك و ناكارآمدی حمل و نقل عمومی مانعی برای بهبود حمل و نقل شهری و كاهش آلودگی هوا محسوب می شود.
بررسی ها نشان می دهد، ناكارآمدی وسایط حمل و نقل عمومی شامل ناكافی و فرسوده بودن ناوگان حمل و نقل عمومی، نهادینه نشدن فرهنگ استفاده از وسیله نقلیه عمومی، افزایش آلودگی به علت گاز سوز نبودن تمام اتوبوس های شركت واحد و سایر وسایط نقلیه عمومی به افزایش آلودگی هوای پایتخت دامن زده است.
این در حالی است كه میزان آلایندگی موتورسیكلت به مراتب بیش از خودرو است، به طوری كه میزان منو اكسید كربن تولیدی موتورسیكلت حدود ۱۲ برابر خودرو است.
بررسی ها نشان می دهد مونتاژ انواع موتورسیكلت با استفاده از قطعات ارزان قیمت، بی كیفیت و فاقد استاندارد چینی كه از آلایندگی بالایی هم برخوردار هستند، در سال های اخیر شتاب فزاینده ای گرفته است، به نحوی كه در سال ۱۳۸۴ به طور متوسط روزانه ۲۲ هزار و ۶۰۰ دستگاه موتورسیكلت در كشور تولید شده است.
به جهت آن كه مصرف سوخت خودروهای فرسوده نیز سه برابر خودروهای جدید و میزان آلایندگی آن ها چندین برابر است، لذا سهم خودروهای فرسوده در آلودگی هوای تهران نیز قابل تامل است.
براساس یك آمار ۲/۵ میلیون دستگاه خودرو فرسوده بالای ۱۰ سال و ۶/۱ میلیون خودرو بالای ۲۰ سال سن در ایران تردد دارند كه در این ارتباط حدود ۵۲ درصد تاكسی ها، ۳۲ درصد اتوبوس ها و ۹۲ درصد مینی بوس ها فرسوده است.
براساس مصوبه دوم مرداد ماه سال ۱۳۸۴ هیات وزیران، باید ۲۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده در سال ۱۳۸۴ از رده خارج می شد و تا سال سه سال آینده هر سال ۱۰۰ هزار خودرو نسبت به سال گذشته به این میزان اضافه شود.
بدین ترتیب باید طی سنوات ۸۴ تا ،۸۸ دو میلیون خودروی فرسوده از رده خارج شود كه به دلیل وجود اشكالات و ابهامات در این مصوبه از جمله «عدم تعیین دستگاهی به عنوان متولی این امر مهم» این اقدام تاكنون توسط یك كمیته صورت گرفته است.
آمار نشان می دهد با تحقق تنها ۲۰ درصد از این برنامه در سال ۱۳۸۴ كمتر از ۴۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده از رده خارج شده است.
یك گزارش نشان می دهد با توجه به مشكلات و چالش هایی كه در خصوص «تامین منابع مالی كافی، ساختار اجرایی این اقدام، تجهیزات اسقاط و نیروی كار مورد نیاز» وجود دارد، امكان تحقق كامل این مصوبه غیرممكن به نظر می رسد. كارشناسان معتقدند تا زمانی كه نگهداری خودروهای فرسوده به دلایلی همچون ارزان بودن سوخت و عدم تعیین عوارض بالا دارای توجیه اقتصادی باشد، نمی توان به موفقیت این طرح امیدوار بود.
● انتقال صنایع آلاینده
به رغم مصوبه نهم تیرماه سال ۱۳۶۹ هیات وزیران مبنی بر انتقال صنایع آلوده كننده و مزاحم محیط زیست شهر تهران به خارج از شهر، هنوز برخی صنایع در این محدوده فعالیت دارند.
بر این اساس با گذشت حدود ۱۶ سال تنها ۳۰ درصد از این طرح اجرا شده است و متاسفانه بسیاری از كارگاه ها كماكان در این محدوده فعالیت دارند كه البته با تخصیص حدود هفت هزار و ۲۰۰ هكتار جهت طراحی و ساخت ۱۷ شهرك صنعتی در اطراف تهران، این روند تا حدی روبه بهبود است.
ارزان بودن قیمت بنزین نسبت به سایر كشورها و افزایش روز افزون تولید انواع خودرو در كشور، نه تنها زمینه ساز مصرف بی رویه آن و ایجاد آلودگی شده، بلكه انگیزه بهبود كیفیت سوخت خودروها كه هزینه قابل توجهی برای تولیدكنندگان خودرو دارد را پایین آورده است.
از آن جا كه ایران دارای دومین ذخایر گاز طبیعی جهان بوده و دارای شبكه گسترده خطوط توزیع گاز است، لذا جایگزینی سوخت گاز با سوخت هایی مانند بنزین و گازوییل در كاهش مصرف سوخت خودرو و مراكز صنعتی در كاهش آلودگی هوا نقش بسزایی دارد. از سوی دیگر به رغم تاكید بر خرید خودروهای گازسوز توسط دستگاه های اجرایی، بعضاً دستگاه های دولتی به این امر توجه نداشته به طوری كه یك گزارش نشان می دهد سازمان حفاظت محیط زیست طی سال های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ اقدام به خرید خودروهایی كرده كه هیچكدام دوگانه سوز نبوده است.
البته اقدامات محدودی از جمله گازسوز كردن یك هزار و ۵۰۰ دستگاه تاكسی، تولید كارخانه ای خودروهای سواری دوگانه سوز، گازسوز كردن روزانه ۵۰۰ دستگاه خودرو، احداث جایگاه های سوخت رسانی جهت جایگزینی گاز به جای بنزین صورت گرفته كه تناسبی با میزان كاهش آلودگی هوا ندارد.
یكی از مهمترین وظایف قانونی سازمان حفاظت محیط زیست اندازه گیری مستمر آلاینده های هوا است، اما یك گزارش نشان می دهد به دلیل نبود ضمانت اجرایی لازم، كنترل جدی توسط آن سازمان بر احداث صنایع بزرگ و نیز ارزیابی اثرات زیست محیطی این صنایع به نحو مناسب صورت نگرفته است.
به رغم اختصاص چهار میلیون دلار اعتبار ارزی جهت نظارت بر رعایت استانداردهای وسایط نقلیه از طریق «اندازه گیری آلاینده های خروجی آن ها» بررسی ها حاكی است سازمان مذكور هم اكنون فاقد مركزی مستقل برای این امر مهم است و مراكز موجود زیر نظر وزارت صنایع و معادن فعالیت می كند، در حقیقت وظیفه اجرا و كنترل به یك دستگاه محول شده است.
از سوی دیگر با وجود تخصیص ۱۴۰ میلیارد ریال جهت اجرای «طرح ایجاد مركز تحقیقات و كنترل گازهای خروجی وسایط نقلیه»، براساس یك گزارش، سازمان حفاظت محیط زیست طی سنوات ۶۹ تا ۸۳ این بودجه را صرف ایجاد فضای اداری برای استقرار واحدهای اداری آن سازمان كرد.
استاندارد محصولات
موسسه استاندارد كه وظیفه تعیین استانداردهای محصولات را دارد، از ۲۴ استاندارد مربوط به موتورسیكلت، تنها امكان آزمون ۱۰ مورد را دارا است و در این میان فقط ۱۹ مدل موتورسیكلت موفق به گذراندن این ۱۰ عنوان آزمون شده اند.
گفته می شود آزمایشگاه های این موسسه فاقد تجهیزات لازم برای انجام تمام آزمون های لازم هستند.
● معاینه فنی
معاینه فنی محور دیگری به منظور كنترل آلاینده های خروجی خودروهاست، به این جهت شهرداری تهران اقدام به راه اندازی شش مركز معاینه فنی كرد، اما جدیت كافی در برخورد با خودروهای فاقد معاینه فنی توسط راهنمایی و رانندگی در سابق نشان داده نمی شد و ۷۵ درصد خودروها بدون برچسب معاینه فنی در سطح شهر تردد می كردند.
بر این اساس آلودگی هوا به عنوان یك تهدید جدی، مستمر و فراگیر علیه سلامت مردم و محیط زیست و همچنین دارای تبعات سوء اقتصادی و اجتماعی است، لذا لازم است به این موضوع كه مبتلا به كلان شهرهای ایران می باشد و آثار سوء آن در سلامت مردم و تخریب محیط زیست به صورت آرام و تدریجی و بعضاً غیرقابل جبران نمایان می شود، به عنوان یك معضل ملی توجه شود.
بررسی ها نشان می دهد، عدم جدیت دستگاه های ذیربط و عملكرد ضعیف آنان در انجام وظایف قانونی در خصوص پیشگیری و مقابله با عوامل آلاینده های هوا، روند روبه تزاید این پدیده مخاطره آمیز را تشدید كرده است.
فقدان متولی مشخص در امر مدیریت و كنترل آلودگی هوا و انجام این مهم توسط كمیته ای با ۱۰ عضو تحت عنوان «كمیته اجرایی كاهش آلودگی هوا» و همچنین بررسی مصوبات این كمیته نشان می دهد به علت ناكارآمدی، نبود ضمانت اجرایی لازم و تعلل برخی دستگاه ها، مصوبات كمیته مزبور در برخی موارد اصولاً به اجرا در نیامده و یا صرفاً بخشی از آن عملی شده كه مجموعه شرایط فوق منجر به تشدید وضعیت نگران كننده كنونی شده است.
بر این اساس، بالا بردن سطح آگاهی های عمومی پیرامون مسایل زیست محیطی و آلودگی هوا، به نحوی كه این مسایل از دغدغه های آنان شود، می تواند یكی از راهكارهای كاهش آلودگی هوا در كلان شهرها باشد.
رویكرد استانداردسازی نسبت به واردات و تولید انواع قطعات خودرو مرتبط با احتراق، جلوگیری از تردد وسایل نقلیه موتوری دودزا و فاقد برچسب معاینه فنی و ممنوعیت تولید و ورود مینی بوس و اتوبوس دیزلی فاقد استاندارد و حذف تدریجی اتوبوس و مینی بوس دیزلی در تهران و دیگر شهرهای بزرگ یكی از پیشنهادات كارشناسان برای كاهش آلودگی هوای كلان شهرهاست.
به دلیل پراكندگی مدیریت شهری و بالاخص مدیریت ترافیك در كلان شهر تهران و بسیاری از شهرهای بزرگ، با افزایش ناوگان درون شهری و گرایش و احداث مترو و منوریل و نهادینه كردن فرهنگ استفاده از آن می توان در جهت كاهش آلودگی هوا گام برداشت. كارشناسان معتقدند ایجاد انگیزه اقتصادی جهت تعویض خودروهای فرسوده و همچنین غیرقابل صرفه كردن نگهداری این خودروها با افزایش عوارض قابل توجه و واقعی تر كردن قیمت سوخت بنزین با رعایت حقوق مالكین این خودروها كه معمولاً از اقشار آسیب پذیر هستند، از دیگر راهكارهای كاهش آلودگی هوا است.

منبع : روزنامه جوان