مراکز آموزشی ایران شناسی در ایتالیا

سه دانشگاه ایتالیا (مؤسسه شرقی ناپل ـ كه دانشگاهی كاملاً متفاوت با دانشگاه ناپل است ـ لاساپینزای رم, و ونیز) مقاطعی را ارائه می‌كنند كه درس اصلی آنها فارسی است، یعنی چهار رشته فارسی در تركیب با موضوعات ثانویه‌ای چون زبان (عربی، تركی و غیره) و یا دیگر رشته‌ها (تحت نظام آموزشی ایتالیا گذراندن امتحان حداقل در بیست درس اجباری است).
دانشگاه بولونیا حالت رابطی میان سه مركز تأیید شده سنتی مطالعات ایرانی و مراكز كم اهمیت‌تر را دارد: این دانشگاه رشته‌های زبان فارسی را ـ كه می‌توان آنها را برای مدت چهار سال به طور نظری انتخاب كرد ـ ارائه می كند، البته بجز رشته‌هایی كه در چارچوب مقاطع رشته‌های تاریخی داده می‌شوند، یعنی جایی كه موضوعات اجباری به طور اصلی مربوط به موضوعات مهم تاریخی است؛ از این گذشته موضوعات ثانوی و تسهیلات كتابخانه‌ای عرضه شده تا حدی در تحقق برنامه‌های آموزشی مقاطع ایران‌شناسی مشكل‌‌آفرین می‌شود.
در میان دیگر دانشگاه‌ها كه در اینجا از آنها به تفصیل یاد نشده، موضوعات ایران‌شناسی در دانشگاه میلان (دانشكده هنر: واژه‌شناسی ایرانی)، دانشگاه پیزا (دانشكده هنر: واژه‌شناسی ایرانی و ایران‌شناسی) و دانشگاه تورینو (دانشكده هنر: باستان‌شناسی دوره‌های پارتی و ساسانی) ارائه می‌شود. در این دانشگاه‌ها، كه بخش ایرانی كتابخانه‌ها عموماً در حد متوسط‌اند، موضوعات ایرانی عرضه شده را در تركیب با دروس اصلی باستان‌شناسی یا تاریخی از مناطق مدیترانه باستانی و خاور نزدیك، ادبیات باستانی، زبان‌شناسی تطبیقی و غیره، برای طی مقاطع تحصیلی رشته‌های هنر (چهار سال) می‌توان انتخاب كرد؛ در ناپل و رم، در دانشكده هنر و نیز گزینش‌های دیگری ممكن است.مقطع اولیه رشته‌ها حداقل چهار سال است؛ مطالعه ادواری هر مقطع به طور نظری امكان‌پذیر است، اما برای بخش‌های بسیار تخصصی این كار غیرعملی است.
قطع نظر از دانش پیشین در هر موضوع ، اگر دانشجویان قبلاً امتحانات موجود در برنامه امتحانی دانشكده را در دیگر دانشگاه‌های ایتالیایی (یا دانشگاه‌های تأیید شده خارجی) نگذرانند، كوتاه كردن دوره تحصیل جایز نیست.انتظار می‌رود كه متقاضیان ایتالیایی امتحانات دوره متوسطه را گذرانده باشند؛ مدارك تحصیلی مشابه از كشورهای اروپایی هم پذیرفته می‌شود.
تحصیلات تكمیلی
درجه دكتری ایتالیایی سه سالی است كه شامل ارائه رساله‌ای براساس تحقیقات دست اول، به علاوه شركت در جلسات آموزشی به صورت سمینارهای غیررسمی است.
مرحله نخست، مدرك ورودی است كه برای پذیرش در امتحان لازم است و هر ساله در سطح ملی تعیین و توسط استادان برگزار می‌شود. ابتدا امتحان كتبی از موضوعات مربوط به دكتری و براساس تخصص متقاضیان است و سپس امتحان شفاهی و بحث در مورد موضوعات گسترده‌تر تحقیقی و متن‌های تخصصی و حداقل به دو زبان اروپایی است.
سه محل برای هر دوره امتحانی به شهروندان ایتالیایی اختصاص داده می‌شود، دو محل دیگر برای خارجیان تحت همان شرایط مهیاست (جز آن كه برای خارجیان بورسیه‌ای داده نمی‌شود).
بولونیا
Universita degli studi, Via Zamboni ۳۳, ۴۰۱۲۶ Bologna Tel. [phone].
اطلاعات مربوط به رشته‌های مطالعات شرقی را می‌توان از دفتر دانشكده ادبیات و فلسفه (Via Zamboni ۳۸, ۴۰۱۲۶ Bologna, Tel. [phone]) یا مؤسسه زبان‌شناسی (Istituto di glottologia, Via Zamboni ۲۸, ۴۰۱۲۶ Bologna, Tel. [phone]) به دست آورد.
درخواست كتابچه راهنما و اطلاعات كلی درباره پذیرش در دانشگاه را باید به اداره پذیرش دانشكده ادبیات و فلسفه (Segreteria studenti della focolta di lettere e filosofia همان نشانی دانشگاه) فرستاد.
مقطع اولیه
دانشكده ادبیات و فلسفه (Facoltadi lettere e filosofia)؛ مقطع اولیه در بخش تاریخ شرق (Laurea in storia-Indirizzo orientale) (چهار سال)، زبان و ادبیات فارسی (طبق قانون بیشتر از دو واحد نیست) ممكن است با زبان دومی چون عربی یا ارمنی، و طیفی از موضوعات مهم در تاریخ مناطق مدیترانه باستان و خاور نزدیك، ادبیات باستانی، زبان شناسی تطبیقی و غیره همراه شود. تنها موضوع ایرانی ارائه شده دیگر ایران‌شناسی است. اسلام‌شناسی و رشته‌هایی در زمینه هندشناسی هم به عنوان موضوعات ثانوی ارائه می شوند.
مقاطع بالاتر
در حال حاضر مقطع دكتری در زمینه ایران شناسی ارائه نمی‌شود.
گروه مدرسان
دانشیاران : مائوریتسیو پیستوسو در زبان و ادبیات فارسی؛ گابریلا اولوهوجیان، زبان و ادبیات ارمنی. انتخاب افراد برای تدریس ایران شناسی سالانه طی جلسه‌ای انجام می‌شود.
تسهیلات
كتابخانه مؤسسه زبان شناسی مخصوص مطالعات ایرانی.
انتشارات
مجله studi orientali e linguistici را مؤسسه زبان‌شناسی به طور نامنظم منتشر می كند كه مقالاتی هم در مورد مطالعات ایرانی دارد.
ناپل
Instituto universitario orientale, Pizza VII Settember, ۸۰۱۳۴ Napoli, Tel. [phone].
اطلاعات مربوط به رشته‌های مطالعات ایرانی را می‌توان از دفتر دانشكده‌ها (Loggia dei Pisani, ۸۰۱۳۴ Napoli Via) یا بخش مطالعات آسیایی (Dipartimento di studi Asiatici, Piazza San Giovanni Maggiore ۳۹, ۸۰۱۳۴ Napoli, Tel. [phone]) به دست آورد. درخواست كتابچه راهنما و اطلاعات كلی در مورد پذیرش در موسسه را باید به اداره پذیرش فرستاد (Segreteria Studenti, Via A. De Pretis, ۸۰۱۳۳ Napoli, Tel. [phone]).
مقطع اولیه
الف. دانشكده ادبیات و فلسفه (Facolta di lettere e filosofia):
۱ـ مقطع زبان و ادبیات معاصر ـ بخش شرقی (Laurea in lingue e letterature staniere moderene-Indirizzo orientale) (چهار سال).
۲ـ مقطع فرهنگ و زبان شرقی ـ بخش خاورمیانه (Laurea in lingue a civilta oreintali – Sezione Vicino e Medio oriente) (چهار سال).
۳ـ زبان و ادبیات فارسی (چهار واحد اجباری برای رشته اصلی) كه ممكن است با زبان دومی چون عربی، عبری معاصر، تركی یا فارسی اردو و هندی (حداقل هركدام دو واحد) همراه باشد. موضوعات دیگر ایرانی (چون تاریخ ایران و آسیای مركزی معاصر، تاریخ خاورمیانه اسلامی، تاریخ آسیای مركزی باستان، زبان‌شناسی كه برای توصیف زبان‌های ایرانی به كار می‌رود، واژه‌شناسی ایرانی/ با اوستایی، فارسی باستان، فارسی میانه، پارتی، بلوچی یا كردی، موضوعات قابل دسترس/ زبان‌شناسی زبان‌های قفقازی، تاریخ قدیم و، باستان‌شناسی ایران و آسیای مركزی، تاریخ هنر ایران اسلامی) موضوعات اصلی هستند.
۴ـ مقطع ادبیات و علوم انسانی (Laurea in lettere) (چهار سال).
زبان و ادبیات فارسی (بیشتر از دو واحد قانونی نیست) و كل موضوعات ایرانی كه در بالا ذكر شد ممكن است به صورت ثانوی در تركیب با انوع مختلفی از دروس اصلی باستان‌شناسی یا تاریخ مناطق مدیترانه باستانی و خاور نزدیك، ادبیات باستانی، تاریخ عمومی ادیان، تاریخ هنر غرب، ادبیات معاصر، زبان‌شناسی تطبیقی و غیره انتخاب شوند.
ب. دانشكده علوم سیاسی (Facolta di scinenze politiche):
رشته علوم سیاسی ـ بخش آسیا و آفریقا (Laurea in scienze politiche – Indirizoo Asia e Africa) (چهارسال). زبان فارسی (چهار واحد اجباری) ممكن است با زبان دومی چون موارد ذكر شده در قسمت دانشكده ادبیات و فلسفه همراه شود؛ تمام موضوعات ایرانی ذكر شده در بالا را به عنوان موضوعات ثانوی، در كنار دروس اصلی تاریخ معاصر، تاریخ اجتماعی، تاریخ اقتصادی و غیره می‌توان انتخاب كرد.پ. دانشكده مطالعات اسلامی (Scuola di studi islamici):
رشته مطالعات اسلامی (Laurea in studi islamici) (دو سال).۲ زبان فارسی ممكن است با تعداد زیادی از رشته‌های مطالعات اسلامی و تمام موضوعات ایرانی ذكر شده در بالا همراه شود. اسلام‌شناسی، تاریخ كشورهای اسلامی، حقوق اسلامی، جامعه‌شناسی اسلام و غیره، موضوعات اجباری هستند.
مقاطع بالاتر از طریق تحقیق
۱ـ دكتری مطالعات ایرانی (Dottorato di ricerca in studi iranici) در رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، تاریخ معاصر، واژه‌شناسی و زبان‌شناسی ایرانی (در هر نوع زبان ایرانی هست) و تاریخ ادیان ایرانی، استاد راهنما نظارت دارد.
۲ـ دكتری واژه‌شناسی آسیای غربی باستانی ـ بخش ایرانی (Dottorato di scienze filologiche dell’ Asia Occidentale antica-Area iranica) (سه سال).
در رشته‌های زبان‌شناسی ایرانی وواژه‌شناسی ایرانی باستان و میانه (بیشتر اوستایی، فارسی باستان، فارسی میانه و پارتی) در حوزه خاور نزدیك (یعنی در تركیب با موضوعاتی چون آشورشناسی، مطالعات آرامی تاریخ خاور نزدیك باستان، مطالعات سامی و غیره) استاد راهنما نظارت دارد.
گروه مدرسان
استادان :‌جیووانی دِاِرمه، زبان وادبیات فارسی؛ گراردو نیولی، واژه‌شناسی زبان‌های ایرانی؛ آدریانو رُسّی زبان‌شناسی ایرانی. دانشیاران : الیو پرواسی، زبان‌شناسی زبان‌های قفقازی؛ رحیم رضا، ادبیات فارسی اردو و هندی. دستیاران تحقیق: ماریا ویتوریا فونتانا، باستان‌شناسی و تاریخ هنر ایران دوره اسلامی؛ برونو جنیتو، باستان‌شناسی و تاریخ هنر ایران باستان؛ دو سمت مربیگری (اردو و فارسی) و كرسی استادی تاریخ ایران و آسیای مركزی هم براساس نشست سالانه انتخاب می‌شوند؛ استاد ناظر (برای استادان خارجی) هم تحت همان شرایط و در فاصله‌های نامنظم بر طبق موافقت دانشكده معین می‌شود.
امكانات
كتابخانه بخش مطالعات آسیایی (Dipartimento di studi asiatici) یكی از مجموعه‌های عظیم كتاب ایتالیا در باره موضوعات شرقی است كه بالغ بر یكصد و پنجاه هزار جلد كتاب و بیشتر از یكهزار و پانصد نشریه ادواری جدید دارد. آثار جنبی قرن‌های نوزدهم و بیستم این كتابخانه در اكثر رشته‌ها (شاخه‌ها)ی مطالعات ایرانی بسیار منسجم و كامل است؛ این مجموعه كتاب‌های بسیاری نیز در مورد مطالعات اسلامی، باستان‌شناسی ایران و زبان فارسی دارد.
انتشارات
نشریه The Annali dell&#۰۳۹;Istituto Universitario Orientale-Serie Orientale در سال چهار شماره و با چهار تك نگاری پیوست منتشر می‌شود كه اغلب شامل مقالات و تك نگارهایی است كه به جنبه‌های مختلف مطالعات ایرانی، عمدتاً باستان‌شناسی و ایران پیش از تاریخ، زبان‌شناسی ایرانی، و دین زردشتی می‌پردازند. بخش مطالعات آسیایی هم مجموعه‌ای تك نگاشتی به نام Series Minor چاپ می‌كند كه بیشتر جنبه‌های مختلف مطالعات ایرانی اختصاص دارد؛ نشریه ادواری Newsletter of Baluchistan Studies كه توسط انجمنی بین‌المللی مطالعات بلوچی منتشر می‌شود، در سال ۱۹۸۳م. بنیاد یافته است.
رم
Universita delgi studi ‘La Sapienza” (مشهور به «رم یك») Pizzale Aldo Moro ۵, ۰۰۱۸۵ Roma. Tel. ۰۶-۴۹۹۱.
اطلاعات مربوط به رشته‌های مطالعات شرقی را می‌توان از دفتر دانشكده هنر (به همان نشانی بالا، تلفن [phone]) یا بخش مطالعات شرقی (نشانی بالا Dipartimento di studi orientali, Tel. [phone]) به دست آورد.
درخواست كتابچه راهنما و اطلاعات كلی در مورد پذیرش در دانشگاه هم باید به دایره پذیرش دانشكده ادبیات و فلسفه Segreteria studenti della Facolta di) e filosofia lettere ) به همان نشانی دانشگاه فرستاده شود.
مقطع اولیه
دانشكده ادبیات و فلسفه (Facolta di lettere e filosofia):
۱ـ مقطع زبان و ادبیات معاصر ـ بخش شرقی (Laurea in lingue e letterature staniere moderene-Indirizzo orientale) (چهار سال).
زبان و ادبیات فارسی (چهار واحد اجباری برای هر رشته) كه ممكن است با زبان دومی چون عربی یا تركیه (حداقل دو واحد برای هركدام) همراه شود. همچنین موضوعات اسلام‌شناختی زیادی (كه در میان آنها می‌توان از اسلام‌شناسی، تاریخ فرهنگ اسلامی، باستان‌شناسی كشورهای اسلامی، تاریخ هنر مسلمانان، به غیر از رشته‌های ایران‌شناسی نام برد) ارائه می‌شوند كه تمام آنها در تركیب با رشته‌های زبان فارسی دو یا چهار ساله انتخاب می‌شوند.
۲ـ رشته ادبیات (Laurea in lettere) (چهار سال).
زبان وادبیات فارسی (به لحاظ قانون بیشتر از دو واحد نیست) و تمام موضوعات ذكر شده در بالا ممكن است به عنوان درس ثانوی در تركیب با تعداد زیادی از دروس اصلی رشته باستان‌شناسی با تاریخ مدیترانه باستانی و تاریخ مناطق خاور نزدیك، ادبیات باستان، تاریخ عمومی ادیان، تاریخ هنر غرب، ادبیات معاصر، زبان‌شناسی تطبیقی و غیره انتخاب شوند.مقاطع بالاتر
در حال حاضر سطح دكترای ایران‌شناسی بخصوصی فعال نیست؛ بر مقاطع زبان‌های ایرانی میانه و باستان برای دانشجویانی كه در رشته دكتری زبان‌شناسی (Dottorato di ricerca in liguistica) (سه سال با نگرش تطبیقی) ثبت‌نام كرده‌اند و باستان‌شناسی ایران برای دانشجویانی كه در رشته دكتری باستان‌شناسی شرق ـ بخش ایران و بین‌النهرین (Dottorato di ricerca in archeologia orientale-Curricolo: Urbanizzazione in Mesopotamia e Iran) (سه سال با گرایش باستان‌شناسی خاور نزدیك) ثبت نام كرده‌اند، استاد راهنما نظارت دارد.
گروه مدرسان
استاد : آنجلو م. پیه مونتسه، زبان و ادبیات فارسی. دستیار تحقیق: پائولو اُرساتی، زبان و ادبیات فارسی. همچنین مربی برای رشته زبان فارسی سالانه طی نشستی انتخاب می‌شود.
تسهیلات
كتابخانه بخش مطالعات شرقی دارای مجموعه عظیمی از كتاب با موضوعات شرقی است كه شامل هفتاد هزار جلد كتاب و بالغ بر چهار صد نشریه ادواری جدید است. این مجموعه به ویژه در زمینه عربی و مطالعات اسلامی قوی است، اما كتاب‌های بسیار نفیسی هم در زمینه موضوعات ایرانی و زبان فارسی دارد.
آثار كهن و نیز مجموعه‌ای از دست‌نوشته‌های فارسی را هم می‌توان در كتابخانه‌های Biblioteca Apostolica Vaticana و Accademia nazionale dei Lincei یافت؛ در دو كتابخانه بالا و كتابخانه Istituto per il Medio el Estremo Oriente [IsMEO] و Istituto per l’Oriente هم مجموعه خوبی از نشریه‌های ادواری یافت می‌شود. میراث مارك وارت و مسینا هم به كتابخانه Pontificio Istituto Biblico (كه مجموعه بسیار نفیسی از نشریات ادواری را هم دربردارد) بخشیده شده است. میراث پالیارو هم به كتابخانه بخش انسان‌شناسی و زبان‌شناسی دانشگاه ساپینزا اعطا شده است.
انتشارات
فصلنامه Rivista degli studi orientali چهار بار درسال منتشر می‌شود كه گهگاه مقالاتی هم با موضوعات ایرانی دارد. از جمله نشریات ادواری كه دانشگاه منتشر نمی‌كند، نشریه Oriente Moderno سالانه توسط Istituto per l’Orente انتشار می‌یابد و نشریه East and West دو بار در سال توسط IsMEO چاپ می‌شود كه اغلب موضوعات ایرانی را دربردارد. همین مؤسسه كتاب‌های قابل ملاحظه‌ای با موضوعات ایرانی را هم در یك مجموعه تك نگاشتی منتشر می‌كند.
ونیز
Universita delgl studi, Dorsoduro ۳۲۴۶, Ca’ Foscari ۳۰۱۲۳ Venezia. Tel. [phone].
اطلاعات مربوط به رشته‌ها را می‌توان از دانشكده زبان‌های معاصر (Facolta di lingue e letteratur straniere, Ca Garzoni-Moro, S. Marco ۳۴۱۷, ۳۰۱۲۶ Venezia, Tel: [phone]) یا بخش مطالعات اروپایی ـ آسیایی (Dipartimento de studi euroasiatici) به دست آورد.
درخواست كتابچه راهنما و اطلاعات كلی در مورد پذیرش در دانشگاه باید به نشانی اداره پذیرش دانشكده زبان‌های معاصر (همان نشانی دانشگاه یعنی Segreteria studenti della Dacolta di Lingue e letterature straniere) فرستاده شود.
مقطع اولیه
دانشكده زبان‌های معاصر (Facolta di lingue e letterature straniere): رشته زبان و ادبیات شرقی (Laurea in lingue e letterature orientali) (چهارسال). زبان و ادبیات فارسی (چهار واحد اجباری برای رشته اصلی) ممكن است با زبان دومی چون عربی یا تركی (حداقل هر كدام دو واحد) همراه شود. زبان و ادبیات افغانی هم همان موقعیت زبان فارسی را دارد. دیگر موضوعات ایرانی چون تاریخ ادیان ایرانی، واژه‌شناسی ایرانی، یا گویش‌های ایرانی،‌ به علاوه موضوعات متنوع اسلام‌شناختی را هم می‌توان به اتفاق رشته‌های زبان فارسی دو یا چهار ساله انتخاب كرد.
مقاطع بالاتر
در حال حاضر هیچ رشته‌ای درسطح دكتری ایران‌شناسی ارائه نمی‌شود؛ بعضی از مدرسان با مؤسسه Universitario Orientale برای مقطع دكتری موضوعات ایرانی در ناپل همكاری می‌كنند.
گروه مدرسان
استادان : جیان روبرتو اسكارچیا، تاریخ ادیان ایران و آسیای مركزی؛ جورجیو ورسلین، زبان و ادبیات افغانی. استادیاران : بُغوس زكیان، زبان و ادبیات ارمنی؛ ریكاردو زیپولی، زبان و ادبیات ایران (یعنی فارسی). دستیاران تحقیق : جیووانی كوراتولا، تاریخ هنر ایران اسلامی؛ لوییجی ماگاروتو، مطالعات قفقازی؛ ماریو نوردیو، تاریخ ادیان ایران وآسیای مركزی. یك مربی (فارسی دری) و دو استاد مدعو برای واژه‌شناسی ایرانی و گویش‌های ایرانی براساس نشست سالانه‌ای انتخاب می‌شوند. استاد ناظر هم تحت همان شرایط و در فاصله‌ای نامنظم بر طبق موافقت دانشكده معین می‌شود.
تسهیلات
كتابخانه بخش مطالعات اروپایی آسیایی حدود پانزده هزار جلد كتاب و یكصد نشریه ادواری دارد كه بخشی از آن به مطالعات ایرانی و به خصوص افغانی اختصاص دارد. كتابخانه مارچیانا دارای مجموعه كوچكی از دست‌نوشته‌های فارسی است.
انتشارات
نشریه Annali di Ca&#۰۳۹;Foscari-Serie Orientale سالانه بیشتر منتشر می‌شود و اغلب حاوی مقاله و نقد كتاب در زمینه‌های گوناگون مطالعات ایرانی است. نشریه Quaderni del Seminario di iranistica, uralo-altaisticae caucasologia كه اغلب به موضوعات ایرانی اختصاص دارد، در سال ۱۹۷۹م. بنیاد یافته است.
رم و میلان
رشته‌های مؤسسه مطالعات خاورمیانه و دور ایتالیا
مؤسسه مطالعات خاورمیانه و دور ایتالیا ۰۰۱۸۵ (ISMEO) (Via Merulana ۲۸۴, Roma, Tel. ۷۳۲۷ ۴۱) مؤسسه‌ای عمومی تحت نظارت وزارت امور خارجه است و رشته‌هایی را در زمینه زبان و فرهنگ فارسی در رم و میلان سازمان داده است.
مدرسان
در رم: دكتر رضا كسایی، زبان فارسی؛ دكتر بنیامینو ملاسِچّی، فرهنگ و تمدن فارسی‌زبانان؛ دكتر فرانچسكو نوچی، تاریخ هنر فارسی‌زبانان. در میلان : دكتر فرخ رضا الهی، زبان فارسی؛ دكتر ماتیلده گالیاردی، فرهنگ و تمدن فارسی‌زبانان.
تسهیلات
كتابخانه این مؤسسه در رم دارای بخش كوچكی از آثار منتشره درزمینه مطالعات ایرانی است.
انتشارات
صفحات پیشین نگاه شود.
پانوشت‌ها:
۱. كارشناس مترجمی زبان انگلیسی.
۲. معلومات بخصوصی برای این مقطع لازم است. متقاضیان باید دو مورد زیر را بگذرانند: ۱ـ در تمام رشته‌ها در دو سال اول مقاطع واحدهای علوم انسانی (دانشكده‌های هنر،‌ علوم سیاسی، حقوق، زبان‌های معاصر) فراهم است؛ ۲ـ امتحانی جهت بررسی سواد عربی برگزار می‌شود.
برگرفته از: نامه پارسی سال هشتم، شماره اول، بهار ۱۳۸۲

منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی