در حدود یک چهارم بارداری های کشور ناخواسته است

ایران شانزدهمین كشور پرجمعیت جهان است و جمعیتش تا سال ۱۴۰۰ به حدود ۹۲ میلیون نفر می‌رسد. این رقم را وزارت بهداشت بر اساس پیش‌بینی بلندمدت انجام شده، اعلام كرده است. كمبود منابع مالی، مسكن، انواع و اقسام سرانه‌ها، اشتغال و ... را كه كنار این افزایش جمعیت بگذاریم متوجه می‌شویم دهه آینده را به درستی دهه بحران جمعیت در ایران نامیده‌اند. به این اعداد و ارقام اضافه كنید رقم بالای شیوع ۲۵ درصد بارداری ناخواسته در كشور را كه نتیجه آن تولد سالانه ۳۰۰ هزار كودك بی‌دعوت است. خب كسی نمی‌خواهد برای جلوگیری از این بحران كاری بكند؟ برای یافتن پاسخ این پرسش گفتگویی را با دكتر اسلامی رئیس اداره تنظیم خانواده وزارت بهداشت در حالی كه به شدت درگیر امور مربوط به سمینار روز جهانی جمعیت بود، انجام دادیم كه حاصل آن پیش روی شماست.
●‌ آقای دكتر، آخرین برآوردها حاكی از آن است كه ما در كشوری با ۶۹ میلیون نفر جمعیت زندگی می‌كنیم، ارزیابی شما از جمعیت كشور با توجه به منابع موجود چیست؟
‌‌ البته سرشماری امسال میزان دقیق جمعیت كشور را مشخص می‌كند اما به نظر می‌رسد ۶۹ میلیون، رقمی نزدیك به واقعیت باشد. بحث جمعیت هم همواره با توجه به منابع بررسی می‌شود و تمام عوامل توسعه در این میان نقش دارند. وسعت كشور، صنایع آن، امكان اشتغال، تحصیل، منابع مالی همه‌وهمه باید با میزان جمعیت متناسب باشند. اگر جمعیت متناسب با این امكانات باشد خب مشكلی وجود نخواهد داشت اما از آنجا كه آمارهای رسمی، ۱۰ درصد بیكاری در كشور را نشان می‌دهند، به نظر نمی‌رسد وضعیت مناسبی داشته باشیم.
●برخی معتقدند نرخ رشد جمعیت در ایران كه ۱/۲ درصد است با متوسط رشد جمعیت جهان كه ۱/۳ درصد است همخوانی دارد و برنامه‌های تنظیم خانواده در كشور ما كاملا موفق بوده است، اما با توجه به اینكه ایران كشوری جوان است و در حال حاضر میانگین جمعیت حدود ۲۴ سال است، به نظر می‌رسد در سال‌های آتی با زادوولد بسیاری روبه‌رو باشیم، نظر شما در این ارتباط چیست؟
این مسئله كاملا درست است. اوایل انقلاب نرخ رشد جمعیت ۳/۸ درصد بود و متوسط زایمان زنان ۶ بچه بود. اما حالا این رقم به ۱/۲ درصد كاهش یافته و هر زن به طور متوسط در طول دوران باروری صاحب دو بچه می‌شود. اما مشكل دقیقا همان است كه به آن اشاره كردید. جمعیت در سن ازدواج ما بسیار زیاد است و در سال‌های آینده تعداد زیادی از زوجین صاحب فرزند می‌شوند كه البته این حق طبیعی آنان است و نمی‌توان آنها را از این حق محروم كرد.
●ظاهرا چاره‌كار باز هم در تنظیم خانواده است. اما این تنظیم خانواده در كشور ما چه معنایی دارد؟منظور این است كه جمعیت كشور از حد معینی تجاوز نكند یا برای تعداد بچه‌های هر زوج محدودیت ایجاد شود و مثل چین قوانینی در این زمینه وضع شود؟
مفهوم این واژه در سطح جهان در طی سال‌های گذشته، تغییرات اساسی داشته است. اوایل از <كنترل رشد جمعیت> استفاده می‌شد. بعد بحث تنظیم خانواده پیش آمد. اما از سال ۱۹۹۴ برنامه <بهداشت باروری> در نظر گرفته شد كه تنظیم خانواده جزئی از بهداشت باروری به حساب می‌آید و سیاست كشورها هم در این رابطه متفاوت است. مطابق سند بین‌المللی كنفرانس ۱۹۹۴، جمعیت توسعه كه ایران هم از امضا‌كنندگان این سند است، همه خانواده‌ها حق دارند آگاهانه و آزادانه تصمیم بگیرند چند فرزند و با چه فاصله زمانی داشته باشند، اولین بچه‌شان كی به دنیا بیاید و آخرینشان چه زمانی متولد شود، از روش‌های پیشگیری استفاده كنند یا نه و از چه روشی بهره ببرند. البته در این سند ذكر شده كه لازمه تصمیم‌گیری آگاهی خانواده‌هاست و دولت‌ها باید در این زمینه به مردم آگاهی لازم را ارائه كنند.
پس مطابق این تعریف ما هیچ‌گاه در كشور با قوانین محدود كننده در زمینه تعداد بچه روبه‌رو نخواهیم بود.
نه ما قوانینی مثل چین را كه بچه دوم اصلا بیمه نیست و از تحصیل رایگان بی‌بهره است، نداریم. قانون كشور ما این است كه برای فرزند چهارم مرخصی زایمان وجود ندارد و هزینه بیمه بیشتر از ۳ بچه اول است اما این تفاوت‌ها به قدری نیست كه كسی اگر واقعا تمایلی به داشتن فرزند چهارم داشت، با توجه به این محدودیت‌ها از آن چشم‌پوشی كند. توجه داشته باشید كه مفاد سند كنفرانس ۹۴ كاملا با اسلام منطبق است و محور آن سلامت، آسایش و خوشبختی خانواده را ملاك می‌گیرد. یعنی زوجین می‌توانند هر تعداد بچه كه خوشبختی‌شان را تامین می‌كند، داشته باشند اما باید آگاهی كافی داشته باشند و از حاملگی‌های پرخطر بپرهیزند. با این تعریف ما ناگزیریم به افراد نازا هم كمك كنیم تا حداقل یك بچه را داشته باشند.
●خب مطابق این تعریف اسلامی تنظیم خانواده، شما عملا چه وظیفه‌ای بر عهده دارید؟
ما باید به مردم آگاهی دهیم و كمك كنیم تا زنان حاملگی پرخطر نداشته باشند یعنی در سن كمتر از ۱۸ سالگی و بیش از ۳۵ سالگی باردار نشوند، فاصله دو بارداریشان كمتر از ۳ سال نباشد و در ضمن بیش از ۳ بار باردار نشوند چون تمام این موارد سلامت مادر و كودك را به خطر می‌اندازد. وظیفه دیگر ما هم این است كه كمك كنیم، زوجین بارداری ناخواسته نداشته باشند.
دكتر به نكته خوبی اشاره كردید. ۲۵ درصد حاملگی ناخواسته در كشور رقم بسیار بالایی است و به نظر نمی‌رسد با استانداردهای جهانی همخوانی داشته باشد.
این آمار بالاست كه اصلا مطلوب نیست، اولویت ما هم كاهش این عدد است كما اینكه جدیدترین بررسی‌ها نشان می‌دهد حاملگی ناخواسته تا ۱۹ درصد كاهش یافته كه این هم عدد بالایی است و باید به صفر نزدیك شود. اما توجه كنید كه آمارها با كشورهای توسعه یافته قابل مقایسه نیست چون در آن كشورها ابزار سقط جنین وجود دارد و هر چند غیرقانونی است اما به كرات از این شیوه استفاده می‌شود.
● آقای دكتر پوشش روش‌های تنظیم خانواده در ایران چند درصد است؟
از نظر ما هر خانم ۱۰ تا ۴۹ ساله‌ای كه شوهر دارد واجد شرایط برای برنامه‌های تنظیم خانواده است و از مجموع واجدین شرایط ۶۰ درصد تحت پوشش روش‌های تنظیم خانواده هستند و از روش‌های مطمئن پیشگیری از بارداری استفاده می‌كنند. حد مطلوب برای ما پوشش حدود ۶۵ تا ۶۶ درصد واجدین شرایط است چون به هر حال در هر دوره‌ای عده‌ای مایل به بچه‌دار شدن هستند و آگاهانه از هیچ روش پیشگیری استفاده نمی‌كنند. بد نیست بدانید ما از این نظر از تمام كشورهای منطقه برتریم. در كشورهایی مانند هند و بنگلادش بالاترین میزان پوشش ۴۰ درصد است.
●خب با این حساب چرا میزان شیوع بارداری‌‌های ناخواسته این قدر بالاست؟
در بیش از نیمی از موارد بارداری ناخواسته از روش‌های مدرن پیشگیری استفاده نمی‌كنند و از روش‌ طبیعی استفاده می‌كنند كه درصد خطای بالایی دارد. بقیه هم از روش مدرن استفاده می‌كنند و در اثر خطای روش یا خطای استفاده از آن روش با مشكل مواجه می‌شوند. بیشترین تعداد كسانی كه خطای استفاده از روش دارند، خانم‌هایی هستند كه قرص می‌خورند اما مصرفشان اشتباه است. بررسی‌های سال ۷۹ نشان می‌دهد ۴۹ درصد خانم‌هایی كه قرص می‌خوردند، آن را اشتباه مصرف می‌كردند كه البته در سال ۸۴ این رقم به ۲۵ درصد كاهش یافته است.
●موافقید كه این رقم بالای خطا نشان می‌دهد مشاوره‌هایی كه در مراكز بهداشت و تنظیم خانواده به این خانم‌ها ارائه می‌شود، از كیفیت مناسب برخوردار نیست؟
بله. بیش از ۷۵ درصد خدمات تنظیم خانواده در بخش دولتی ارائه می‌شود و ما می‌خواهیم كیفیت خدمات را ارتقا دهیم. ارتقای سیستم مشاوره و برگزاری دوره‌های آموزشی برای بهورزان و كاركنان این بخش از برنامه‌های آینده ماست.ضمن اینكه برای اطلاع‌رسانی عمومی تلفن گویای ۱۴۹ در ۲۷۵ شهر كشور فعال است و در ۲۴ ساعت شبانه روز اطلاعات بهداشت باروری را به مردم ارائه می‌دهد. اضافه كردن روش‌های جدید پیشگیری از بارداری هم از برنامه‌های دیگر در دست اجراست.
●ممكن است در مورد این روش‌های جدید توضیح دهید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر یك روش پیشگیری جدید را اضافه كنیم، افراد تحت پوشش ۴ تا ۵ درصد افزایش می‌یابند. ما به تازگی روش تزریقی یك‌ماهه به نام <سیكلوفن> را به سیستم اضافه كردیم كه فعلا در زاهدن، كرمان، یزد و ارومیه توزیع می‌شود و پس از تولید داخلی این دارو در یكی دو ماه آینده در سطح كشور متقاضیان می‌توانند از این روش استفاده كنند. این روش كاملا مانند قرص‌های پیشگیری است و با توجه به مقبولیت قرص بین یك میلیون و ۱۰۰ هزار خانمی كه از این روش استفاده می‌كنند، انتظار می‌رود روش تزریق یك ماهه هم به نسبت مورد توجه باشد. البته با این روش خطاهای استفاده از قرص هم كاهش می‌یابد چون بسیاری از خانم‌ها فراموش می‌كنند قرص را مرتب مصرف كنند.
روش دیگر پیشگیری اورژانس است كه از ۵ سال پیش اضافه شد و خانمی كه احساس خطر كند می‌تواند قرص‌های ای.‌دی و اچ.‌دی را مصرف كند اما این قر‌ص‌ها عوارضی مانند تهوع به همراه دارد. امسال قرص جدیدی را جایگزین این قرص‌ها كرده‌ایم كه این عوارض را ندارند و اطمینانشان هم بیشتر است. قرص <لونور جسترول> را یك تولیدكننده داخلی تولید می‌كند و در یكی دو ماه آینده به تولید انبوه می‌رسد و وارد بازار می‌شود.
●آقای دكتر برای تنظیم خانواده در ایران چه اعتباری تخصیص می‌یابد؟
از سال ۸۰ تا ۸۴ اعتباری كه سازمان مدیریت به این كار اختصاص داده سالانه ۱۰۰ میلیارد ریال بوده اما بالاترین رقم پرداختی ۹۸ میلیارد ریال است. امسال ۱۴۰ میلیارد ریال به ما اعتبار دادند كه تا كنون یك پنجم این مبلغ را پرداخت كرده‌اند. البته این مبلغ همه نیازهای ما را پوشش نمی‌دهد و درخواست ما ۱۹۵ میلیارد ریال است.
● با این اعتبار سرانه افراد تحت پوشش تنظیم خانواده چقدر می‌شود؟
حدودا سالی ۵ هزار تومان. البته برای بعضی روش‌ها این رقم مناسبی است مثلا هزینه سالانه قرص هزار و ۳۰۰ تومان است اما تعرفه بستن لوله در بیمارستان‌های دولتی ۱۰۰ هزار تومان است كه امسال و با افزایش اعتبار ما فقط می‌توانیم ۶۰ هزار تومان آن را بپردازیم، تا سال قبل كه برای این مورد ۳۲ هزار تومان به بیمارستان‌ها می‌دادیم و همیشه در این مورد با بیمارستان‌ها درگیری داشتیم.
●صندوق جمعیت سازمان ملل كمكی به شما نمی‌كند؟
چرا. برنامه اصلی این صندوق بهداشت باروری است كه محورهای آن مادری ایمن و تنظیم خانواده است. در این راستا هم علاوه بر تبادل تجربیات با كشورها، در زمینه مالی هم كمك می‌كنند. البته كمك مالی آنها برای ۵ سال مبلغی معادل ۳۰۰ هزار دلار است كه در مقایسه با منافع داخلی ما ناچیز است و یكی از دلایل موفقیت ما این است كه اصلا به این كمك‌ها وابسته نیستیم. اما انتقال تجربیات به سایر كشورها و معرفی برنامه‌های ایران در زمینه تنظیم خانواده برای ما ارزشمند است چون سایر كشورها با این اعداد و ارقام ما بیگانه هستند اما به واسطه تبادل اطلاعات با این صندوق، از فعالیت‌های ارزشمند ایران در این زمینه مطلع می‌شوند.
آقای دكتر به عنوان آخرین سوال می‌خواستم بدانم وزارت بهداشت در زمینه امكان تعیین جنسیت نوزاد برنامه‌ای ندارد؟ بسیاری از حاملگی‌های متعدد به این دلیل است كه زوجین مایل به داشتن پسر یا دختر هستند.
این مسئله درست است اما ما هیچ برنامه‌ای در این زمینه نداریم. چون شدت این مسئله در مقایسه با سال‌های قبل كمتر شده، از آن گذشته ما اولویت‌های دیگری داریم و هیچ روش قطعی در این زمینه وجود ندارد.