بازی‌های رایانه ای، بد یا زشت؟

بنا به دلایلی، بازی‌های رایانه‌ای حساب شان از دیگر رسانه‌های مدرن و غیرمدرن در ایران جداست. این دلیل را هم کسی نمی‌داند. حساسیت عجیب و غریب و بیخودی روی بازی‌های رایانه‌ای ایجاد شده که منبع و منشأ درست و حسابی ندارد. البته این موضوع به خودی خود بد نیست، وقتی بد می‌شود که متوجه می‌شوید اولا این حساسیت هیچوقت و برای هیچ رسانه دیگری به خرج داده نشده، در حالی که بعضی‌هایشان خیلی بیشتر محتاج چنین حساسیتی بوده اند و ثانیاً، روش نگرش به این موضوع درست نبوده است. مسئله کدام است؟
بازی‌های رایانه‌ای سال‌ها است که در کشور ما وارد شده‌اند، شاید عمرشان از چیزهایی مثل سینما بیشتر نباشد اما یک خصوصیت ویژه دارند: رشد بازی‌های رایانه‌ای در ایران، کاملاً هم‌پا با رشد آن در دنیا بوده است. در این خصوص حق داریم که هم‌زمان و هم‌پا با غربی‌ها، در مورد مشکلات و حواشی این بازی‌ها نگران باشیم. مهم‌ترین موضوعی هم که در این سال‌ها در دنیای بازی‌های رایانه‌ای مطرح شده، مشکل خشونت و تاثیر آن بر مخاطبان عموما نوجوان است.
اقدامات زیادی در کشورهای غربی در این باره انجام شده است. جریمه‌های سنگین برای فروشنده‌هایی در نظر گرفته شده که بازی‌ها را به خریدارانی می‌فروشند که شامل گروه سنی مجاز آن بازی نمی‌شوند. پدر و مادرها می‌دانند که همانطور که برای تماشای کارتون و سریال‌های تلویزیون باید به درجه بندی سنی آن دقت کنند، برای خریدن بازی هم باید به درجه روی کاور بازی توجه داشته باشند.
بگذارید بدون هیچ مقدمه اضافه و فلسفه‌بافی به سراغ سوال اساسی برویم: «آیا بازی‌های رایانه‌ای روی مخاطبین خودشان اثر بد می‌گذارند؟» این سوالی است که خیلی‌ها این روزها در کشورما از خودشان و دیگران پرسیده اند و جواب‌های بسیار غلطی برایش پیدا کرده‌اند. نمونه اش برنامه‌ها و صحبت‌هایی است که از رسانه‌های عمومی مانند تلویزیون و رادیو پخش می‌شود. در این برنامه‌ها معمولاً از بازی‌های رایانه‌ای به عنوان کالایی ضداخلاقی و ترویج‌کننده خشونت و خون‌ریزی یاد می‌شود که کاری ندارند جز نابود کردن روان و شخصیت بازی‌کننده‌ها و تبدیل آن به موجودات وحشی و بی‌رحم.
یکی دو گردهمایی هم در این‌باره برگزار شده که در آن بسیاری از روان‌شناسان و جامعه‌شناسان درصدد پیدا کردن پاسخ سوال مربوطه هستند. تا به حال هم هر جوابی پیدا شده منفی است و شواهد و قرائن حکم می‌کنند که بازی‌های رایانه‌ای عامل خشونت و این چیزها در نوجوانان می‌شوند. اما حقیقت این است که این روان‌شناسان و متخصصان معمولاً خودشان حتی ۲۰ ساعت بازی رایانه‌ای در عمرشان بازی نکرده‌اند و اصولاً سوالی را مطرح کرده‌اند که ذاتاً درست نیست.
● حلقه گمشده
خیالتان راحت باشد که نه زنجیری در کار است نه حلقه‌ای که بخواهد گم بشود و با پیدا شدنش دو سر زنجیر را به هم ببافد. اما واقعاً چیزهای مهمی در این میان کاملاً نادیده انگاشته شده‌اند. سوال را دوباره مطرح می‌کنیم: «آیا بازی‌های رایانه‌ای روی مخاطبین خودشان اثر بد می‌گذارند؟» حالا به احمقانه بودن این سوال و سوال بعدی و شباهت آن‌ها توجه کنید: «آیا تماشا کردن فیلمی مثل Saw یا Hostel روی یک نوجوان ۱۲ ساله اثر بد می‌گذارد؟»
جواب این سوال به وضوح مثبت است. اما این همه مساله نیست. بهتر است مساله را اینطور مطرح کنیم: «آیا بازی‌های رایانه‌ای، روی مخاطبین مخصوص به خودشان که در رده سنی ویژه آن بازی قرار دارند اثر بد می‌گذارند؟» حالا می‌شود روی این قضیه کلی بحث کرد، بحثی که ده سال است غربی‌ها دارند انجام می‌دهند و به نتایجی هم رسیده اند. اما متاسفانه هیچکدام در ایران مصداق پیدا نمی‌کنند. اصولا علت حذف شدن آن بخش از سوال که مربوط به رده بندی سنی می‌شود، این است که در کشور ما متاسفانه چیزی به نام رده بندی سنی اصلا کشف نشده است. هر کس هر فیلمی را بخواهد می‌تواند ببینید و تلویزیون در هر ساعتی از شبانه روز، هر محتوایی را نشان می‌دهد.
سال‌ها است که رسانه‌های ما از مشکل درجه‌بندی سنی رنج می‌برند. همه‌چیز در ایران به دو دسته مجاز و غیرمجاز تقسیم می‌شود. این تقسیم بندی این روزها اصلا جواب نمی‌دهد. بسیاری از چیزهایی که در کشور ما جزو دسته مجاز قرار گرفته‌اند، به طور بالقوه خطر دارند و ممکن است اثرات منفی زیادی هم داشته باشند. آیا تماشای فیلم سینمایی «هفت» که از شبکه‌های تلویزیونی خودمان پخش می‌شود، برای یک نوجوان ۱۵ ساله خوب است؟ فکر می‌کنید چند کودک ۶-۷ ساله با دیدن صحنه ای از سریال «آخرین گناه» که بعد از افطارهای ماه رمضان پارسال پخش شد و در آن یک خانم با چندش‌آورترین حالت ممکن دستش را می‌خورد، شب دچار کابوس و خواب‌های ناراحت‌کننده شدند؟
درجه‌بندی سنی یکی از مهمترین چیزهایی است که فرهنگ رسانه‌ای جدید مطرح می‌شود. حتی کارتون‌هایی که در شبکه‌های تلویزیونی کشورهای اروپایی و آمریکا پخش می‌شوند، درجه‌بندی سنی دارند و کارتونی که برای یک کودک ۱۰ ساله مناسب است به درد یک کودک ۷ ساله نمی‌خورد. این موضوع در تمام مدت پخش برنامه در کنار صفحه تلویزیون روی آن تاکید می‌شود.
پاسخ به سوالی اصلی بحث، مطمئنا به این برمی‌گردد که آیا می‌توانیم رده بندی سنی بازی‌ها را در کشورمان اعمال کنیم؟ پاسخ این سوال در حال حاضر یک «نه» بسیار بزرگ است. هنوز کسی موفق نشده در فیلم‌های سینمایی و برنامه‌های تلویزیونی که تحت نظارت هستند و جنبه عمومی دارند درجه‌بندی سنی را اعمال کند، بازی‌های رایانه‌ای که فقط از طریق قاچاق وارد کشور می‌شوند که جای خود دارند.
● سرگرمی ارزان
واقعیت عجیبی در رابطه با بازی‌های رایانه‌ای در ایران وجود دارد. این سرگرمی، یکی از ارزان‌قیمت‌ترین سرگرم‌هایی است که در کشور ما در دسترس نوجوانان و جوانان قرار دارد. اگر قیمتی را که بابت یک سرگرمی می‌پردازید تقسیم کنید به تعداد دقایقی که می‌توانید از آن استفاده کنید، یک ضریب قیمت برای هر سرگرمی به دست می‌آید. این ضریب برای ورزش‌هایی که به زمین احتیاج دارند از بیست تومان بر دقیقه شروع می‌شود، در رابطه به سینما به ده تومان بر دقیقه می‌رسد و برای بازی‌های رایانه‌ای تقریبا صفر تومان بر دقیقه است! زیرا نسبت قیمتی که بابت یک بازی می‌پردازید به تعداد دقیقه ای که از آن استفاده می‌کنید آنقدر کم است که فرقی با صفر نمی‌کند. از طرف دیگر بازی‌های رایانه‌ای جایی انجام می‌شوند که از نظر والدین، امن‌ترین مکان برای سرگرمی فرزندان است. بازی‌کننده‌ها معمولا در خانه‌ها و جلوی چشم پدر و مادرها بازی می‌کنند و بسیاری از والدین از این موضوع راضی هستند.
همان‌طور که اشاره شد بازی‌ها به صورت قاچاق وارد ایران و به دلیل نبودن قانون کپی رایت، به صورت فله‌ای تکثیر می‌شوند. به همین علت یک بازی ۸۰ دلاری (که در آمریکا یک سرگرمی گران قیمت محسوب می‌شود) در ایران با قیمت ۱۰۰۰ تومان فروخته می‌شود. این موضوع علاوه بر اینکه باعث کم شدن ضریب قیمت این سرگرمی شده، کاری کرده که بازی‌کننده‌های ایران به راحتی به همه نوع بازی دسترسی داشته باشند و با همه نوع بازی سر و کله بزنند. این موضوع لزوم نظارت بر ورود بازی‌ها و اعمال رده بندی سنی را تشدید می‌کند.
● بازی تمام
درباره دلایلی اصلی رواج بازی‌های رایانه‌ای کشور مان صحبت کردیم. بازی‌ها سرگرمی درجه یک کودکان و نوجوانان نسل‌های آینده هستند و از این موضوع هیچ گریزی نیست. چه بخواهیم و چه نخواهیم فرزندان ما با بازی‌های رایانه‌ای تعامل خواهند داشت و بهتر است به جای این که چشم‌هایمان را ببندیم و بازی را کورکورانه بکوبیم، کمی خودمان را با این دنیا آشنا کنیم.
به نظر نمی‌رسد در حال حاضر هیچ اقدام رسمی در مورد نظارت بر بازی‌ها و اعمال یک درجه بندی سنی در ایران انجام بشود. پس بهترین راه این است که خود والدین کمی احساس مسئولیت به خرج بدهند و خودشان را با این دنیا آشنا کنند. برای پدری که برای جایزه پسرش را به یک مغازه سی‌دی‌فروشی می‌برد، کاری ندارد که با مراجعه با یک سایت اینترنتی، رده‌بندی سنی بازی را پیدا کند. البته این موضوع که رده‌بندی‌های غربی کاملا با فرهنگ خودشان منطبق است و اصلا به فرهنگ ما ربطی پیدا نمی‌کند جای بررسی زیادی دارد؛ اما به قول معروف «از هیچی بهتر است!».
سایت ESRB.org که مربوط به معروف‌ترین انجمن درجه‌بندی نرم‌افزارهای سرگرمی است، به راحتی با جستجوی نام یک بازی، رده بندی سنی آن را با توضیحات کامل برایتان نمایش می‌دهد. این حداقل کاری است که می‌توانیم برای نسل جدید انجام بدهیم تا از مضراتی که کارشناس‌ها دم از آن می‌زنند کم کنیم.

فرهنگ‌سرای‌رسانه