آرام، موزون، سالم با تایی‌چی درمانی

تایی‌چی بیش از آنکه یک‌نوع ورزش تناسب اندام باشد به عنوان یک ورزش درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در آمریکا تایی‌چی روشی جهت کسب مقبولیت اجتماعی و حفظ سلامتی به خصوص برای افراد مسن می‌باشد. این روش مطبوع و دلپذیر چینی به بخش‌های مختلفی چون افزایش قدرت و نیروهای ماهیچه‌ای، افزایش حرکت و انعطاف‌پذیری، بهبود تعادل و هماهنگی بدن می‌پردازد. آزمایشات بالینی ثابت کرده است که تایی‌چی در کاهش فشار خون و ضربان قلب تاثیر فوق‌العاده‌ای دارد، بسیاری از افرادی که تایی‌چی تمرین می‌کنند به مرور دریافته‌اند که این تمرینات موجب بهبود کیفیت زندگی و افزایش تمرکز می‌شود چرا که موجب کاهش اضطراب، افزایش انرژی، بهبود وضعیت بدن و گردش جریان خون می‌گردد. این ورزش که از هنرهای رزمی مشتق شده است شکل سبک و لطیفی از تمرینات ورزشی می‌باشد که در بهبود جراحات بسیار موثر است و از آنجا که در کاهش وزن نیز تاثیر دارد از بیماریهایی نظیر پوکی و شکنندگی استخوان پیشگیری می‌کند.
● چگونه روش‌های درمانی اجرا می‌شوند؟
ورزش‌ تایی‌چی از یک مجموعه فرم یا موقعیت تشکیل شده است که این فرم‌ها دارای اسامی مانند «گرفتن دم پرنده» و«حرکت موجی ابر» دارد. هر فرم از یک مجموعه وضعیت‌هایی تشکیل شده است که سلسله‌وار به یکدیگر متصل می‌شوند و یک حرکت مداوم از ابتدا تا انتها ایجاد می‌کنند. یک فرم منفرد ممکن است شامل ۱۰۰ وضعیت باشد و بیش از بیست دقیقه طول بکشد تا حرکت تکمیل شود.
ورزش تایی‌چی می‌تواند در هر زمان و هر مکانی انجام شود اما مربیان تایی‌چی جهت بهینه‌سازی اثرات درمانی آن پیشنهاد می‌کنند که این حرکات روزانه و در یک ساعت معین انجام گیرد. در چین غالباً افراد در گروه‌های بزرگ تایی‌چی تمرین می‌کنند. جهت یادگیری این ورزش، حضور مربی تایی‌چی الزامی است و ترجیحاً بهتر است که این مربی متخصص هنر‌های رزمی باشد. برای انجام تمرینات تایی‌چی هیچ وسیله خاصی مورد نیاز نیست ولی بهتر است که در حین انجام تمرینات لباس سبک و راحت، کفش‌تخت و یا جوراب به پا داشته باشید، در تمرینات گروهی اغلب، شرکت‌کنندگان را به پوشیدن لباسهای متحدالشکلی همانند هنر‌های رزمی تشویق می‌کنند، در هر جلسه هفتگی مربی به شما تمریناتی آموزش می‌دهد که بتوانید وضعیتهای گوناگون، فرم‌های مختلف را تجربه کنید و یاد بگیرید. مانند یادگیری هر مهارتی ممکن است یادگیری این تمرینات برای شما مشکل باشد، اما همانند اسکیت و دوچرخه‌سواری، یادگیری آنها با تمرین هر بیشتر، آسان‌تر می‌شود. هدف از انجام این تمرینات، ایجاد هماهنگی در جریان خون و حرکات کل بدن می‌باشد هر چند که در حین انجام هر تمرین ممکن است فکر کنید که تنها یک قسمت از بدن شما حرکت می‌کند. فرض می‌شود که شما در یادگیری این ورزش مبتدی هستید، صاف بایستید، پاها را به اندازه عرض شانه‌ها باز کنید، زانو‌ها را کمی تا کنید، سر را کمی حرکت دهید و ستون فقرات را آهسته بچرخانید، شانه‌ها باید کمی بچرخد و بازوها به آرامی در پهلوها آویخته باشد تا برای گرفتن یک وضعیت مناسب، آماده باشید، وارد هر مرحله که می‌شوید زانوها باید کمی خم باشند، تمامی حرکات از کمر آغاز می‌شوند، قسمت زیر ناف بدن، تان‌شن نامیده می‌شود. در فلسفه چینی، ناف مرکز بدن است که چی (chi) یا انرژی حیاتی نامیده می‌شود. شما با تمر‌کز در مرکز بدن، تنفس عمیق و حرکات آهسته را تمرین می‌کنید و به‌تدریج آگاهیتان نسبت به کل بدن افزایش می‌یابد. بیل مایر در کتاب «شفا و تفکر»، به نقل از استاد بزرگ«مایولیانگ» پنج اصل یک تمرین موفق را شرح می‌دهد:
۱) آرام شدن و تفکر در مورد تایی‌چی
۲) حذف هر گونه تقلا و فشار
۳) داشتن حرکت و سرعت همزمان و همسان
۴) انجام تمرینات با دقت و صراحت و مطالعه حرکاتی که انجام می‌شود.
۵) داشتن پشتکار، هر روز در یک مکان مشخص و یک زمان مشخص تمرین کنید.
از آنجا که این حرکات هر روز تکرار می‌شوند ممکن است تایی‌چی در ابتدا خسته کننده به نظر برسد، چرا که حرکات مشخصی را هر روز بیشتر تمرین می‌کنید، هر چند که تمامی این حرکات در هر مرحله‌ برای متخصصین تایی‌چی چالش‌زا و جذاب هستند.
به عقیده متخصصین تایی‌چی برای اینکه تمرینات حداکثر تاثیر خود را داشته باشند، فراگیران باید تلاش کنند در حین انجام حرکات حتی‌الامکان درونگرا باشند تا فشار و تنش بدن خود را شناخته و در جهت آزادسازی و رفع آن بکوشند. بسیاری از فراگیران اذعان می‌دارند که پس از یک ساعت تمرین احساس خستگی زیادی می‌کنند در حالی که اصلاً بدنشان عرق نکرده است. این احساس خستگی شبیه به احساس خستگی پس از انجام ورزشی مانند دو استقامت است. با این‌حال در درون خود احساس تخلیه فشار و انرژی می‌کنند. بعضی از فراگیران می‌گویند که پس از انجام تایی‌چی، احساس گرما و نشاط می‌کنند و دارای انرژی بیشتری برای گذراندن باقیمانده روز دارند.
● تاثیرات تایی‌چی
همانند دیگر اشکال طب سنتی چینی مانند جیوگانگ، تایی‌چی نیز بر اساس یک فلسفه استوار است. چی(کهqi نیز تلفظ می‌شود) نیروی حیاتی است که در سراسر مجراها یا نصف‌النهارات بدن (meridians) جاری است. این نیرو موجب هماهنگ‌سازی نیروهای متضاد(yin) یین و یانگ می‌گردد. اصول دوگانه متضادی که در منظومه شمسی تعامل دارند مانند نر و ماده، نور و تاریکی، معلوم و مجهول، تمامی حرکات تایی‌چی از مجموع قطبین متضادی همانند چپ و راست یا نیرو و بازده تشکیل شده‌اند. مربیان طب سنتی چینی معتقدند که تایی‌چی از طریق شکستن موانعی که بر سر راه جریان‌های حیاتی بدن قرار دارد باعث بهبود وضع سلامت بدن می‌شوند و در نتیجه میان منابع حیاتی بدن ایجاد تعادلی مجدد می‌نمایند. تایی‌چی برای افراد مسنی که با نارسایی‌هایی همچون ضعف عضلانی، انعطاف‌پذیری و محدودیت دامنه حرکات مواجه هستند، مزایای زیر را در بر دارد.ـ تنفس عمیق و آرام موجب استراحت (Relaxation) و تمرکز می‌گردد.
بعضی از حرکات تایی‌چی همانند انتقال تمام وزن بدن به پای عقب و جابه‌جایی آن از یک پا به پای دیگر، عقب و جلو رفتن، پهلو به پهلو شدن به افزایش قدرت عضلانی ماهیچه و بهبود تعادل آن برای جلوگیری از افتادگی ماهیچه کمک می‌کند. تقریباً نیمی از افتادگی‌های ماهیچه‌ای منجر به ایجاد جراحات جدی و ایجاد شکستگی در استخوان مچ یا ران می‌شوند.
ـ حرکت سر، چشم‌ها و بدن با یکدیگر به تنظیم مجدد مرکز تعادل بدن واقع در گوش درونی کمک می‌کند.
ـ کشش طبیعی اعضا در طی ورزش‌های تایی‌ چی به وضعیت قرارگیری صحیح بدن کمک می‌کند.
ـ حرکات ملایم تایی‌چی موجب تنظیم وضعیت هوا زیستی قلب و سیستم گردش خون می‌شود.
ـ تمرکز و توجه بر حرکات تایی‌چی موجب بهبود هوشیاری فکری و استراحت مغز و بدن می‌گردد.
تا کنون متخصصین نتوانسته‌اند کشف کنند کدام یک از مولفه‌های ذکر شده، موجب کاهش فشار خون و ضربان قلب، که از تاثیرات عمده تایی‌چی است می‌شود. اما نتایج تمامی مطالعات مدید آن است که تاثیر تایی‌چی در این موارد از سایر ورزش‌های هوازی(aerobic) بهتر است، نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد که انجام تمرینات تایی‌چی موجب کاهش ۵۰ درصد شکستگی‌های استخوان می‌گردد.
● چه کسانی باید از تایی‌چی پرهیز کنند؟
تایی‌چی یک ورزش ایمن و موثر برای نرمش و استراحت تمام افراد اعم از پیر و جوان، ورزشکار یا غیرورزشکار است. اگر چه اغلب حرکات تایی‌چی در حالت ایستاده انجام می‌شود و در کلیه حرکات آن بر انتقال وزن از یک پا به پای دیگر بسیار تاکید می‌گردد ولی حتی کسانی که از ویلچر استفاده می‌کنند و یا افراد دونده در حین دویدن می‌توانند حرکات آنرا انجام دهند. انعطاف‌پذیری بسیار حرکات تایی‌چی موجب می‌شود که هر فرد بتواند آن حرکات را به بهترین نحو با بدنش تطبیق دهد. مثلاً ممکن است مربی به یک فراگیر جوان تاکید کند که در حین تمرین کاملاً زانوهای خود را خم کند. در حالی‌که به یک فرد مسن توصیه کند که زانوهای خود را فقط کمی خم کند.
● چگونگی انتخاب یک درمانگر تایی‌چی
با اینکه کتب و فیلم‌های ویدیویی زیادی برای آموزش تایی‌چی در دسترس قرار دارد، اغلب توصیه می‌گردد که برای یادگیری آن در یک کلاس آموزشی ثبت نام شود زیرا وجود یک مربی کار آزموده می‌تواند به تصحیح حرکات و وضعیت قرارگیری بدن شما کمک کند. مربیان مجرب به خوبی می‌توانند تایی‌چی را به شما تعلیم دهند ولی آموزش آن در مراحل پیشرفته‌تر نیاز به مربیانی دارد که سطوح تخصصی‌تر تایی‌چی را فراگرفته باشند. این افراد تایی‌چی را سالهای سال تمرین کرده‌اند و دارای گواهینامه‌های تخصصی هستند. در حال حاضر هیچ موسسه ملی برای صدور گواهینامه مربیان تایی‌چی وجود ندارد ولی تعدادی از مربیان درصدد هستند تا استانداردهای خاصی، جهت آموزش این ورزش تدوین نمایند.
● چه زمانی باید تمرینات تایی‌چی متوقف شود؟
تاثیرات مفیدی که تایی‌چی بر سلامت و تندرستی شما دارد، حتی در صورت توقف حرکات تایی‌چی همچنان به قوت خود باقی است. تایی‌چی به شما بهترین راهبرد را در جهت افزایش طول عمر، بهبود و حفظ سلامتی، آرامش و خونسردی ارائه می‌دهد. در هر حال اگر در حین تمرین احساس درد و یا تشدید درد در یک جراحت کهنه داشتید، سریعاً تمرینات را متوقف کرده و با پزشک خود مشورت کنید. همچنین می‌توانید در مورد این مشکل با مربی خود صحبت کنید تا تمرینات ملایم‌تری به شما ارائه دهد.
● هشدارها
با این‌که انجام تمرینات تایی‌چی متضمن افزایش قدرت ماهیچه‌های قلب و کاهش فشار خون است، با این‌حال هرگز جایگزین مراقبت‌های پزشکی نمی‌شوند. هرگز قبل از مشورت و اجازه گرفتن از پزشک معالج خود، با شروع تمرینات تایی‌چی درمان‌های پزشکی فشار خون خود را رها نکنید. در برخی موارد نیاز هست که داروها همچنان مصرف شوند و فقط شاید میزان مصرف آنها کم شود. اگر هیکل شما بد‌قواره است و یا مشکل خاصی در تندرستی خود احساس می‌کنید، قبل از شروع ورزش با پزشک خود مشورت کنید. اگر علایم اضطراب، افسردگی و یا درد، همچنان در بدن شما باقی است یا روز به روز بدتر می‌شوند، سریعاً با پزشک خود مشورت کنید.
اگر تایی‌چی را به صورت یک ورزش آرام بخش دائماً ادامه می‌دهید و احیاناً با مشکلات فیزیکی چون رگ‌به‌رگ شدن یا ضرب‌دیدگی مواجه شدید، سریعاً با پزشک خود مشورت کنید. اگر چه احتمال بریدگی و جراحت در حین انجام تمرینات بسیار نادر است، ممکن است احساس درد، ناشی از یک جراحت قدیمی و یا ناشی از کار کشیدن بیش از حد از بدن باشد. جالب است بدانید تایی‌چی هیچ‌گونه عوارض جانبی ندارد.

مریم نعمتی