وندال‌های مدرنیته

<روزگاری در سرزمین‌های واقع در میان دو رودخانه بزرگ <اودر> و <ویستول> قومی به‌نام <وندال> به پادشاهی ژانسریک یا گنسریک که از ۴۲۸ تا ۴۷۷ میلا‌دی سلطنت را به‌عهده داشت، زندگی می‌کردند. وندال‌ها که پیش‌تر سرزمین‌های گل (فرانسه امروز) و اسپانیا را به تصرف خود درآورده بودند به متصرفات روم در آفریقا حمله کرده، کاراتاژ را گرفته و بر مدیترانه مستولی شدند. آنان بر سر راه خود از آبادی و آبادانی هر چه دیدند نابود و تاراج کرده و چیزی بر جای باقی ننهادند. همین شهرت تاریخی سبب شده است وندال‌ها را بعدا وندالیسم بنامند.>۱۱) امروزه این پدیده در همه جا بیداد می‌کند و همه تقریبا شاهد عوارض آن هستیم.
نوشتن و حکاکی روی دیوارهای موسسه‌های عمومی، روی صندلی‌های اتوبوس‌های شهری و نوشتن انواع یادگاری‌ها بر دیوار و ستون‌های مکان‌های باستانی و آثار تاریخی و کتاب‌های کتابخانه‌ها، تلفن‌های عمومی و ده‌ها موضوع مورد تخریب دیگر از جمله مقوله‌هایی هستند که در اثر وندالیسم متحمل خسارت می‌شوند.
وندالیسم یا تخریب اموال عمومی یکی از آسیب‌های بارز اجتماعی و معضلا‌ت جوامع شهری به‌ویژه در حاشیه آنها است که متاثر از رفتارهای گروهی افراد است که همگام با رشد و توسعه شتابزده شهر و درونی نشدن فرهنگ شهرنشینی بین جوامع مختلف به‌وجود آمده است. به‌طور کلی این پدیده را می‌توان مانند هر مساله اجتماعی دیگر نمودی از نابسامانی و عدم کارکرد صحیح برخی نهادهای ذیربط آن مساله در جامعه دانست. در بسیاری از شهرهای بزرگ وندالیسم به‌صورت یک مشکل اجتماعی حاد مطرح است که نه‌تنها سلا‌متی و امنیت جامعه را به مخاطره می‌اندازد، بلکه هزینه‌های مالی زیادی را بر مسوولا‌ن شهرها وارد می‌کند.
براساس گزارش‌های ارائه‌شده و ‌آمارهای مربوط به موضوعات وندالیسم در برخی کشورها نظیر ایالا‌ت متحده، کانادا، روسیه، سوئد، انگلستان، هلند، فرانسه، آلمان و استرالیا، تخریب اموال از رایج‌ترین صور رفتار بزهکارانه و وندالیستی در جامعه آنها محسوب می‌شود.
به نظر می‌رسد علت بروز این پدیده را باید در تحولا‌ت شهرنشینی، به هم ریختن روابط و مناسبات جمعی، بسط تمدن ماشینی، از دست رفتن زندگی ساده و مبتنی بر روابط عاطفی و ترویج زندگی مبتنی بر روابط رسمی و بی‌روح همراه با فردگرایی مفرط، رقابت سرسختانه و فردگرایی افراطی جست‌وجو کرد.
توسعه جامعه مدرن خصوصا شهرها و تحولا‌تی که در سطح ساختارهای اجتماعی و روابط و مناسبات جمعی در دوران جدید به‌وجود آمده تمامی شئون و جنبه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را متاثر ساخته و در دنیای امروز، روابط انسان‌ها در معرض تغییر و تحول و پیچیده‌تر شدن دائم و مستمر قرار دارد. تمدن ماشینی امروز به‌دنبال خود توسعه شهرهای صنعتی، ایجاد محلا‌ت پرجمعیت، تغییر زندگی ساده قدیمی و تبدیل آن به یک زندگی پرتجمل و پیچیده، بر روابط رسمی و بی‌روح همراه با فردگرایی مفرط، عقده‌های روانی پنهانی و آرزوهای ناکام‌مانده، درماندگی، سرخوردگی، ناتوانی و اجحاف را به ارمغان آورده است. <این جوامع پیامد دیگری نیز داشته و آن عصیان روزافزون انسان‌ها علی‌الخصوص نسل جوان در برابر واقعیات اجتماعی و نیروهای بیرونی است. به‌ویژه سرپیچی و عدم متابعت از قواعد و سنجه‌های حاکم بر روابط اجتماعی و طغیان علیه نظم دستوری جامعه و واکنش به محرک‌های بیرونی در فرم عکس‌العمل‌های منفی یکی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین واکنش‌های رفتاری برخی از گروه‌ها و افراد در جامعه امروز است.>۲۲)
براساس تحقیقات انجام‌شده در جهان، اعمال وندالیستی به‌طور وسیع توسط جوانان انجام می‌شود بدون آنکه بدانند این عمل جرم است. آنها اعمال خود را نوعی شوخی می‌دانند. این واقعیت که اغلب حین اعمال وندالیسم چیزی دزدیده نمی‌شود، این مفهوم را تقویت می‌کند که آنها شیطنت می‌کنند، اما بزهکار نیستند، بلکه تخریب اموال برای آنها تفریح و هیجان می‌آورد و در واقع اعتراضی به موقعیت مبهم آنها در ساختار اجتماعی است که در ایران این موضوع بیشتر در بازی فوتبال دیده می‌شود.
تجمعات تماشاگران فوتبال به خاطر عوامل مختلفی از قبیل انبوه مردم در مکان‌های خاص و تحریک احساسات از طریق رسانه‌های عمومی باعث ایجاد انبوه خلق می‌شود که فضای مناسبی برای تخلیه هیجانات درونی افراد یک جامعه محسوب می‌شود و این مقوله در جوامعی که اکثریت آن جوان است بیشتر به چشم می‌آید ولی گاه در این بازی‌ها تخلیه هیجانات به‌گونه‌ای دیگری ظهور می‌کند که باعث هراس دولتمردان در جامعه می‌شود.
طرفداران هر دو تیم با داد و فریاد و با به اهتزار درآوردن پرچم سعی دارند قدرت خود را در معرض نمایش بگذارند و با شکستن شیشه‌های اتومبیل و اتوبوس این اقتدار خود را دوچندان کنند. معلوم نیست این سنت دیرینه در میان هواداران فوتبال ریشه در کدام اعتقاد دارد. تجمع انبوه جمعیت تماشاگران از مناطق و بعضا شهرهای مختلف که یکدیگر را نمی‌شناسند، اهرم‌های درونی کنترل و نظارت بر رفتار را تضعیف می‌کند. این گم‌شدگی در انبوه خلق به فرد اجازه می‌دهد تمایلا‌ت فروخورده هنجارشکنانه خود را بروز داده و دست به هر کاری از جمله خشونت و تخریب اموال و امکانات عمومی بزنند.
<محققان آسیب‌های اجتماعی دریافته‌اند که شرایط و محیط اجتماعی افراد در شکل‌گیری شخصیت وندال در آنها نقشی تعیین‌کننده داشته‌اند که ریشه‌های آن را می‌توان در محیط خانواده یافت. در این خصوص دو دیدگاه متفاوت و حتی در برخی موارد متضاد در مورد وندالیسم ارائه شده است؛ دیدگاه نخست بر این باور است که وندالیسم معمولا‌ در خانه‌هایی غیرمنضبط با والدینی سردرگم و مردد و نامطمئن از ارزش‌ها و فلسفه اجتماعی خویش پرورش می‌یابد و غالبا احساس درماندگی و احساس اجحاف خود را به صورت قهرآمیز و پرخاشگرانه در مقابل نسل بزرگ‌تر، صاحبان قدرت و همه نهادها و سازمان‌های تاسیس‌شده در جامعه نشان می‌دهند.>۳۳< )دیدگاهی دیگر وندالیسم را نتیجه مستقیم بریدگی و عدم پیوندی می‌داند که بین ارزش‌های تحمیل‌شده از سوی نهادهای پرورشی با آنچه به منزله شرایط و واقعیت‌های حاکم بر جامعه مطرح است، پدید می‌آید.>۴۴)‌ آن تجویزها از والدین و مدرسه گرفته تا دولت و رسانه‌ها را دربر می‌گیرند.
دیدگاه نخست وندالیسم را به جوانان محدود می‌کند و خانواده آنان را به چشم وندال نمی‌بیند، از این رو بی‌نظمی‌ها و سهل‌انگاری والدین را دلیل آن می‌بیند، در حالی‌که در دیدگاه دوم والدین خانواده نیز می‌توانند جزو اشخاص وندال باشند، بنابراین هنجارگریزی و بی‌نظمی آنها همچون فرزندان‌شان معلول تجویزات و سختگیری‌های جامعه است نه سهل‌انگاری‌ها و نظم‌گریزی‌ها. توجه به این نکته بسیار ضروری است زیرا با معکوس شدن علت واقعی وندالیسم از سختگیری و تجویزات به سهل‌انگاری و بی‌نظمی، پدیده وندالیسم نه‌تنها برطرف نمی‌شود، بلکه گسترش می‌یابد.
به‌نظر می‌رسد هنگامی که فاصله بین فرهنگ عمومی و فرهنگ رسمی زیاد باشد، به افزایش فاصله انتظارات و خواسته‌های جوانان با شرایط واقعی حاکم بر واقعیات می‌انجامد.
<به عبارتی دیگر، اگر تفاوت‌های نسلی در جامعه به حدی برسد که شکاف محسوسی را نشان دهد، آنگاه نسل‌ها در تقابل با یکدیگر چند راه پیش روی دارند، نسلی که نهادهای جامعه را در کنترل هنجارها، نگرش‌ها، رفتارها و الگوهای خود دارد به نگرش‌ها، هنجارها و الگوهای نسلی که در زیردست او پرورده می‌شود، توجه نکرده و کاملا‌ تجویزی و یک‌طرفه باشد، اولین گام را برای تشکیل پدیده وندالیسم برداشته است.>۵۵)
به‌زعم هوبر ۱۹۹۱۱) و ویلکینسن ۱۹۹۵۵) عصیان روزافزون انسان، به‌خصوص نسل جوان، نه‌تنها نشان‌دهنده احساس اجحاف و درماندگی توام با خشم، پرخاشگری و آشوبگری آنان است بلکه معرف تحمیلا‌ت اجتماعی و تجویزهای نیروهای بیرونی در جامعه‌ای است که به جای در نظر گرفتن نگرش‌ها، باورها، رفتارها و الگوهای فرد، گروه، قشر یا نسلی دیگر، تنها نگرش‌ها و الگوهای خود را به آنان تجویز می‌کند.۶۶)
این موضوع وقتی شدت می‌یابد که فرد گمنام باشد زیرا گروه باعث ایجاد جرات و انگیزه برای تخلیه هیجانات می‌شود و فرد به خاطر اینکه در گروه گمنام می‌شود احساس خطر نمی‌کند و در واقع مسوولیت اعمال، پخش می‌شود و به همین خاطر است که رفتار پرخاشگرانه و غیراخلا‌قی دسته‌های اوباش، در رفتارهای گروهی و جمعیت‌ها رسوخ کرده و باعث شکننده‌شدن حس اخلا‌قی و خویشتنداری آنها می‌شود به‌طوری‌که هیچ فردی به‌تنهایی مرتکب این اعمال نمی‌شود. در این شرایط، افراد احساس می‌کنند که هویت فردی خود را از دست داده و به صورت فردی گمنام در گروه حل شده‌اند و رفتارهای ناگهانی ویژه این جمعیت‌های لجام‌گسیخته با ملا‌حظات اخلا‌قی و قانونی کمتری روبه‌رو می‌شود. در واقع عواملی چون گمنامی، وحدت گروهی، تمرکز بر رویدادهای بیرونی، انگیزش شدید کاهش یافتن توانایی برنامه‌ریزی منطقی، کاهش اعتنا به ارزیابی دیگران، حساسیت بیشتر در برابر نشانه‌های فوری و حالا‌ت هیجانی کاهش‌یافته باعث می‌شود خودآگاهی فرد کاهش یافته و در نتیجه فرد، فردیت خود را از دست داده و در گروه گم شود. چراکه اگر تراکم فیزیکی و اخلا‌قی با چاشنی هیجان و احساسات در یک مسابقه ورزشی همراه شود به‌طور طبیعی به خشونت و درگیری می‌انجامد و همین عوامل است که باعث می‌شود افرادی که بعد از اغتشاشات دستگیر می‌شوند از خیلی از اقدامات خود تعجب کرده و تبری بجویند.

منابع:
۱-‌ژانورن، پاتریس ۱۳۶۷۷) وندالیسم، بیماری جهانی خرابکاری، ترجمه فرخ ماهان، مجله دانشمند، ص ۵۲ ‌
۲-‌محسنی تبریزی، علیرضا ۱۳۸۳۳) رفتار وندالیستی در مباحث آسیب‌شناسی و کژرفتاری اجتماعی، تهران، نشر آن. ص ۲۸
۸ .۱۹۷۳ .- Feuer. L, The Conflict of Generation, N. Y. Basic Books۳
۵۲ .۱۹۷۱ .- Flacks. R, Social and Cultural Meaning of Student Revolt, Social Problems۴
۵-‌احمدی علی‌آبادی، کاوه ۱۳۸۱۱) برنامه‌ریزی بلندمدت بخش اجتماعی و فرهنگی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، تهران. ص ۸۵ ‌
۶-‌محسنی تبریزی، علیرضا ۱۳۶۷۷) مبانی نظری و تجربی وندالیسم، نامه علوم اجتماعی، شماره ۷، ص ۲۸ ‌

منبع : روزنامه اعتماد ملی