گونه ها و حفاظت محیط زیست

از آنجایی که حفاظت محیط زیست از اهمیت فراوانی برخوردار است و امروزه حفظ گونه های جاتوری و گیاهی در هر کشوری امری ضروری می نماید. گونه هی جانوری و گیاهی جدای از رده بندی ها تخصصی گیاهی و جانوری در مبحث محیط زیست نیز دارای تقسیم بندی قابل توجهی هستند. به نظر می رسد این روش تقسیم بندی در ایران چندان مورد توجه نبوده و بررسی و انتخاب مناطق و یا گونه های حفاظت شده یا بصورت سنتی و یا تنها با بهره گیری از آمار برخی سایت ها مانند IUCN و اطلاعاتی از این قبیل دسته بندی شده و مورد توجه قرار می گیرند. اما توجه به رده بندی گونه ها از لحاظ حقاظتی نه تنها می تواند کمک شایانی در حفظ آنها نماید بلکه می تواند عامل مهمی در حفظ گونه های هم جا و بطور کلی در حفظ حیات وحش زیستگاه مورد نظر باشد از این رو گونه ها از لحاظ اهمیت حفاظتی به چندین دسته تقسیم می شوند که در مجموع بعنوان گونه های جانشین (surrogate species) شناخته می شوند:
Caro & O Doherty در سال ۱۹۹۹ گونه های جانشین را در سه گروه اصلی تقسیم بندی کردند:
ـ گونه های شاخص (indicator species)
ـ گونه های چتری (umbrella species)
ـ گونه های پرچم نما (flagship apecies)
ـ گونه های شاخص (indicator species)
گونه های شاخص گونه هایی هستند که صفات مربوط به آن گونه مانند حضور یا عدم حضور، تراکم جمعیت، پراکنش و میزان موفقیت در تولید مثل بعنوان شاخصی از شرایط زیستگاه و دیگر گونه های آن زیستگاه زیرا بررسی شریاط زیستگاه و یا بررسی وضعیت تمامی گونه های یک زیستگاه بسیار مشکل ، گران و بعبارتی ناممکن می باشد. اکولوژیست ها نظرات مختلفی در ارتباط با تقسیم بندی زیر گروه های گونه های شاخص دارند اما بطور کلی دو تقسیم بندی را می توان نام برد که در هر کدام سه زیر گروه وجود دارد.
▪ تقسیم بندی McGeoch در سال ۱۹۹۸
ـ گونه های شاخص محیطی Environmental indicator species
ـ گونه های شاخص اکولوژیکی Ecological indicator species
ـ گونه های شاخص تنوع زیستی Biodiversity indicator species
▪ تقسیم بندی Caro & ODoherty در سال ۱۹۹۹
ـ گونه های شاخص سلامت Health indicator species
ـ گونه های شاخص جمعیت Population indicator species
ـ گونه های شاخص تنوع زیستی Biodiversity indicator species
گونه های شاخص محیطی و سلامت تقریبا مشابه یکدیگر هستند. این گونه ها معمولا بعنوان شاخصی از تاثیرات آلودگی، فعالیت های مدیریت حفاظتی و تاثیرات چند تکه شدن زیستگاه برای یک گونه و یا یک اکوسیستم عمل می کنند. در مورد آلودگی یکی از شناخته شده ترین مثال ها بی مهرگان آب شیرین هستند که ارزیابی برخی گونه ها سلامت اکوسیستم های آب شیرین را نشان می دهد. مثالی دیگر برخی گونه های سوسک های Carabid هستند که در ارزیابی اثرات چند تکه شدن زیستگاه ها مورد مطالعه قرار می گیرند.
گونه های شاخص اکولوژیک که با توجه به نامشان کاملا مشخص بوده و می توان گلسنگ ها بعنوان یکی از مهمترین گونه های موجود در این گروه نام برد. همچنین برخی گونه های دوزیستان از جمله سمندرها با توجه به حساسیت بالایشان به تغییرات اکولوژیکی می توانند در این گروه قرار گیرند.
گونه های شاخص جمعیت بعنوان شاخصی از روند جمعیتی گونه های دیگر بشمار می آیند بعنوان مثال می توان گونه Morus capensis را نام برد، افراد جوان در جمعیت این گونه توانایی شنا در عمق کافی آبهای سرد و شکار ماهی را ندارند و در نتیجه میزان مرگ و میر در افراد جوان با تغییرات دمای وابستگی بالای داشته و متخصصین میزان مرگ و میر جوانان این گونه را بعنوان شاخص پراکنش ماهیان اقیانوسی نسبت به تغییرات دما مورد بررسی قرار دادند (Oatley et al., ۱۹۹۲.).
آخرین زیر گروه یعنی گونه های شاخص تنوع زیستی گونه هایی هستند که شاخصی برای پیش بینی تنوع زیستی در یک زیستگاه بشمار می روند.
سوسک های ببری از جمله شاخص های تنوع زیستی هستند و تنوع زیستی آنها پیش بینی قابل اعتمادی از تنوع زیستی پرندگان و پروانه ها را در مقیاس های بزرگ ممکن می سازد.

مهرگان ابراهیمی