احمدی نژاد در عرصه سیاست خارجی

محمود احمدی نژاد که در هنگامه رقابت های انتخاباتی ۱۳۸۴ از «مهرورزی» در سیاست های خارجی سخن می گفت، با گذشت دو سال از تصدی پست ریاست جمهوری تحولات بنیادینی را در این عرصه پدید آورده است. دولت احمدی نژاد برخلاف دولت محمد خاتمی که تنش زدایی با غرب را در سرلوحه دستور کار سیاست خارجی خود داشت، در جهت بیشتر فاصله گرفتن از غرب به ویژه اروپا و تاکید بیشتر بر استراتژی نگاه به شرق حرکت کرد.
حال آنکه احمدی نژاد هزاران کیلومتر دورتر از ایران، در میان کشورهای امریکای لاتین یاران جدیدی یافت که به عقیده وی ارتباط تنگاتنگ با آنان منافع تهران را تامین می کند. احمدی نژاد بیش از هر رئیس جمهور دیگر ایران در محافل بین المللی مطرح شده و پس از موضع گیری در مسائل گوناگون از هولوکاست گرفته تا پرونده هسته ای و ارسال نامه به روسای جمهور کشورهای غربی روی جلد مجلات معتبر جهان را به خود اختصاص داد. احمدی نژاد از جمله روسای جمهور ایران است که نقش تعیین کننده ای در سیاست خارجی ایران ایفا می کند و در این میان حاضر به پرداخت تمامی هزینه ها است.
● سایه پرونده هسته ای
هرچند احمدی نژاد موضوعاتی نظیر رژیم حقوقی دریای خزر، عضویت در سازمان تجارت جهانی، حقوق بشر و زنان، محیط زیست، مساله فلسطین، تسلیحات کشتارجمعی و البته پرونده هسته ای را از جمله اولویت های سیاست خارجی اعلام کرده اما در واقع مساله هسته ای بر سیاست خارجی عمومی ایران سایه افکنده است.
محمود احمدی نژاد در نخستین روزهای فعالیت در کاخ ریاست جمهوری از مخالفت تلویحی تهران با بسته مشوق های اقتصادی و سیاسی غرب در قبال تعلیق فعالیت های غنی سازی اورانیوم خبر داد. وی سپس به عنوان اولین سفر خارجی خود راهی نیویورک مقر سازمان ملل شد و پیشنهاد کرد برای تعدیل نگرانی ها همه کشورها در برنامه های هسته ای ایران مشارکت کنند. در همین حال ترکیب تیم مذاکره کننده هسته ای ایران با استعفای حسن روحانی اولین دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و ورود علی لاریجانی به کلی دگرگون شد و پس از یک سال از شروع به کار دولت نهم پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شد. تغییر مسیر پرونده هسته ای به سوی شورای امنیت به کمرنگ تر شدن نقش اروپا در مذاکرات هسته ای و توجه بیشتر به کشورهایی نظیر چین و روسیه منجر شد.
احمدی نژاد در اکتبر ۲۰۰۵ دفتری را به روابط عمومی تهران ـ مسکو اختصاص داد و چندین بار با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه ـ شریک ایران در نیروگاه هسته ای بوشهر ـ در خصوص مساله هسته ای به گفت وگو پرداخت.
اما با وجود نگاه ویژه تهران به شرکای تجاری طراز اولی همانند چین و روسیه ـ اعضای دائم شورای امنیت ـ دو کشور از قطعنامه های شورای امنیت علیه فعالیت های هسته ای ایران یکی پس از دیگری حمایت کردند. قطعنامه های ۱۶۹۶ ، ۱۷۳۷ و ۱۷۴۷ شورای امنیت در فاصله کمتر از ده ماه پس از اولین سالگرد انتخابات دولت نهم به تصویب رسید.
اما احمدی نژاد با تاکید بر دنبال کردن اهداف هسته ای ایران قطعنامه ها را کاغذپاره توصیف کرد و خطاب به غرب گفت؛ «قطار هسته ای ایران ترمز و دنده عقب ندارد.» اکنون با وجود سپری شدن فرجه ۶۰ روزه آخرین قطعنامه شورای امنیت به منظور تعلیق فعالیت های غنی سازی و احتمال صدور قطعنامه دیگر، رئیس جمهور ایران می کوشد مصداق عینی شعار «انرژی هسته ای حق مسلم ماست» و خط قرمز تهران در تعلیق را برای جهانیان به اثبات برساند.
● هولوکاست و خبرسازی
علاوه بر برنامه های هسته ای، موضع گیری های مکرر محمود احمدی نژاد در خصوص «هولوکاست» (کشتار یهودیان) وی را به مرد خبرساز صحنه سیاست خارجی ایران تبدیل کرد. احمدی نژاد که با طرح پرسش های جنجالی در مورد وجود و ماهیت هولوکاست واکنش تند جوامع بین المللی از جمله امریکا و آلمان را برانگیخته بود، در جریان برپایی همایش جهان عاری از صهیونیسم (آبان ۱۳۸۵) در تهران به صراحت درخواست محو شدن اسرائیل از نقشه جهان و نقل مکان آن به جایی در جمع کشورهای اروپایی را مطرح کرد.
این موضع گیری وی موجی از انتقادها در میان جامعه بین المللی از جمله اتحادیه اروپا، شورای امنیت، امریکا و روسیه را به دنبال داشت و کوفی عنان دبیرکل اسبق سازمان ملل نیز ضمن انتقاد از اظهارات احمدی نژاد سفر برنامه ریزی شده خود به تهران را لغو کرد. از سویی دیگر کشورهای عربی از جمله مصر و برخی رهبران فلسطین نیز علیه این موضع گیری ها واکنش نشان دادند.
با این حال یک سال پس از همایش جهان عاری از صهیونیسم، کنفرانس بین المللی بازبینی دیدگاه جهانی در مورد هولوکاست در تهران گشایش یافت و طی آن رئیس جمهور ایران از نابودی قریب الوقوع اسرائیل که خواست همه کشورهای جهان است، خبر داد.
● اعتمادسازی با غرب
در مدت دو سال پس از روی کار آمدن محمود احمدی نژاد، دیپلماسی اعتمادسازی ایران با غرب تحت تاثیر فعالیت های هسته ای و رابطه با کشورهای آسیای میانه و امریکای لاتین قرار گرفته است.
احمدی نژاد که با عزل و نصب های گسترده در عرصه سفیران ایران در دیگر کشورها فضای جدیدی را در عرصه سیاست خارجی ایران رقم زد، تلاش کرد با ارسال نامه به سران کشورها آنها را به پیروی از اصول دینی ترغیب کند. وی به عنوان نخستین رئیس جمهور ایران (پس از ۲۷ سال تعلیق روابط دیپلماتیک ایران ـ امریکا) برای جورج بوش رئیس جمهور امریکا نامه فرستاد و پس از چندی از بوش برای شرکت در مناظره در خصوص حق تهران برای غنی سازی اورانیوم دعوت به عمل آورد. هرچند پاسخ واشنگتن به این ابتکارعمل ها روشن نبود، اما احمدی نژاد در گام های بعدی مردم امریکا، آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، رومانو پرودی نخست وزیر ایتالیا و پاپ بندیکت شانزدهم را خطاب نامه های سراسر پند و اندرز خود قرار داد.
هرچند احمدی نژاد سه ماه پس از آغاز فعالیت خود به عنوان رئیس جمهور ایران یکی از شدیداللحن ترین سخنرانی های خود را انجام داد و در جمع بسیجیان تهران خواستار محاکمه برخی رهبران کشورهای غربی به عنوان جنایتکاران جنگی شد، اما در ماجرای دستگیری ۱۵ ملوان و تفنگدار نیروی دریایی انگلیس (فروردین ۱۳۸۶) تلاش کرد مصداق بارز عطوفت اسلامی را که بسیار بر آن تاکید دارد، به نمایش بگذارد.
پس از دو هفته از دستگیری ملوانان به اتهام تجاوز به آب های ایران، احمدی نژاد در جریان اولین کنفرانس خبری سال ۱۳۸۶ خبر آزادی ملوانان را اعلام کرد. وی سپس با آنها ملاقات کرد و ملوانان انگلیسی با چمدانی از هدایای ریاست جمهوری و سوغات ایران آزاد شدند. با وجود آنکه محمود احمدی نژاد از منتقدان سرسخت سیاست های بوش به شمار می آید، اما اولین گفت وگوی رسمی ایران و امریکا پس از ۲۸ سال (۷ خرداد) در دومین سال فعالیت وی انجام شد. با این حال آثار این گفت وگوها در ترمیم روابط دو کشور هنوز ظاهر نشده است.
● حب امریکای لاتین
احمدی نژاد در فاصله چهارماه (مهر تا دی ۱۳۸۶) دو بار به کشورهای امریکای لاتین سفر کرد و این امر از اهمیت ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا در سیاست خارجی ایران حکایت دارد. این کشورها در بسیاری از مسائل بین المللی از جمله مخالفت با هژمونی امریکا با ایران اتفاق نظر دارند و همگی از حامیان برنامه های هسته ای ایران به شمار می آیند.
چاوس و احمدی نژاد که عالی ترین نشان های دولتی کشورهای خود را به یکدیگر اعطا کرده اند، در تقویت روابط اقتصادی دوجانبه نقش چشمگیری داشته و قراردادهای مهمی در زمینه انرژی منعقد کرده اند. علاوه بر چاوس که بارها به ایران سفر کرده است، دانیل اورتگا و رافائل کورا روسای جمهور نیکاراگوئه و اکوادور نیز از دوستان نزدیک احمدی نژاد به شمار می آیند. به عقیده بسیاری از تحلیلگران ایران و ونزوئلا نقطه ثقل آن دسته از کشورهای در حال توسعه هستند که جبهه ای ضدامریکایی را دنبال می کنند.
● توجه به اعراب
سیاست اعتمادسازی با اعراب که در دوران خاتمی آغاز شده از جمله سیاست هایی بود که توسط احمدی نژاد پیگیری شد. احمدی نژاد به عنوان اولین رئیس جمهور ایران در بهمن ماه ۸۵ به امارات سفر کرد و این اولین سفر یک مقام عالی رتبه دولتی ایران به امارات پس از ۲۷ سال بود. از سوی دیگر در ماه های اخیر هیات های مختلف مقامات ایرانی به کشورهای عرب حوزه خلیج فارس سفر کرده و ضمن تلاش برای تقویت روابط آنها را به حمایت از برنامه های هسته ای ایران ترغیب کرده اند.
از سویی دیگر اینگونه به نظر می رسد که موضوع رابطه با مصر نیز در اولویت های سیاست خارجی احمدی نژاد قرار دارد. پس از مذاکرات اخیر منوچهر متکی و احمد ابوالغیط وزیران خارجه ایران و مصر احمدی نژاد اعلام کرد؛ در صورتی که قاهره به از سرگیری روابط علاقه مند باشد، به سرعت سفارتخانه ای در مصر راه اندازی می کنیم.

آزاده افتخاری

منبع : روزنامه شرق