پونه

به فارسی پونه و پودنه و در كتب طب سنتی و به عربی فودنج و فوتنج و حبق و فلیحا نامبرده می شود . به فرانسوی Pouliot و Menthe pouliot و به انگلیسی European penny royal و Pudding grass گفته می شود . گیاهی است از خانواده نعنا Labiatae نام علمی ان Mentha puleguim L. و مترادفهای ان Mentha exigua و Pulegium vulgaris Mill . از طرف گیاه شنا سان مختلف نامگذاری شده است .
● مشخصات
پونه گیاهی است علفی چند ساله ساقه ان استوانه ای ، بلندی آن در حدود ۵/۰ متر برگهای آن تقریبا بدون دمبرگ ، سبز ، تیره ، بیضی شكل ، نوك تیز ، با دندانه و در اثر فشردن بوی قوی اسانس پونه از آن استشمام می شود . در پایه هایی از گیاه كه در آب می رویند این بو خیلی كم و در مواردی وجود ندارد . گلهای آن به رنگ صورتی یا بنفش به صورت گروهی از گلهای كوچك در بغل برگ و ساقه در تابستان ظاهر می شود.
پونه در نقاط و دشتهای مرطوب در كنار نهرها و یا داخل جوی ها و چشمه ها وكنار باطلاقها می روید . در اروپا ، افریقای شمالی ، حبشه و مناطق مختلفه آسیا به طور وحشی می روید . در ایران در مناطق شمالی ایران د رمازندران و گیلان در اطراف رشت و در ماسه زارهای غازیان و نقاط مرطوب لاهیجان به طور خود رو دیده می شود . در مازندران نوعی از ان كه پونه آبی است یا نام محلی سرسم خوانده می شود.
● تركیبات شیمیایی
از نظر تركیبات شیمیایی در گیاه وجود اسانس روغنی فرار یا روغن مانتول گزارش شده است كه مقدار ان در حدود ۹/۰ – ۸/۰ درصد می باشد . ( در نمنه هایی كه در كشمیر روییده است . ) اسانس روغنی فرار پونه شامل ۸۰ درصد ماده پولگون است . از اسانس روغنی پونه در اثر احیای ماده دی – پولگون و نوعی مانتول به نام راسمیك مانتول می گیرند. به علاوه در اعضای این گیاه مقداری تانن ، مواد رزینی و قند نیز وجود دارد . {S.C. I.M. P }
● خواص – كاربرد
پونه از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی گرم و خشك است . خواص آن بسیار لطیف كننده است برای پاك كردن اخلاط سینه و كنترل سیاه سرفه و رفع سوزش خراش سینه و برای جلوگیری از سكسكه و آشفتگی و دل به هم خوردگی نافع است.
بادشكن است و ضد نفخ و برای استسقا و یرقان و خارج كردن مشیمه و از دیاد ترشح عرق مفید است . مدر است و قاعده آور . به عنوان تریاق و ضد سم جانوران گزنده سمی بسیار نافع است .
اگر شیاف آن در مهبل استعمال شود برای تسهیل اخراج جنین و مشیمه موثر است . مالیدن دم كرده آن برای رفع خارش و دفع گازهای رحم و رفع سستی رحم مفید است .
مالیدن سوخته گیاه برای تقویت لثه های دندان نافع است . استشمام بوی آن برای رفع غشی مفید است. پیونه مضر روده ها است و از این نظر باید با كتیرا خورده شود. مقدار خوراك پونه تا ۸ گرم . نوع مصرف معمولا شاخه های گلدار و برگ ان را به صورت دم كرده و سایر انواع دارویی مانند نعنا تهیه و خورده می شود. به گیاهان دیگری از خانواده نعنا نیز پونه گفته می شود كه چند نوع معروف انها را در اینجا ذكر می كنیم :
Calamintha acinos clairv به فارسی زیبا پونه و به فرانسوی Calament Acinos و به انگلیسی Wild basil گفته می شود . گیاهی است یكساله یا دو ساله كه ر اواخر بهار كاشته میشود . برگها پوشیده از كرك ، باریكی ان كمتر از ۸ میلی متر . نیمه بالا ی برگ دندانه دار ، گلها ۴ – ۲ تایی به رنگ ارغوانی یا سفید ، بلندی گیاه ۴۰ – ۱۰ سانتی متر است . این گیاه در قزوین در كوههای الموت به طور خود رو دیده می شود .
Calamintha officinalis Moench مترادف ان Melissa calamintha L . است به فارسی زیبا پونه طبی و به عربی قلمنت معروف است . در كتب سنتی با نام قلمنت امده است ، به فرانسوی Calament officinal به انگلیسی Mountain calamint , و Cat – mint گفته می شود گیاهی است دو ساله در مناطق جنگلی می روید . در ایران در شمال ایران در اطراف رشت در بندر گز ، گرگان و مازندران انتشار دارد .
از نظر خواص كم و بیش شبیه پونه می باشد و خواص پونه كوهی تحت نام « فودنج جبلی » به طور مشروح در این كتاب امده است.
توضیح : در امریكا به گیاه دیگری از همین خانواده به نا علمی Nepeta cataria نیز Cat – mint گفته می شود .

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار