نقش ایران در پروژه قرن

سرانجام پس از کش و قوسهای فراوان قرارداد اجرای خط لوله نابوکو با حضور نمایندگان کشورهای ترکیه، بلغارستان، رومانی، مجارستان و اتریش روز دوشنبه ۲۲تیرماه در آنکارا به امضا رسید مطابق این قرارداد عملیات ساخت یک خط لوله ترانزیتی گاز به طول ۳۳۰۰ کیلومتر آغاز و بایستی گاز آسیای مرکزی را از طریق بالکان و ترکیه به بازارهای اروپا منتقل نماید. این پروژه بایستی تا سال ۲۰۱۴ به پایان برسد.
هزینه‌های ساخت این خط لوله عظیم تا سقف یازده میلیارد دلار برآورده شده است که بایستی از سوی کشورهای مؤسس تأمین گردد. قرار است پس از پایان ساخت این خط لوله سالیانه ۳۱ میلیارد مترمکعب گاز از کشورهای آذربایجان و ترکمنستان و در آینده عراق و مصر تأمین و برای کشورهای اروپایی ارسال گردد.
آنچه حائز اهمیت است دلایل اصلی ایجاد این تفکر و تلاش برای به ثمر رساندن آن از سوی کشورهای اروپایی می‌باشد. مهمترین دلیلی که می توان برشمرد این است که کشورهای اروپایی برای تأمین انرژی مورد نیاز صنایع، نیروگاهها و... ۲۵% از گاز مصرفی خود را از روسیه خریداری می‌کنند. این امر فرصت بسیار مناسبی برای روسیه است تا هر زمانی که اراده می کند (بخصوص در فصل سرما) به منظور فشار بر شرکای اروپایی آمریکا در جهت رسیدن به اهداف و مقاصد سیاسی خود در مقابل آمریکا، شیرهای انتقال گاز به سوی اروپا را بسته و تقاضای دریافت مبالغ بالاتری را نماید و یا اینکه امتیازات دیگری را دریافت کند!
دومین دلیل ایجاد انگیزه در کشورهای اروپایی و حمایت آمریکا از این امر را شاید باز هم بتوان برگرفته از دلیل اول دانست و آن اینکه با بالا رفتن قیمت گاز، قیمت نفت، LNG و دیگر حاملهای انرژی نیز در بازارهای جهانی افزایش می‌یابد که این مسئله در نهایت بر اقتصاد کشورهای اروپایی و آمریکا تأثیر زیادی ‌گذارده و شاید بتوان حضور آمریکا را در پشت صحنه قرارداد نابوکو به همین دلیل مرتبط دانست، گرچه به ظاهر شاید ارتباطی با این کشور نداشته باشد. موارد ذکر شده فوق را می‌توان در دو نکته خلاصه کرد:
۱) خروج کشورهای اروپایی از وابستگی به انرژی روسیه
۲) ایجاد یک کارتل قدرتمند انرژی در مقابل کشور روسیه
اما به نظر می‌رسد پس از پایان احداث این خط لوله ترانزیتی و تأمین گاز آن از کشورهای ذکر شده نیز نقاط مبهم فراوانی وجود دارد که علیرغم امضای تا حدودی تشریفاتی این قرارداد، در آینده می‌تواند به‌عنوان مشکلات این پروژه مطرح گردد:
- با ساخت این خط لوله تنها ۵% از نیاز انرژی کشورهای اروپایی تأمین می‌شود و همچنان ناچارند ۲۰% از گاز مورد نیاز صنایع خود را از روسیه وارد نمایند.
- دو کشور آذربایجان و ترکمنستان که به‌عنوان منابع اصلی تأمین کننده گاز این خط لوله درنظر گرفته شده اند به تازگی طی قراردادی گاز مازاد تولیدی خود را به‌مدت ۱۰ سال به روسیه فروخته‌اند.
- نقش بسیار مهم و پراهمیت جمهوری اسلامی ایران در این قرارداد نادیده گرفته شده است.
درخصوص بند سوم توضیح این نکته ضروری است که بنا به گفته اردوغان نخست وزیر ترکیه حضور ایران در آینده برای اجرای پروژه و تأمین گاز مورد نیاز بسیار با اهمیت است و بزودی از ایران جهت حضور در این پروژه دعوت بعمل خواهد آمد حال آنکه به‌نظر می‌رسد اجرای این پروژه از هم اکنون بدون حضور ایران امری سخت و دشوار است. همگان می‌دانند که جمهوری اسلامی ایران با داشتن میادین گازی بسیار غنی در سراسر خاک خود و بخصوص میادین عظیم گازی خلیج فارس شامل میدان گازی پارس جنوبی، میدان گازی پارس شمالی، گلشن و فردوسی و دیگر میادین موجود، توانایی تأمین انرژی مورد نیاز کشورهای اروپایی، آسیای شرقی و آسیای میانه را دارد. علاوه بر آن بسیاری از زیرساخت‌های مورد نیاز جهت توسعه بالادستی میادین، تأمین خطوط لوله مورد نیاز، ساخت و اجرای خطوط لوله، تجربه گرانبهای یکصد ساله در صنعت نفت، حضور پیمانکاران قدرتمند و بزرگ داخلی، تجربه مدیریت پروژه‌های بزرگ و عظیم در داخل و خارج از کشور، نیروی کار ارزان و ... در کشور ایران وجود دارد. البته به‌نظر می‌رسد تمامی کشورهای امضاء کننده قرارداد نابوکو و اروپایی به تمامی توانمندیهای فوق اذعان دارند لیکن بنا بر مصالح سیاسی کنونی ترجیح می‌دهند فعلاً صحبتی از حضور ایران در این پروژه به میان نیاورند لیکن وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران نیز نباید دست روی دست بگذارد و نسبت به حوادث و اتفاقاتی که در این خصوص در حال رخ دادن است بی‌تفاوت باشد. که صد البته اینگونه نیست، بنابراین به‌نظر می‌رسد انجام اقداماتی مانند موارد ذیل‌الذکر از سوی وزارت نفت قابل بررسی و توجه است:
۱) با وجود احداث خط لوله کنونی انتقال گاز به غرب کشور و صادرات گاز به ترکیه، احداث خط لوله جدیدی با ظرفیت انتقال بالا و بدین منظور از هم اکنون بررسی، طراحی و ساخت آن آغاز شود.
۲) توسعه میادین گازی مشترک و مستقل گرچه با سرعت مناسبی در حال پیشرفت است اما ساز و کار رشد، توسعه و پیشرفت طرحهای مذکور سرعت بیشتری یافته و از این طریق قدرت تولید گاز در کشور بالاتر رفته و در نتیجه گاز مازاد و قابل صدور به کشورهای اروپایی تولید گردد.
۳) تقویت اوپک گازی و نقش ایران در این سازمان می‌تواند نقش بسیار مهمی در خصوص حضور ایران در طرحهای بزرگ دنیا و بویژه نابوکو فراهم نماید.
۴) تأمین گاز و انرژی مورد نیاز در هر شرایطی برای کشورهای اروپایی و مصرف کننده تضمین گردد.
۵) با تشکیل کار گروهی ویژه، درخصوص پروژه نابوکو، راهکارهای قابل انجام جهت حضور ایران در این طرح بزرگ از هم اکنون بررسی و اجرایی گردد.
۶) از پیمانکاران بزرگ صنعتی کشور جهت حضور در اجرای این طرح حمایت لازم بعمل آید.

مجید بوجارزاده
کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات