کیت وونگ

در اواخر دهه ۱۹۷۰ تیمی از دیرین انسان شناسان طی كاوش هایشان در تانزانیا در لایه ای از خاكستر آتشفشانی ردپاهایی را یافتند كه به جرات می توان آن را یكی از خیره كننده ترین یادگارهای پیش از تاریخ انسان دانست. این ردپاها كه چند لحظه از زندگی سه فرد را ثبت كرده، متعلق به سه آدم سانی است كه بر روی دو پا راه می رفتند. جای پاها نشان می دهد كه یكی از آنها مكث كوتاهی كرده و به سمت شرق برگشته است كه احتمال می دهند به طرف همان آتشفشان دور نگاهی انداخته و سپس به راه خود ادامه داده است. دو نفر دیگر پشت سرهم راه می رفتند و نفر پشتی پاهایش را درست روی جاپاهای نفر جلویی می گذاشت. در این خاكستر كه طول ردپاها در آن به ۲۷ متر می رسد، علاوه بر این سه نفر، ردپای موجودات بسیار دیگری نیز برجای مانده است. در واقع این لایه خاكستر تصویری از بوم شناسی ۶/۳ میلیون سال پیش را به ثبت رسانده كه آدم سانان نیز بخشی از آن بودند. از دهه هفتاد تاكنون كشف مهم دیگری در این منطقه صورت نگرفته است. تنها ۵/۱ كیلومتر دورتر از این محل ردپای فرد چهارمی نیز پیدا شده كه در مورد دوپا بودن او تردیدهایی وجود دارد.
یكی از خاطره انگیز ترین یادگار های نیاكان انسانی كه تاكنون پیدا شده، ردپاهای به جا مانده در خاكستر آتشفشانی تازه بر زمین نشسته ۶/۳ میلیون سال پیش در منطقه ای از تانزانیا است كه اكنون آنجا را «لتولی» می نامند. ردپاهای لتولی كه در ۱۹۷۸ توسط تیمی به سرپرستی مری لیكی ( M. Leaky) كشف شد خود به این اكتشاف حیرت انگیز انجامید كه انسان ها پیش از آن كه ابزارهای سنگی بسازند یا صاحب مغز های بزرگ شوند، ایستاده و بر روی دوپا راه می رفتند. این ردپاها به جز این، بحث و جدل های دیگری را نیز به راه انداختند: دانشمندان تقریباً بر سر همه چیز از اینكه چند نفر ردپاها را به جا گذاشته اند تا اینكه چگونه به بهترین شكل بایستی آنها را برای نسل های آینده حفظ كرد، با هم بگو مگو داشتند. با این حال تقریباً تمام كارشناسان بر سر اینكه ردپاها احتمالاً متعلق به افرادی از گونه Australopithecus afarensis است به توافق رسیده بودند. این گونه از آدم سانان به خاطر سنگواره «لوسی» بسیار معروف است. اما اكنون پژوهش های جدید حاكی از آن است كه حتی این نتیجه گیری نیز جای اما و اگر دارد.
معرفی A.afarensis به عنوان گام برداران لتولی مبتنی بر این واقعیت است كه سنگواره های این گونه در همین منطقه شناسایی شده اند و نیز تنها بازسازی موجود از پای این آدم سان از قرار معلوم با علائم ریخت شناختی جای پاها جور درمی آید. اما در سخنرانی نشست انجمن انسان شناسان جسمانی آمریكا كه در ماه آوریل برگزار شده، ویلیام هاركورت- اسمیت از موزه تاریخ طبیعی آمریكا و چارلز هیلتون از دانشگاه میشیگان غربی از چیز دیگری حكایت می كنند.
جای پاها نشان می دهند كسانی كه آنها را به جا گذاشته اند قوس پای انسان مانند داشتند و بازسازی پای A.afarensis نیز داشتن چنین قوس پایی را تائید می كند. ظاهراً تا بدین جا همه چیز خوب پیش رفته است. اما هاركورت و هیلتون می گویند مشكل در اینجا است كه این بازسازی بر تكه و پاره هایی از استخوان های ۲/۳ میلیون ساله A.afarensis و بقایای ۸/۱ میلیون ساله Homo habilis مبتنی بوده و به علاوه یكی از استخوان های مورد استفاده برای تعیین قوس دار بودن كف پا- موسوم به استخوان ناوی- در واقع متعلق به H.habilis بوده و نه A.afarensis.
در حل معمای لتولی، پژوهشگران برای اینكه دست شان به جایی بند باشد در وهله نخست راه رفتن انسان كنونی بر روی شن را با دو سری از این ردپاهای سنگواره ای مقایسه كردند. تحلیل ها تائید می كند كه جاپاهای باستانی متعلق به افرادی است كه بر روی دوپا و بسیار شبیه به انسان های كنونی راه می رفتند. این تیم سپس استخوان های ناوی، A.afarensis، H.habilis، شمپانزه و گوریل را به دقت مورد بررسی قرار دادند. ابعاد استخوان ناوی H.habilis در محدوده استخوان انسان كنونی جای می گیرد. در عوض استخوان A.afarensis به كف پای صاف انسان ریخت ها شبیه بوده و تقریباً غیر ممكن است كه این گونه قوس پایی مانند ما داشته باشد. بدین ترتیب پژوهشگران اظهار داشتند كه A.afarensis تقریباً به طور قطع شبیه به ما و در نتیجه شبیه به آدم سانان لتولی راه نمی رفته است.
اما بنا به عقیده اون لاوجوی، كارشناس دانشگاه ایالتی كنت، سایر ویژگی های پای استرالوپیتكوس نظیر یك انگشت بزرگ كه در كنار سایر انگشتان قرار گرفته و نه در مقابل آنها، نشان می دهد كه كف پایش قوس داشته است. لاوجوی تاكید می كند كه حتی اگر این هم درست نباشد باز دلیل نمی شود بگوییم استرالوپیتكوس نمی توانسته مانند انسان راه برود. او یادآور می شود كه بسیاری از انسان های كنونی نیز كف پای صاف دارند. اگرچه این افراد مستعد آسیب دیدگی اند، چرا كه فاقد قابلیت های جذب انرژی قوس كف پا هستند، با این حال كاملاً عادی راه می روند.
هاركورت و هیلتون نیز به سهم خود می گویند كه یك بازسازی جدید از پای A.afarensis كه منحصراً از بقایای همین گونه ساخته شده باشد، لازم است تا یافته های مقدماتی را تائید كند. برای تشخیص هویت متهم اصلی، البته اگر A.afarensis این ردپاها را به جا نگذاشته باشد، آن وقت همه نگاه ها به سمت گونه كمتر شناخته شده A.anamensis كج می شود. شاید هم آن طور كه هاركورت حدس می زند یك گونه هنوز ناشناخته این ردپاها را از خود بر جای گذاشته باشد. به عبارت دیگر بایستی كهن ترین داستان پلیسی جهان را یك راز ناگشوده دانست.

ترجمه: طاهره رنجبر
Scientific American, Aug. ۲۰۰۵

منبع : روزنامه شرق