نور، غذای روح

● نگاهی متفاوت به تاثیرات نور در دكوراسیون
طلوع خورشید با پراكنده شدن اشعه هایی همراه است كه مجموع آنها نور نامیده می شود. نور از جمله مهم ترین مواهب الهی است كه در زندگی بشر از ارزش بسزایی برخوردار است. در واقع هیچ عنصری در دنیا بدون وجود نور هویت دیداری ندارد. نور واسطه ای میان چشمان بیننده و محیط اطراف اوست یعنی در صورتی كه نوری به چشم ما نرسد تصویری در شبكیه تشكیل نشده و در نتیجه حس بینایی معنا و مفهوم كاربردی نخواهد داشت. ارزش واقعی نور هنگام تاریكی نمایان می شود. این تاریكی یا حاصل از غروب خورشید و تابش آن بر عرصه دیگری از گیتی است و یا در نتیجه خاموش كردن كلیدی از یك نورپرداز و یا سیستم نورپردازی است.
لازم به ذكر است در یك تقسیم بندی كلی نور خورشید را نور طبیعی و نور حاصل از نورپردازی های دیگر را نور مصنوعی می نامیم.
در نورپردازی طبیعی تنها یك وسیله نورزا وجود دارد كه آن هم خورشید است و نور طبیعی در واقع همان نور خورشید است كه گذشته از ایجاد روشنایی در زمین، مزایای بسیار دیگری نیز دارد. زندگی همه موجودات و ابسته به این منبع پرانرژی است و همه هستی از نور خورشید هویت می گیرند. تحقیقات دانشمندان نشان داده است كه شش درصد از مردمی كه در مناطق شمالی این كره خاكی زندگی می كنند و از نور خورشید به میزان كافی و طولانی مدت بهره مند نیستند، از ناراحتی های روحی شبیه به افسردگی رنج می برند. دانشمندان ثابت كرده اند تغییرات تابش نور كه در نتیجه تغییرات فصلی به وجود می آیند نیز بر روحیه افراد تاثیر می گذارند. آنها بر این عقیده اند كه قرار گرفتن در معرض نور خورشید از تولید هورمون ملاتونین (melatonin) در خون جلوگیری به عمل می آورد و به همین جهت است كه افرادی كه به سندرم افسردگی فصلی یا همان (Seasonal Affective Disorder)مبتلا هستند، در فصول سرد میزان قابل توجهی از سطح هورمون ملاتونین خون شان كه رابطه مستقیمی با وضعیت روحی و ایجاد اضطراب در آنها دارد بالا می رود. لذا برای درمان آن، بیماران را در معرض نورهای شدید مصنوعی و تقریباً ۱۰ برابر بیشتر از آنچه به طور معمول در مجاورت آن قرار می گیرند مواجه می سازند.
از دیگر مزایای بسیار مهم نور خورشید، كاربرد آن در صنعت و نقش آن در صرفه جویی انرژی های پایان پذیر است.
ساخت چراغ ها و اتومبیل های خورشیدی از جمله آنها است. در این قبیل لوازم انرژی حاصل از نور خورشید سبب شارژ باتری های مخصوص شده و سپس به انرژی های دیگر تبدیل می شود كه این انرژی تبدیل شده در چراغ های خورشیدی به صورت نور نمایان می شود یعنی این چراغ ها در تمام طول روز انرژی خورشید را جذب كرده و به محض غروب آفتاب، آن را در قالب نوری مصنوعی بر فضا پراكنده می سازند. فارغ از این تبدیل ها و همچنین مزایای اشاره شده از این منبع بی بدیل نوری (خورشید)، موضوع مهم دیگر نیاز به وجود منابع نورزای دیگری است كه به هنگام تاریك شدن هوا و پایان این نور پرارزش طبیعی، نوری را از خود ساطع می سازند كه آن را نور مصنوعی می نامند. البته در هنگام روز نیز برخی از فضاها دارای شرایطی هستند كه با وجود تابش نور خورشید به نورپرداز دیگری به عنوان تنها منبع نورزا یا نورپرداز مكمل نیازمندند.
نور مصنوعی به زبان ساده نوری است كه از خورشید تابیده نشده و منابع دیگری عامل پدید آمدن آن هستند. اغلب این منابع صرف نظر از آتش و منابع محدودی كه انرژی خود را از گاز، نفت و یا مانند اینها تامین می كنند، دارای سیستمی الكتریكی هستند. حال از انواع نورها در یك تعریف كلی كه بگذریم به ارزش واقعی نور زمانی پی خواهیم برد كه تاثیرات ناشی از آن را بشناسیم. در همین راستا به بررسی مهم ترین آنها در ذیل می پردازیم:
۱- تاثیرات ناشی از نور بر جسم انسان: با وجود نوری مناسب و كافی چشمان ما نه تنها آسیب نمی بینند بلكه هنگام دیدن عناصر اطراف خود و انجام كار و فعالیت با مشكلی مواجه نخواهند شد. دیگر اهمیت نورپردازی صحیح برای جسم ما بازدارندگی آن در مقابل برخی از حوادث فیزیكی است. به این معنا كه با وجود نور كافی در یك محیط از بسیاری از اتفاقات مانند برخورد با موانع، افتادن ها و آسیب دیدگی های جسمی دیگر مانند آن جلوگیری به عمل می آید.
این موضوع در نقاطی از خانه كه دارای سطومی غیر هم سطح در كف محیط هستند، از اهمیت زیادی برخوردار است.
نورپردازی صحیح و كافی برای دیدن این پستی و بلندی ها از امكان بروز خطر افتادن و برخورد با لوازم و اشیای خانه جلوگیری می كند.
۲- تاثیرات ناشی از نور بر روح و روان انسان: همان طور كه در پیش به نمونه ای اشاره شد، نور تاثیر مستقیمی بر روح و روان انسان دارد. در واقع می توان گفت نور غذای روح انسان است. محققان عقیده دارند همان طور كه به تغذیه سالم برای جسممان می اندیشیم باید نور كافی و مناسبی را هم برای روحمان فراهم كنیم.
به این ترتیب مانعی برای بسیاری از تاثیرات ناخوشایند بر روح و روانمان ایجاد خواهیم كرد. جالب تر آنكه این تاثیر تنها به میزان نور بستگی ندارد بلكه نوع نور محیط نیز از جمله مواردی است كه می بایست مورد توجه قرار گیرد. به عنوان مثال نورهای سفید و آبی هر چند به میزان كافی در محیط پراكنده شوند ولی حس ناامیدی و افسردگی را در شخص القا می كنند. در واقع شما با نورپردازی یك محیط می توانید عامل ایجاد حس های گوناگونی همچون آرامش، شعف، شادی، افسردگی، ترس، اضطراب، عصبانیت و احساسات دیگری مانند اینها باشید. از این روی است كه انسان در یك مكان با نوعی نورپردازی احساس شادمانی می كند و در همان محیط با گونه ای دیگر از نورپردازی غمگین و محزون می شود. البته باید خاطرنشان كرد كه القای اغلب این احساسات حاصل همكاری رنگ و نور به صورت توام است. در نتیجه برای داشتن حسی مطلوب، كافی است منبع و نوری مناسب انتخاب كنید.
۳- تاثیرات ناشی از نور بر ساختار اشیا: نور ابزاری كارآمد است كه به وسیله آن به بسیاری از اهداف مورد نظرمان می توانیم دست یابیم. به این صورت كه با یك و یا تركیبی از چند نوع نورپردازی مصنوعی هدفمند می توان قسمت هایی از یك شی ء را برجسته و دیگر نقاط آن را فرو رفته جلوه داد.
با این هدف از این گونه نورپردازی در به نمایش گذاردن اشیای تزئینی و صنایع دستی زینتی مانند مجسمه ها و ظروف و لوازمی مانند اینها می توان استفاده كرد. البته لازم به ذكر است تمام این تغییرات تنها حقه های بصری است ولی تاثیر آن به حدی است كه گویی جسم، تغییر ساختاری داده است.
۴- تاثیرات ناشی از نور در معماری داخلی یك فضا: همان طور كه نور در تغییر ساختار ظاهری اشیا به لحاظ دیداری موثر است در تغییر شرایط ظاهری یك محیط و ویژگی های معماری آن نیز می تواند نقش بسزایی داشته باشد كه به پاره ای از آنها در ذیل اشاره می كنیم:
الف- تغییر وسعت محیط: شما می توانید به وسیله نور، فضایی را وسیع تر و یا كوچك تر نمایش دهید. برای این منظور كافی است نورپردازی ها را بر روی دیوارها و كنج های محیط انجام دهید. به این ترتیب اطراف محیط روشن تر از مركز شده و بزرگتر جلوه می كند. حال آنكه به عنوان مثال اگر در نورپردازی یك اتاق نشیمن تنها به منبع نورزایی برای روشن كردن منطقه ای كوچك در محدوده مبلمان بسنده كنیم، دامنه دید افراد محدود شده و در نتیجه فضا حتی كوچكتر از آنچه هست به نظر می آید.
ب- تغییر مسیر دید: گاهی ممكن است برای پنهان ساختن مشكلی ساختاری در یك محیط و یا هر هدف دیگر دكوراسیونی تصمیم بگیریم قسمتی از فضا در همان وهله اول ورود مورد توجه فرد بیننده قرار نگیرد. برای این منظور دو ابزار مهم وجود دارد: ۱- كاربرد نور ۲- كاربرد رنگ كه اگرچه در میان این دو ابزار، كاربرد رنگ پایدارتر است ولی ممكن است با توجه به هدف مورد نظر عدم جلب توجه و تغییر مسیر دیداری مقطعی باشد و تنها مدتی این شرایط در محیط ایجاد شود لذا با نورپردازی هدف مورد نظر بقیه قسمت ها را از دیده پنهان می سازیم.
ج- تاثیر نور بر رنگ محیط: نور یكی از عوامل تغییر دهنده و اساساً هویت دهنده رنگ است. یك رنگ در معرض نورهای رنگی مختلف جلوه های گوناگونی را دارد. این موضوع حتی در مورد شدت های متفاوت از یك نور نیز صدق می كند. به همین منظور انتخاب رنگ اشیا و سطوح محیط در یك پروژه طراحی دكوراسیونی خوب می بایست همزمان با در نظر گرفتن نور انتخابی و زوایای تابش آن صورت گیرد.
در ضمن یادآوری این اصل كلی خالی از لطف نیست كه رنگ های روشن نور را منعكس و رنگ های تیره آن را جذب می كنند. البته لازم به ذكر است میزان جذب و انعكاس هر یك از آنها رابطه مستقیمی با رنگ و حتی بافت سطح نیز دارد به عنوان مثال اگرچه رنگ سفید بهترین منعكس كننده نور است ولی میزان انعكاس آن توسط پارچه های بافت دار سفید در مقایسه با سرامیك های صیقلی به همان رنگ، تفاوت بسیاری دارد. گاهی برای دستیابی به هدفی مشخص در مقابل نورپردازها فیلترهای رنگی قرار می دهند.
به این ترتیب نورها به صورت رنگی ساطع می شوند. در نتیجه تاثیرات آنها بر روی سطوح و لوازم مختلف با هم متفاوت خواهد بود به عنوان مثال تابش نور قرمز بر روی سطوح و اشیایی به رنگ های مختلف، از هر یك رنگی خاص را به نمایش می گذارد. از این خصوصیت نورپردازی در معماری داخلی فضاها و همچنین صحنه آرایی ها در فیلم ها و تئاترها بسیار استفاده می شود. البته با توجه به تنوع نورپردازها نور در حالت معمولی و بدون رنگ نیز، در صحنه های فیلم و تئاتر كاربردهای مختلفی دارد. به عنوان مثال با استفاده از هنر نورپردازی می توان قسمتی از صحنه را دورتر و بخشی را نزدیكتر به تماشاگر نمایش داد.
د- نور عامل تفكیك كننده فضا: به عوامل دكوراسیونی- كاربردی تفكیك كننده فضا نور را نیز باید افزود. البته این جداسازی به لحاظ ظاهری بوده و تركیب ساختاری واقعی برای منفك كردن فضاها از هم وجود ندارد ولی انتخاب یك تركیب نورپردازی مناسب یك فضای بزرگ را می توان به فضاهای كوچك تر آن هم با كارایی های مختلف تقسیم كرد. به عنوان مثال در یك سالن بزرگ یك خانه با انتخاب نورپرداز های مصنوعی مختلفی كه هر كدام جهت انجام كاری خاص نوری مناسب را از خود ساطع می كنند، شما می توانید اتفاق نشیمنی راحت، فضای غذاخوری مناسب و محیطی دلپذیر برای پذیرایی از مهمانان داشته باشید. البته وجود لوازم دكوراسیونی و كاربردی برای تكمیل این پروژه نوری جایگاه ویژه خود را دارا است.
نكته قابل توجه اینكه موارد یاد شده در فوق تنها بخشی از كاربردهای هدفمند نور در معماری داخلی هستند و مهم تر آنكه با توجه به تنوع موجود در نورپردازی های مصنوعی، اغلب مانورهای نوری و تاثیرات ناشی از آنها توسط نورهای مصنوعی انجام پذیر است. حال آنكه ورود و نوع تابش نور طبیعی خورشید چندان قابل كنترل نبوده و بیشتر به ویژگی گذرگاه های آن یعنی همان پنجره ها در ساختمان بستگی دارد.
۵- تاثیرات حاصل از نور بر گیاهان: نور یكی از مهم ترین عوامل رشد گیاهان است. اگرچه همواره منظور از این نور، همان نور طبیعی خورشید است ولی با توجه به نوع گیاه و نیاز نوری آن در برخی موارد می توان با انتخاب صحیح و مناسب از یك و یا تركیبی از چند نوع نور مصنوعی به عنوان جایگزینی مناسب برای رشد گیاهان استفاده كرد.

الهام اسمعیلی

منبع : روزنامه شرق