چالش‌های فرش ایران در هزاره جدید

علی محمدی پرویزیان دارای مدرك لیسانس مدیریت بازرگانی از دانشگاه راسیون تورنتو كاناداست. او همچنین فارغ‌التحصیل دانشگاه امیركبیر در رشته مهندسی نساجی است و حدود ۱۵ سال هم به همراه پدرش به كار فرش مشغول بود و ۱۰ سالی هم در بازار امریكای شمالی و اروپا تجارت فرش می‌كرد. یكی از كارگاه‌های بزرگ فرش در شهر تبریز توسط وی راه‌اندازی شد. پدر او موسس و بنیانگذار این مجموعه در بیست سال پیش بود. در آن هنگام پدر او با همكاری پدربزرگش حاج عباس علی محمدی پرویزیان كار فرش و ریسیدن خامه فرش را آغاز كرد. جد پدری و همچنین جد مادری او نیز در كار تجارت فرش بودند. نامه‌هایی نیز موجود است كه نشان می‌دهد كه ۶۰ سال پیش اجداد اینان در كار صادرات فرش به لبنان بوده‌اند. كار فرش یك كار بسیار با قدمت در خاندان پرویزیان محسوب می‌شود كه در حال حاضر به‌صورت مدرن و امروزی با دو هزار دار قالی در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی به چشم می‌خورد.خود می‌گوید: «حدود ۲۰-۱۵ سال پیش پدرم با بافنده‌هایی در منزل، كار خود را شروع كرد و كارخانه مواد، خامه قالی، نقشه و تمام موارد را تهیه و آماده می‌كرد و دار قالی به‌صورت پكیج به خانه روستائیان می‌رفت و در روستا‌های كوچك و بزرگ تقسیم می‌شد و قراردادی با بافنده‌ها منعقد می‌شد و بافنده‌ها همچنان كه مشغول بافت فرش بودند، دستمزد را در هنگام انجام كار دریافت می‌كردند».مواد اولیه را شما در اختیار بافندگان قرار می‌دهید؟تولیدات شما غیر از مواد اولیه فرش چه چیز‌هایی است؟ما تمام فعالیت‌های تولید فرش را زیر یك سقف انجام می‌دهیم، پشم را از خارج وارد می‌كنیم. پشم مرینوس درجه یك از خارج وارد می‌شود. در كارخانه، كار ریسندگی انجام می‌شود كه نخ ریسیده و رنگرزی می‌شود. خامه‌های پشمی به‌صورت گیاهی رنگ می‌شود. برای خامه‌ها از رنگ‌های صد در صد گیاهی استفاده می‌كنیم. مقداری از این مواد رنگ‌زا را هم خودمان وارد می‌كنیم. خامه‌های قالی ما خیلی معروف است كه در تمام ایران پخش می‌شود ولی از لحاظ ریسندگی و تولیداتی كه در كارخانه است ما صادراتی نداریم. چون به‌سختی می‌توانیم جوابگوی بازار داخلی و مصرف خودمان باشیم.در مدت اخیر بحث‌هایی در مورد صادرات فرش مطرح شده و عقیده صادر كنندگان و صاحبان كار بر این است كه این روزها صادرات فرش در بحران است. دلایل این بحران چیست؟اولا تمامی بازارها در كل دنیا سنگین شده است، چه اروپا و چه امریكا. این فقط در مورد فرش نیست، كل محصولات مصرفی و بالاخص محصولات لوكس مشمول این بحرانند، به‌خاطر ركود اقتصادی كه در كل دنیا، اروپا و امریكا وجود دارد. در حال حاضر گردش كار و در آمدزایی در آسیا و ایران خیلی بهتر از اروپا و امریكا است. بازار سنگین شده و فروش فرش با افت روبه‌رو است و مانند سال‌های گذشته نیست و به سمت نزول پیش می‌رود و این به علت كاهش در فروش است. مشكل دیگری كه در فروش فرش ایرانی راجع به آن بحث‌های زیادی شده است دوری ما از بازارهای جهانی است. به‌واسطه اینكه از بازار جهانی بعد از انقلاب یك مدتی جدا شدیم و از مد و خواسته بازار به‌دور افتادیم، بافنده‌های ما عادت كردند كه سال‌ها، برای تولید كنندگان فرش‌هایی ببافند كه در گذشته می‌بافتند و می‌فروختند بدون اینكه بازار سنجی كنند و بدانند كه خواسته بازار دنیا تغییر كرده است كه خوشبختانه در ۵ و۶ سال اخیر یك مقدار تولید كنندگان با این موضوع آشنا شدند كه تولیدكنندگان موفق دیگری غیر از فرش تبریز در ایران حضور دارند كه با توجه به این موضوع و با نوآوری، بهینه سازی، افزایش كیفیت بازار‌های خیلی خوبی را به‌وجود آورده‌اند. فرش‌هایی كه با كیفیت پایین بافته شده ممكن است به‌خاطر كاهش قیمت بطور موقت خریدارانی داشته باشد. ولی در دراز مدت باعث لطمه به فرش ایران خواهد شد و بازار ما از بین خواهد رفت. در حال حاضر بازار عمده در دست كشور‌های هند، پاكستان و چین است و فرش‌های دستباف به خاطر نوع خاص آن بازار اختصاصی خود را دارا هستند. ركود آنچنانی را نمی‌توان فقط در مورد فرش بیان كرد ولی نیاز به زحمت زیادی دارد كه بتوانیم سهم فرش ایرانی را در بازار افزایش دهیم حتی اگر نتوانیم به سهم گذشته خود كه ۸۰ درصد بوده برسیم. در حال حاضر سهم فرش ایرانی در دنیا زیر ۱۵ درصد است.با توجه به اینكه ما یك دوره از امریكا و اروپا عقب ماندیم؟ آیا صادركنندگان فرش گروه خاصی برای بازاریابی جهانی دارند یا خیر؟ صد در صد در این قسمت فعالیت‌هایی را ما انجام دادیم و سعی در گسترش فعالیت‌ها داریم . یك موضوع مهم و قابل بحث این است كه بازار فرش عمدتاً در اختیار یك سری از تجار بزرگ كلیمی است كه اكثراً در شهر نیویورك سكونت دارند. اینها سرمایه‌گذاران این صنعت هستند و بعد از انقلاب ایران چون دستشان از بازار ایران كوتاه شد، بافندگان را به كشور‌های چین، هند و پاكستان بردند و بافت فرش را گسترش دادند. یعنی استادكارهای اولیه اكثراً از تبریز و اصفهان به پاكستان، هند و چین برده شدند و به آنها آموزش دادند و این آقایان در آن كشور سرمایه گذاری كردند و سعی می‌كنند كه فرش‌های خودشان را بفروشند و چون اینها شركت‌های بزرگ و عمده در فروش فرش هستند، اجازه نمی‌دهند كه فرش ایرانی رشد پیدا كند.
اگر بخواهیم در سطوح جهانی راه‌حلی برای این معضل بیابیم چگونه می‌توانیم این معضل را مرتفع كنیم؟من شخصاً با سرمایه‌گذاران خارجی وارد مذاكره شدم كه در ایران و در فرش سرمایه‌گذاری كنند و ما به آنها سهام بدهیم و آنها برای محصولات ما بازار به‌وجود بیاورند. با این افراد تا پای مذاكره پیش رفتیم و تمایل پیدا كردند. ولی در اجماع نهایی آنان به این نتیجه رسیدند كه این كار را انجام ندهند و افراد دیگری هم كه در لوس‌آنجلس، نیویورك شعبی داشتند و ما می‌خواستیم با ارایه فرش ایران در كنار آنها قرار بگیریم تا بازار گسترده‌ای را به‌دست بیاوریم، با رقابت منفی (مبارزه قیمتی) ما را از بازار نیویورك خارج كردند و تجار بعدی ایرانی هم كه به آنجا رفتند نتوانستند موفق باشند و به نظر ما تنها راه مبارزه با این پدیده این است كه ما بتوانیم با فروشنده‌هایی كه فروش را به دست خریدار نهایی می‌رسانند و یا با خرده فروشان یك رابطه مستقیم برقرار بكنیم و این به‌واسطه برگزاری نمایشگاه‌های خوب و موثر امكان پذیر می‌شود.مثلاً ما نمایشگاه فرش تهران را داریم ولی متاسفانه هتل به اندازه كافی نداریم كه بتوانیم این افراد را برای نمایشگاه دعوت كنیم و باید برای اینها هتل، بلیت و ویزا تهیه شود و همچنین این اطمینان به آنها داده شود كه در ایران مشكلی متوجه شما نخواهد شد. تا به تدریج بتوانیم این افراد را به ایران بیاوریم و پذیرایی كنیم و جنس‌هایی عرضه كنیم تا بتوانیم فرش‌ها را بفروشیم.راه حل دوم استفاده از شبكه جهانی اینترنت است كه ما بتوانیم فرش‌هایی را مستقیماً به خریدار نهایی برسانیم كه این هم نیازمند یك شبكه وسیع است.راه حل سوم و مهمتر از همه نقل و انتقال فرش است كه ما بتوانیم در عرض یك هفته فرش را از ایران به اقصی نقاط جهان برسانیم- البته با توجه به كمبود پرواز‌ها و امكانات باربری این كار میسر نیست.با برگزاری نمایشگاه در خارج از كشور مانند نمایشگاه ‌هانوفر در آلمان كه در ماه ژانویه برگزار می‌شود سهم صادرات ما افزایش می‌یابد؟دو نمایشگاه اصلی و مهم در دنیا برگزار می‌شود‌. هانوفر در آلمان و نمایشگاه آتلانتا در آمریكا، كه این دو نمایشگاه تعیین كننده وضعیت بازار هستند. ما تولیدكنندگانی داریم كه در این نمایشگاه‌ها حضور دارند و فروش بالایی هم دارند.علت این است كه در بازار مدرن امروز باید فرش‌ها با استاندارد بالا و به‌صورت پروگرام عرضه شود. در نتیجه تولید باید مدرن و استاندارد باشد. دوم، شبكه است، یعنی تولیدكنندگانی شعبه‌های متعدد به‌وجود آورند و بحث خدمات بعد از فروش را ارایه كنند و همین مسئله باعث می‌شود كه شما همواره همراه مشتری خواهید بود و در طی سال از سلیقه مشتری مطلع می‌شوید و در واقع باید ارتباط بین مشتری و فروشنده همیشه وجود داشته باشد.آیا برای حمایت از بافندگان برنامه مشخصی وجود دارد؟ به نكته مهمی اشاره كردید. ما واقعاً مدیون بافندگان، سنن كهن و استادانی هستیم كه در این زمینه فعالیت داشتند. مثل حاج جلی‌ها و بسیاری دیگر... كه باعث شدند فرش ایرانی نامی و به‌صورت یك اسطوره در جهان و تاریخ شود و ما هم باید دین خود را ادا كنیم و با توجه به اینكه كار فرش دارای درجه بالای اشتغال زایی است باید بیشتر به این مسئله اهمیت دهیم. ما طرحی را در این باره مطرح كرده‌ایم كه البته به صورت رسمی به مقامات ارائه نشده و موضوع آن ایجاد شهرك‌های فرش است. طرح بر این اساس است كه شهرك‌ها را در مناطق محروم و روستایی بسازیم و هر شهرك حدوداً ۱۰۰ الی ۲۰۰ دستگاه ساختمان مسكونی داشته باشد كه ۱۰۰ متر برای زندگی شخصی است و ۵۰ متر آن تبدیل به كارگاه شود كه ۲الی ۳دار در آن قرار بگیرد. این شهرك علاوه بر كنترل بافت فرش دارای مركزی برای ورزش و مدرسه (مجموعه فرهنگی، ورزشی ) است.بدین گونه دار قالی را در خانه‌ها نصب می‌كنند و مواد اولیه را در اختیار بافندگان قرار می‌دهند. در واقع نظارت كامل بر بافت برقرار و بافت‌ها استاندارد و فرش‌ها تكمیل و آماده ارائه به بازار می‌شود. این كار در مجموع چند هدف را دنبال می‌كند:
۱- مشكل مسكن تا حدودی حل می‌شود با این حساب كه ما پولی بابت اجاره دریافت نمی‌كنیم . ولی در هر خانواده‌ای ۲ الی ۳ بافنده حضور خواهند داشت.
۲- ایجاد خدمات فرهنگی- ورزشی، تفریحی، آموزشی و پزشكی.
۳- در نهایت جنسی كه در این شهرك تولید می‌شود از كیفیت بسیار بالایی برخوردار خواهد بود و ما می‌توانیم از خارج سفارش بگیریم و سوابق نشان داده است كه كارگاه به تنهایی پاسخگو نخواهد بود.
با توجه به همه این مسائل چون سطح زندگی این افراد ارتقا می‌یابد، موضوع بیمه و امكانات هم حل می‌شود. برای پیشبرد این طرح نیاز به حمایت دولت داریم تا وام‌ها و بودجه‌هایی در اختیار ما قرار دهند كه بتوانیم ساخت شهرك‌ها را آغاز كنیم.طرح شهرك‌ها برای روستائیان و كشاورزان چه تاثیری دارد؟عمده قالی بافی ایران در روستا‌هاست و برای كشاورزانی كه مشغول كار هستند. كشاورزی در تابستان‌ها انجام می‌شود و در زمستان‌ها این افراد بیكار می‌شوند و در واقع شغل دوم كشاورزان می‌تواند فرش دستباف باشد كه باید این افراد را برای به عهده گرفتن این شغل تشویق و ترغیب كرد. و برای تشویق این افراد مهمترین پاداش، بیمه است. زیرا بیمه قالی‌بافان كه از چندین سال پیش به مجلس رفته، هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. باید دلیل این موضوع مشخص شود كه چرا اجرا نمی‌شود علت اصلی این است كه بیمه درمانی به آنها تعلق نمی‌گیرد و فقط بیمه بازنشستگی است و راه‌حل مشكل این است كه بیمه درمانی هم برای آنها درنظر گرفته شود.
مسعود شهرابی فراهانی

منبع : مجله گسترش صنعت