پذیرش تغییر، رمز سعادت

‌تغییر، هرگز آسان نیست حتی اگر بنا به بهترین دلایل انجام گیرد. هنگامی كه تصمیم می‌گیرید رفتاری را تغییر دهید، مجبور هستید تا چیزی آشنا و ساده را با چیزی جدید و چالش‌برانگیز عوض كنید. تغییر همیشه در بر گیرنده پذیرش خطر و چشمداشت به پاداش است.
محققان رویكردهای مختلفی را تعیین نموده‌اند كه افراد در انجام تغییرات مفید از آن استفاده می‌كنند.
▪‌ در مدل <اخلاقی> شما مسوولیت یك مشكل (سیگار كشیدن) و راه حل آن را به عهده می‌گیرید؛ موفقیت بستگی به انگیزه كافی دارد و شكست نیز به عنوان علامتی از ضعف است.
▪ در مدل <تنویر افكار> برای اصلاح یك مشكل كار را به یك نظم‌دهنده می‌سپارید كه از این رویكرد در افراد الكلی گمنام استفاده می‌شود.
▪ مدل <رفتاری> شامل پاداش به خود در هنگام انجام تغییرات مثبت است.
▪ مدل <پزشكی> به رفتار به‌عنوان دلیل نیروهایی ورای كنترل‌تان می‌نگرد (مثلا استعداد ژنتیكی برای چاق‌شدن) و متخصصی را برای ارائه توصیه یا درمان به كار می‌گیرد.
▪ برای اكثر مردم موثرترین رویكرد، مدل <پاداش‌دهنده> است كه سرزنش نمی‌كند بلكه مسوولیت كسب مهارت‌ها یا قدرت مورد نیاز برای غلبه بر مشكلات را به افراد می‌سپارد. اكثر مردم قبل از این كه به مرحله‌ای برسند كه در آن بتوانند و بخواهند تا تغییری را انجام دهند، فرآیندی را طی می‌كنند كه قابل مقایسه با تغییرات مذهبی است. اول، به سطحی از ناراحتی افزوده شده می‌رسند كه آنها را آماده تغییر می‌نماید.
سپس به لحظه‌ای از حقیقت می‌رسند كه آنها را وادار به خواست تغییر می‌نماید. مثلا یك خانم باردار موقعی كه سیگار می‌كشد، احساس می‌كند كه جنین‌اش تكان خورده و قسم می‌خورد كه هرگز دوباره سیگار نكشد.
هنگامی كه مردم رفتارشان را تغییر می‌دهند، شیوه‌های زندگی و هویت‌های خود را نیز تغییر می‌دهند. مثلا افرادی كه قبلا سیگار می‌كشیدند ممكن است یك برنامه ورزشی و تهاجمی را شروع كرده و دوستان جدیدی در محیط‌های ورزشی پیدا نماید. هنجارهای اجتماعی و فرهنگی (رفتارهایی كه توسط یك گروه توقع پذیرش وحمایت از آن می‌رود) اگر به‌طور مستمر بر بهترین نیت‌های فرد كار نمایید، می‌تواند موجب تغییر وسیع‌تری شود. مثلا شما ممكن است تصمیم بگیرید كه كمتر بخورید اما مادرتان به شما غذاهای خانگی چرب و حجیم می‌دهد، زیرا هنجارهای خانواده‌تان این است كه مادرتان عشق و محبت خود را با پختن و دادن غذاهای خوشمزه نشان می‌دهد. یا ممكن است تصمیم بگیرید كه از مواد مخدر مصرف نكنید اما دوستانتان به شما فشار وارد كنند كه ساعات خوشی را با آنها بگذرانید.
اگر شما از هنجارهایی كه بر رفتارتان تاثیر می‌گذارد، آگاه هستید. در این صورت می‌توانید روش‌هایی را بیاندیشید كه یا آنها را تغییر دهید (مثلا با تشویق دوستانتان به سینما رفتن یا ورزش‌نمودن، به‌جای نوشیدن مشروب) یا با آنها خود را وفق دهید (فقط یك گاز از شیرینی‌های مادرتان.) حق انتخاب دیگر این است كه روابط خود را با كسانی برقرار سازید كه اهداف شما را دارند و هنجارهای‌شان می‌تواند موجب تقویت رفتار‌تان شود.
● تغییر موفق
▪‌ آگاهی از یك رفتار منفی همیشه اولین گام در جهت تغییر آن است. به مجردی كه تشخیص دادید چه چیزی را می‌خواهید تغییر دهید، دفترچه یادداشتی را برای یك تا دو هفته درنظر بگیرید و آنچه را كه می‌خواهید انجام دهید، زمان، مكان و احساس‌تان در آن اوقات را یادداشت كنید. اگر بخواهید، كمك دوستان یا افراد خانواده برای جلب توجه‌شان به رفتارتان را می‌توانید در لیست بگنجانید. برخی اوقات خودپایشی، خودش شفابخش است: گاهی فقط همراه داشتن یك دفتر یادداشت می‌تواند برای كمك به شما در كاهش وزن یا كنارگذاشتن عادت سیگاركشیدن، كافی باشد.
▪‌ به مجردی كه موقعیت‌ها، حالات، افكار و یا كسانی كه برای یك رفتار به‌عنوان راهنما هستند را شناسایی نمودید، آن‌وقت قدرتمند‌‌ترین آنها را مشخص نموده و برنامه‌ای را برای اجتناب از آنها طراحی كنید. مثلا اگر به‌طور مستمر هنگام مطالعه در اطاق‌تان، چیپس یا پفك می‌خورید، سعی كنید تا در كتابخانه یا جایی كه خوردن این مواد با اشكال روبرو است، درس بخوانید.
▪ برنامه‌ریزی از قبل، بخش حیاتی از انجام تغییر موفق است. اگر نمی‌توانید از موقعیت‌های خاصی اجتناب كنید، پیش‌بینی كنید كه چگونه بتوانید با وسوسه‌ها برای بازگرداندن‌تان به رفتار اولیه، خود را انطباق داده و به نحوی مماشات نمایید. چاره‌هایی را بیندیشید. در ذهن‌تان تصور كنید كه از كنار میز دسر عبور نموده و یا به‌جای روشن‌كردن یك سیگار، آدامس می‌جوید.
▪ بعضی افراد امضای یك <قرارداد> را مفید می‌دانند. توافقی كتبی كه در آن، آنها در قبال دوستان والدین یا كاركنان بهداشت، متعهد به تغییر می‌شوند. مشخص نمودن آنچه كه قصد انجام آن دارند و دلیل آن، جدی‌بودن آنچه كه سعی در اجرای آن دارند را مورد تایید قرار می‌دهد. علاوه بر هر چیز، تغییر بستگی به این باور دارد كه شما می‌توانید و موفق خواهید شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد كه كسانی كه بیشتر امكان دسترسی به هدف را دارند، كسانی هستند كه اعتقاد دارند آنها می‌توانند. هرچه بیشتر احساس كنند كه آنها می‌توانند رفتارشان را تغییر دهند، انرژی و اصرار بیشتری را بر انجام تغییر خواهند گذاشت.
سایر محققین به ارتباط تغییر مثبت سلامت با خوش‌بینی اشاره دارند. افرادی كه خودشان را خوش‌بین می‌بینند، ممكن است حساسیت‌شان به مشكلات مانند فشارخون را آنچنان كه باید مورد توجه قرار ندهند، زیرا آنها همیشه توقع دارند كه مسایل به‌خوبی پیش ‌رود. افرادی كه خودشان را حساس و مستعد می‌دانند (یعنی كسی كه به‌طور بالقوه نتایج منفی را پیش‌بینی می‌كند)، ممكن است محتاط‌تر باشند.
▪‌ تقویت‌كننده‌ها (چه مثبت، مانند یك جایزه یا منفی مانند تنبیه و جریمه) نیز می‌تواند نقشی را ایفا نماید. مثلا اگر تصمیم دارید تا یك برنامه منظم ورزشی تنظیم كنید ممكن است با خرید یك دست گرمكن خوب و بادوام به خودتان به شرط انجام ورزشی در سه ماه، جایزه دهید و یا برای ورزش نكردن در یك روز، ده دقیقه خودتان را جریمه كنید كه در روز بعد، ورزش اضافه داشته باشید.
▪ صحبت با خود (پیام‌هایی كه برای خودتان می‌فرستید) نیز می‌تواند نقشی را ایفا كند. متخصصین سلامت روان در دهه‌های اخیر متوجه استفاده هوشیارانه از <صحبت مثبت با خود> به‌عنوان نیرویی قوی در تغییر روش تفكر، احساس و رفتار افراد شده‌اند.
● راهكارهایی برای تغییر
▪ از دوستانتان حمایت بگیرید اما از آنها توقع نداشته باشید كه تمام موارد تشویقی مورد نیازتان را تامین كنند. شما ممكن است به یك گروه افراد چاق بپوندید و به تشویق آنها در مورد چسبیدن به رژیمتان، اتكا نمایید. این كار روش فوق‌العاده‌ای برای پیش‌ رفتن است اما در طولانی‌مدت تعهدتان به كاهش وزن باید آن‌قدر كافی باشد تا به شما كمك كند كه در درست و سبك بخورید.
▪ به جوایز فوری در مورد رفتار جدیدتان تاكید كنید. شما ممكن است سیگار را ترك كنید تا عمری طولانی داشته باشید اما به هر منفعت دیگری كه این كار برای شما دارد، توجه نمایید (نیروی بیشتر، سرفه كمتر، ولخرجی‌ كمتر، نداشتن طعم تلخ تنباكو در دهانتان.)
▪‌ برای كمك به اعتماد به نفس موفقیتتان در گذشته را كه در ایجاد تغییر داشته‌اید، به خودتان یادآور شوید و كارهایی كه كرده‌اید را به خودتان گوشزد نموده و اینكه چگونه پیش خواهید رفت.
▪ به‌طور منظم به خودتان جایزه بدهید! هر هفته به‌عنوان یك محرك و ادامه‌ رفتار جدید، یك جایزه دلپذیر برای خودتان طراحی كنید (خوابیدن در صبح روز جمعه، بیرون رفتن با بعضی از دوستان، یا گذراندن یك بعدازظهر آفتابی در بیرون.) جوایز كوچك و مرتب در استمرار انگیزه بیش از یك جایزه بزرگ كه برای ماه‌های بعد وجود ندارد، تاثیر دارد.
▪‌ توقع برگشتن به برخی از كارهای قبلی و پذیرش آنها را داشته باشید. این حالت بازگشت در چند هفته اول پس از تغییر رفتار، اتفاق می‌افتد. در طول این زمان مهم و حیاتی، تاحدی كه امكان دارد، باید حمایت شوید. به‌علاوه، سخت‌تر به خود - انگیزشی بپردازید و روزانه به خودتان یادآور شوید كه با اخذ عادت بهداشتی جدید، چه چیزی به‌دست خواهید آورد.
● حیطه‌ای جدید در آموزش سلامت
آموزش سلامت در گذشته، بر تغییر فرد تاكید داشت اما امروزه بسیاری از آموزشگران از چارچوبی جدید استفاده می‌كنند كه در آن تغییر رفتار در حیطه كل محیط زندگی فرد اتفاق می‌افتد. موضوع‌های اولیه كه سلامت فردی، زمینه اجتماعی و تاكید بر جامعه را با یكدیگر مرتبط می‌سازد، عبارتند از: پیشگیری، حفاظت و مراقبت و ارتقای سلامت.‌

سعید پارسی‌نیا
كارشناس ارشد آموزش سلا‌مت از آمریكا

منبع : روزنامه سلامت