موانع اختراع و نوآوری در کشور

مخترعین و مبتکرین کشور از موانع زیادی در پیش روی خود سخن می گویند. این موانع به خودی خود قالبیت گسترش دارد. به عبارت دیگر، دامنه این موانع محدودبه شرایط فعلی نبوده و در صورت عدم مهار و کنترل آنها به آفتی سخت تبدیل می شوند. لذا تازمانی که این موانع در حالت کمون باقی مانده اند باید نسبت به برطرف ساختن آنها با استناد به ابزارها و راهکارهای مفید همت گماشت.بررسی موانع پژوهش در کشور، اصلی ترین ،مهم ترین و البته نخستین گام در پژوهش محور نمودن کشور محسوب می شود.پژوهش محور نمودن کشور نخستین پیش شرط موفقیت علمی ما در عرصه های جهانی و بین المللی محسوب می شود.در این خصوص موانع و معضلات موجود باید به صورتی واقع بینانه مورد فحص و بررسی قرار گیرد.مسلم است که واکاوی موانع پژوهشی از طریق نخبگان که بیش از هرقشر دیگری با پژوهش و فناوری مرتبط هستند بسیار مفید فایده خواهد بود.در این خصوص نخبگان اصلی ترین گروهی هستند که می توانند توانایی و،تجربه و ذکاوت خود را در خدمت رفع موانع تحقیق و پژوهش در کشور به کار گیرند. البته ایده های این افراد نیز باید با حمایت دستگاهه های اجرایی و برنامه ریزی مربوطه همراه شود.
برخی موانع موجود در خصوص اختراع و فناوری در کشور را می توان به شرح زیر نام برد:
۱) عدم وجود امکانات مالی:
اصلی ترین دلیلی که مخترعین و و حتی برندگان جشنواره های معتبر علمی کشور از آن گلایه مند هستند،موانع مالی است.بر این مبنا ما هیچ گاه شاهد نظام مند شدن سیستم حمایت مالی از دانشمنداتن و نخبگان نبوده ایم.همین مسئله سبب می شود تا میان دغدغه های مالی و دغدغه های علمی پژوهشگر یا مخترع ترکیبی ناهمگون ایجاد شود.کلیت شکل گیری این ترکیب سبب افت کیفیت کار و نارضایتی مخترع می شود.
۲) بوروکراسی پیچیده:
نظام اداری و بوروکراسی که نخبگان و مخترعین با آن درگیر هستند نظامی پیچیده و زمانبر است.نباید فراموش کرد که زمان حرف اول و آخر را در اختراع می زند.خصوصا اگر ما بخواهیم اختراعات خود را در سطح جهان عرضه نماییم،باید از کمترین زمان بیشترین بهره را ببریم.اما به نظر می رسد این قاعده طلایی در کشور ما به خوبی مدنظر قرار نمی گیرد.بسیاری از مخترعین از اینکه طی دوران طولانی تصویب درخواستهای مالی،وام و یا استفاده آنها از امکانات آزمایشگاهی بتوانند طرح خود را از دید دیگر رقبای بین المللی خود مصون نگاه دارند اظهار نگرانی می کنند.به راستی این نگرانی موجه چگونه قابل برطرف شدن است؟آیا جز با صرفه جویی حداکثری در زمان رسیدگی به مطالبات اداری نخبگان و مخترعین.
در اینجا لازم است برای بار دیگر تاکید نماییم که ما نیاز به صرفه جویی حداکثری در زمان داریم نه صرفه جویی حداقلی.به عبارت بهتر،هراندازه ما زمان را در معادلات بوروکراسی و اداری خود کاهش دهیم،کارآمدی علمی و پژوهشی ما در عرصه بین المللی بیشتر خواهد شد.این رابطه مستقیم باید همواره مدنظر ما باشد.
۳) رابطه میان علم و صنعت:
متاسفانه رابطه میان علم و صنعت در کشورما رابطه ای مستقیم و موثر نیست.به عبارت بهتر،دانشمند و مخترعی که از محیطی دانشگاهی سربرآورده است نمی تواند به راحتی با بخش صنعت ارتباط برقرار نماید و اختراع خود را به این بخش عرضه نماید.حتی برخی مخترعین در این خصوص معتقدند که بخش صنعت در راستای پذیرش اختراعات جدید ریسک نمی کند .هرچند کیفیت و اطمینان دو فاکتوری هستند که از یخش صنعت قابل تفکیک نبوده وباید در صنعت هر کشور مستتر باشد،اما این به معنای تایید ریسک ناپذیری در بخش صنعت نیست.اساسا ویژگی یک اختراع نو بودن و تنوع آن نسبت به طرحهای قبلی و مشابه است.از این حیث باید با دیدگاهی کاملا کارشناسانه ،منطقی و در عین حال مثبت اختراعات تازه در حیطه صنعت را مورد آنالیز قرار داد.متاسفانه بسیاری از پژوهشهایی که در دانشگاههای ما انجام می کیرد به نفع صنعت کشور نیست.هم اکنون بیشتر تمرکز پژوهشگران ،اساتید و دانشجویان بر روی چاپ مقالاتشان در ISIمعطوف شده است.این مقالات نمی تواند مشکلات اساسی داخلی مارا حل و فصل نمایند و تنها برای دیگران کاربرد دارند.ما باید در راستای بومی کردن پژوهش در کشور گام برداریم.تا زمانی که ارزشگذاری اساتید و دانشجویان ما بر اساس درج مقالات آنها در ISI باشد ما با معضلات زیادی در امر آموزش و پژوهش روبه رو خواهیم بود.ما نیاز به علومی کاربردی داریم که در داخل کشور و در بخش صنعت ما قابل استفاده باشد.
۴) رابطه مخترع ، دانشگاه و بازار:
بید میان مخترعین و دانشگاهها به عنوان کانونهای پرورش دهنده استعدادهای علمی و دانشجویی ارتباطی مستقیم وجود داشتهباشد.البته این ارتباط طی سالهای اخیر تقویت گردیده اما هنوز به نقطه مطلوب نرسیده است.بر این اساس مخترع باید بتواند از اساتید خود در دانشگاهها نهایت استفاده را در به فعلیت رساندن طرح خود بنماید تا کارآمدی اختراعش تضمین گردد.دانشگاه در این راستا نقش مهم و موثری دارد که نباید از آن غافل شد.یکی از اصلی ترین مشکلاتی که در دانشگاههای ما،خصوصا در بخش فنی این است که در رشته های دانشگاهی فنی اصلابه مباحث اقتصادی پرداخته نمی شود.این در حالی است که یک پژوهشگر باید با اقتصاد و نیازهای بازار و جامعه آشنا باشد.در این خصوص حتی واحدهای درسی تدوین شده در این خصوص وجود ندارد .پژوهشگر هر اندازه هم که قوی و خبره باشد باید نیازهای بازار را بداند .بر این اساس ممکن است یک پژوهشگر اختراع خوبی را ثبت نماید اما بازار پذیرای اختراع او نباشد . در این صورت وی سرخورده می شود و اختراع و طرح او در سطح مالی با شکست مواجه می شود.
در نهایت اینکه دانشگاهها نیز باید علمی را تولید کنند که به درد مملکت ما بخورد،نه علمی که در آن سوی مرزها کاربرد داشته باشد.
یکی از مشکلات دانشگاههای ما فقدان نیروهای پژوهشگر است.دراین راستا لازم است تعریف مناسب و معقولی از “پژوش در کشور”ارائه گردد.ظاهرا این فقدان پژوهشی در سطح برخی اعضای هیئت علمی دانشگاهها نیز به چشم می خورد. بر این اساس برخی اعضای هیئت علمی دانشگاهها در زمینه آموزشی نیازهای دانشجو را مرتفع کرده و در نهایت اساتید خوبی به لحاظ ارائه درس هستند.در هر صورت پژوهش مقوله دیگری است و باید میان پژوهش و آموزش تمایز قائل شد.از سوی دیگر،در دانشگاه نیز باید اساتیدی وجود داشته باشند که در کنار نگاه آموزشی و پژوهشی ، نگاهی اقتصادی و تجاری داشته باشند تا بتوانند دانشجو و پژوهشگر را جهت ورود موثر در جامعه آماده نمایند.
نکته دیگر اینکه دانشگاهها باید به سمت و سوی تولید علم بومی پیش بروند.در این راستا دوباره تاکید می کنیم که رابطه دانش و صنعت باید کاملامستقیم و مشخص باشد.هم اکنون دانشگاههای ما چیززیادی برای ارائه به بخش صنعت ندارند و این خود یک معضل محسوب می شود.در این خصوص لازم است دغدغه های تازه تری در دانشگاهها ایجاد شود.ما نباید خود را معطوف به معدل بالاو ... نماییم بلکه باید ساختار آموزشی خود را به گونه ای کاربردی تعریف کنیم.ما صرفا نخبه علمی در کشور نداریم.ما نخبگان زیادی داریم که باید از ظرفیتها و توانمندیهای آنها استفاده شود .ما باید قوانین علمی کشور را به گونه ای ترسیم کنیم که توانایی این افراد در استخدام کشور و صنعت در آید نه اینکه دیگران از این ظرفیت استفاده نمایند.

سعید صابری

منبع : روزنامه رسالت