وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان ، استان مرکزی

براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال 1375، استان مركزی 812‚228‚1 نفر جمعیت داشته كه از این تعداد 57/1 درصد در نقاط شهری و 42/9 درصد در نقاط روستایی سكونت داشته‌اند. در همین سال از كل جمعیت استان 156‚616 نفر مرد و 656‚612 نفر زن بوده‌اند. در این استان در مقابل هر 100 نفر زن، 101 نفر مرد وجود داشته است. از جمعیت این استان 38/3 درصد در گروه سنی كمتر از 15 ساله، 56/1 درصد در گروه سنی 64-15 ساله و 5/6 درصد در گروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار داشته‌اند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده است. در همین سال، از جمعیت استان 99/8 درصد را مسلمانان تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری 99/74 درصد و در نقاط روستایی 99/84 درصد بوده است.
در فاصله سال‌های 1365 تا 1375 حدود 560‚186 نفر به استان وارد و یا در داخل آن جابجا شده‌اند. محل اقامت قبلی 41/9 درصد مهاجران سایر استان ها، 12/7 درصد شهرستان‌های دیگر همین استان و 42/9 درصد شهرستان محل سرشماری بوده است. محل اقامت قبلی بقیه افراد، خارج از كشور و یا اظهار نشده است. مقایسه محل اقامت قبلی مهاجران با محلی كه در آن سرشماری شده‌اند نشان می‌دهد كه 34/8 درصد از روستا به شهر، 40/3 درصد از شهر به شهر، 6/5 درصد از روستا به روستا و 15/9 درصد از شهر به روستا در طی 10 سال قبل از آبان ماه 1375، مهاجرت كرده‌اند.
از 290‚078‚1 نفر جمعیت 6 ساله و بیشتر استان، 79/3 درصد باسواد هستند. نسبت باسوادی در گروه سنی 14-6 ساله 97/25 درصد و در گروه سنی 15 ساله و بیشتر 71/75 درصد بوده است. در بین افراد لازم‌‌التعلیم (14-6 ساله) نسبت باسوادی در نقاط شهری 98 درصد و در نقاط روستایی 96/2 درصد می‌باشد. در این استان نسبت باسوادی در بین مردان 84/7 درصد و در بین زنان 73/9 درصد است. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب 90/5 درصد و 82/1 درصد و در نقاط روستایی 76/8 درصد و 63/4 درصد می‌باشد.
در آبان ماه 1375 در این استان 35/9 درصد از جمعیت ده ساله و بیشتر را افراد شاغل و افراد بیكار (جویای كار) تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری 34 درصد و در نقاط روستایی 38/5 درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان 86/6 درصد را مردان و 13/4 درصد را زنان تشكیل می‌داده‌اند. بیش‌ترین میزان فعالیت مربوط به گروه سنی 34-30 ساله با 56/84 درصد و كم‌‌ترین میزان مربوط به گروه سنی 14-10 ساله با 3/65 درصد بوده است. در همین سال از شاغلان 10 ساله و بیش‌تر استان 26/45 درصد در گروه عمده كشاورزی، 31/41 درصد در گروه عمده خدمات و 37/58 درصد در گروه عمده صنعت فعالیت داشته‌اند و شغل 1/56 درصد نیز نامشخص بوده است. درنقاط شهری گروه عمده «صنعت» و در نقاط روستایی گروه عمده «كشاورزی» بیش‌ترین تعداد افراد شاغل را به خود اختصاص داده‌اند.
در استان مركزی ایلات و عشایر متعددی مانند شاهسون‌‌ها، كلبه‌كوئی‌ها، خراسانی‌ها، كلهر، خلج و گروهی از كولی‌ها زندگی می‌كنند كه اكثر آنها اسكان یافته‌‌اند و بخشی از آن‌ها نیز رمه‌گردانی و ییلاق و قشلاق می‌كنند. جلوه‌های زیبائی شناختی كوچ و اتراق عشایر یكی از جاذبه‌های جهانگردی استان به شمار می‌آید.
استان مركزی از جمله استان‌هایی است كه كارخانجات صنعتی متعددی در آن متمركز شده‌اند. اساس اقتصاد استان را به ترتیب اهمیت بخش‌های خدمات، صنعت و كشاورزی تشكیل می‌دهد. به طور تقریبی در حدود 19 درصد مساحت استان اراضی كشاورزی، 57 درصد اراضی مرتعی و باقی‌مانده را اراضی غیر مزروعی از قبیل دریاچه‌ها، كویرها، جاده‌ها و شهرها تشكیل می‌دهند.
محصولات مهم كشاورزی استان شامل گندم، جو، حبوبات، آفتابگردان، پنبه، چغندرقند، تنباكو، گوجه‌فرنگی و پیاز است. میزان برخی از فرآورده‌های كشاورزی در شهرستان‌های مختلف این استان، بیش از میزان مصرف محلی است، در نتیجه به شهرهای دیگر استان یا به استان‌های مجاور صادر می‌شود. از شهرستان اراك، گندم، جو، انگور، سبزی و خشكبار، از ساوه انار و طالبی، از محلات كاهو و گل، از تفرش بادام و گردو و از خمین لوبیا و گندم به سایر شهرها و استان‌های كشور و همچنین به خارج از كشور صادر می‌شود.
براساس آمار اداره كل معادن و فلزات، در استان مركزی 112 معدن مختلف وجود دارد كه بیشتر آن‌ها به مصالح ساختمانی مربوط می‌شوند. مهم‌ترین معادن موجود استان را سنگ‌ آهن، سرب، روی، منگنز، سنگ تراورتن، باریتین، گچ و سنگ نمك تشكیل می‌دهند.
مهم‌ترین كارخانه‌های صنعتی استان عبارتند از : ماشین‌سازی، آلومینیوم‌سازی، هلیكوپتر‌سازی، كابل‌سازی، واگن‌سازی، كمباین‌سازی،‌ لاستیك‌سازی، قند و ... از دیگر صنایع ماشینی استان می‌توان از كارخانه ماشین‌سازی پارس (تولید كننده اسكلت‌های فلزی)، كارخانه سازنده پروفیل و لوله‌های آبیاری آلومینیومی،‌ كارخانه آونگان (سازنده پایه‌های فلزی انتقال نیرو)، كارخانه ادوات كشاورزی اراك، گروه كارخانه‌های تولیدی نور آلومینیوم، رنگ روناس اراك و نیز سایر كارخانجات مستقر در شهرستان صنعتی ساوه نام برد. همچنین در اكثر شهرستان‌های استان مركزی، صنایع مختلف دستی شامل قالی‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌‌بافی، گیوه‌دوزی، مسگری و غیره رواج دارد.