شنبه, ۱۹ آبان, ۱۴۰۳ / 9 November, 2024
مجله ویستا


انجمن ۳۰۰ واژه ای در حافظه فرهنگستان زبان و ادب فارسی


انجمن ۳۰۰ واژه ای در حافظه فرهنگستان زبان و ادب فارسی
زمانی كه نمایندگان وزارتخانه های جنگ، معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در سال ۱۳۰۳ انجمنی را برای رسیدگی به وضعیت واژگان نوظهور در رسته ها و امور نظامی تأسیس كردند، خود به روشنی نمی دانستند كه عالی ترین مرجع تصمیم گیری در حوزه زبان و ادبیات فارسی را پایه ریزی می كنند.
ثمره تلاش ۸ ساله انجمن های ادبی دوره قاجار كه در كوران مشروطه این انجمن را پدید آورده بود، وضع ۳۰۰ واژه از جمله هواپیما، فرودگاه، خلبان آتش بار، هواسنج و باد سنج بود.
انجمن مذكور در سال ۱۳۱۱ با تشكیلاتی جدید به نام «انجمن وضع لغات و اصطلاحات علمی» به ریاست «دكتر عیسی صدیق اعلم» دارالمعلمین عالی، حیاتی تازه یافت و به عنوان مركزی برای فعالیت فوق برنامه دانشجویان در شعبه های علوم طبیعی، علوم ریاضی، فیزیك، شیمی، ادبیات و فلسفه معرفی شد. انجمن جدید به راهنمایی استادان خود یعنی «حسین گل گلاب»، «دكتر محمود حسابی» و «دكتر رضازاده شفق» توانست تا سال ۱۳۱۹ چهارصد واژه نو را پیشنهاد دهد كه شماری از آن ها هنوز در كتاب های درسی دبیرستانی و دانشگاهی دیده می شود.
اما اندیشه تأسیس سازمانی رسمی به نام فرهنگستان كه هدف اصلی آن نشاندن واژه های فارسی به جای كلمات و تركیبات بیگانه بود، در ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۳۱۴ صورتی عملی به خود گرفت و فرمان تشكیل آن صادر شد.
●فرهنگستان اول و دوم
در سال ۱۳۱۳ وزارت معارف كه انجمن هایی از كارشناسان و اربابان فن برای معادل سازی در واژگان فارسی برپا كرده بود و آكادمی طب نیز جزئی از آن به حساب می آمد، اساسنامه ای تألیف نمود كه در آن وظایف فرهنگستان منحصراً وضع واژگان تعریف نشده بود.
این پیش بینی كه نوعی الگو برداری از آكادمی های (فرهنگستان) دیگر كشورها بود نوید می داد كه در آینده حوزه فعالیت فرهنگستان زبان و ادب فارسی بسیار گسترده تر از معادل سازی و واژه گزینی خواهد بود، اما برخی بی توجهی ها و كارشكنی ها تأسیس كامل آن را یك سال به تعویق انداخت و در سال ۱۳۱۴ «محمد علی فروغی» حكم رسمی ریاست فرهنگستان را دریافت نمود. و پس از وی به ترتیب «حسن وثوقی» (آذر ۱۳۱۴)، «علی اصغر حكمت» (اردیبهشت ۱۳۱۷)، «اسماعیل مرآت» (مرداد ۱۳۱۷) «عیسی صدیق اعلم» (مهر ۱۳۲۰) بار دیگر «محمد علی فروغی» (آذر ۱۳۲۰) و «حسین سمیعی ادیب السلطنه» (۱۳۲۱) عهده دار این مسئولیت شدند.
اعضای فرهنگستان در این دوره به دو بخش پیوسته و وابسته تقسیم می شوند كه اعضای پیوسته آن به قرار زیر است:
«ملك الشعرای بهار» «علی اكبر دهخدا»، «محمد علی فروغی»، «ابوالحسن فروغی»، «سعید نفیسی»، «سید نصرالله تقوی»، «رضازاده شفق»، «بدیع الزمان فروزانفر»، «علی اصغر حكمت»، «عبدالعظیم خان قریب»، «حسین گل گلاب»، «غلامرضا رشید یاسمی»،«رهنما»، «ادیب السلطنه سمیعی»، «صدیق اعلم»، «عصار»، «فاطمی»، «قاسم غنی»، «ابراهیم پور داوود»، «عباس اقبال آشتیانی»، «محمد حجازی»،«محمد قزوینی»،«محمد تدین»، «مسعود كیهان»،«جلال همایی» «غلام علی رعدی آذرخشی»،«احمد بهمنیار»، «حسنعلی مستشار»، «سرهنگ مقتدر»، «مصطفی عدل»، «علی اكبر سیاسی»، و «ومحمود حسابی».
گروه های این فرهنگستان نیز عبارت بودند از: گروه لغت، گروه دستور، گروه اصطلاحات پیشه، گروه كتب قدیم، گروه اصطلاحات ولایتی، گروه راهنما، گروه خط و باید افزود كه بعد از مدتی این گروه های هفت گانه به گروه های شش گانه زیر تغییر یافتند : گروه فرهنگ فارسی و واژه گزینی و گردآوری واژه ها، گروه دستور زبان، گروه جغرافیا، گروه دستور، گروه لغت و گروه كتب قدیم.
جالب آن كه در میان اعضای وابسته به این فرهنگستان اسامی «كریستین سن» (دانمارك)، «هانری ماسه» (فرانسه)، «یان ریپكا» (چك و اسلواكی)، «محمد رفعت پاشا» (مصر)، «آرتر پوپ» (آمریكا)، «محمد اقبال» (پاكستان)، «ربتس ویولووسكی» (روسیه)، «ر.ا.نیكلسون» (انگلستان)، «هادی حسن» و «محمد حسنین هیكل» (مصر) نیز به چشم می خورد. فضای سیاسی آن زمان فرهنگستان اول را ناگزیر ساخت بیشتر اوقات خود را صرف انتخاب معادل برای اصطلاحات و واژگان خارجی كند كه به اعتقاد كارشناسان در این راستا توانست مهار كننده و بازدارنده باشد . از این رو عربی زدایی و سره آفرینی منطبق با طبیعت زبان فارسی و تحول زمانه فعالیت فرهنگستان اول را با اقبال عمومی مواجه ساخت اما رفته رفته پس از سال ۱۳۱۷ از پویایی و تكاپو افتاد تا این كه در سال ۱۳۳۳ رسماً تعطیل شد.
از جمله فعالیت های فرهنگستان اول می توان به تصویب ۲۰۰۰ واژه، انتشار نامه فرهنگستان در چند دوره به سردبیری «حبیب یغمایی» و تأسیس انجمن ادبی فرهنگستان به ریاست «ملك الشعرای بهار» و نیز تشكیل كمیسیون های تخصصی زبان شناسی، باستان شناسی، قواعد دستور و زبان، تئاتر، موسیقی و ترانه ها اشاره كند .
«فرهنگستان دوم كه در زمان پهلوی شكل گرفت تاسال ۱۳۵۷ به حیات خود ادامه داد. فرهنگستان سوم نیز پس از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۶۹ تشكیل شد. پس از انقلاب مركز مطالعات و پژوهش های فرهنگی ادامه دهنده مطالعات فرهنگستان دوم بود كه تمامی اسناد و كارهای نیمه تمام نیز همان جا باقی مانده است و این جای تأسف دارد كه سوابق، مواد خام و ابزار اولیه كار ما هنوز وارد سیستم خود ما نشده است.
●فرهنگستان سوم
پس از انقلاب اسلامی طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی قانون منع استفاده از واژگان بیگانه در دستور كار فرهنگستان قرار گرفت، اما تلاش در این حوزه آنچنان پر رنگ شد كه فعالیت های دیگر عالی ترین و قدیمی ترین مرجع تصمیم گیری در حوزه زبان و ادبیات فارسی را زیر سایه خویش محو كرد، اگر چه بخش عمده ای از عدم آگاهی نسبت به عملكرد گروه های دیگر به جز گروه های واژه گزینی به دلیل فعالیت پایه ای و دور از هیاهوی این گروه ها نیز می باشد.
گروه های فرهنگستان كنونی عبارتند از : گروه دانشنامه زبان و ادب فارسی، گروه دانشنامه زبان و ادب فارسی در شبه قاره، دستور، زبان های ایرانی، فرهنگ نویسی، زبان و رایانه، گویش شناسی، نشر آثار و گروه واژه گزینی كه به موازات این گروه های تخصصی، گروه های دیگر نیز تحت عنوان نظام اطلاع رسانی و نشر فعالیت دارند. از آن جمله می توان به كتابخانه، روابط بین الملل، روابط عمومی، انتشارات كتاب و رایانه اشاره كرد.
●واژه گزینی
از آن جا كه زبان به عنوان بخش اعظم هویت فرهنگی جامعه مطرح است و از سوی دیگر گذر جامعه از بستر تاریخ هر لحظه آن را دستخوش تغییر می كند، واكنش در برابر آن از سوی فرهیختگان همیشه یكسان نبوده است. برخی معتقدند ماهیت زبان و توانایی های آن خود را در تغییر مداوم نشان می دهد و برخی نیز ایستایی آن را هم چون حفظ ارزشمندترین سنت ها می دانند و چالش دیگر در پالودن اسم و بومی كردن فرهنگ آن با ورود ابزار و یا مظاهر تكنولوژی شكل می گیرد. آیا می توان در مقابل هجوم ابزار و مفاهیم نوین اندیشه ایستاد و این فرصت را به فرهنگستان داد كه پس از از پالایش، واژه گزینی و تصویب و تدوین ها ذهن و زبان جامعه گشوده شود؟ در این وضعیت متعارض كه انتخاب قطعی هر گزینه را با تردید مواجه می سازد، یك چیز قطعی به نظر می رسد و آن این كه قرار است زبان در راستای زمان، خود را توسعه دهد، نباید این توسعه آن قدر سریع و غیر طبیعی باشد كه هم چون سرطانی تمامیت اندام آن را با خطر مواجه سازد. دكتر «حداد عادل» اعتقاد دارد: «در دنیای رو به توسعه امروز، اگر زبان ملی یك كشور زبان علم و فن نشود و تنها در دایره محاورات عادی توده مردم و یا حوزه ادبیات قدیم آن كشور محدود بماند، به تدریج به حاشیه رانده می شود و منزوی می گردد.» بنا بر این با اعتقاد می توان گفت كه تنها واژه گزینی و در صورت موفقیت انتشار آن در بین توده های مردم نیز كارپایان نیافته است و كاربرد یك واژه جایگزین شده در حوزه توسعه علمی از اهمیت بالایی برخوردار است.
وی همچنین معتقد است : «پیشرفت در علم و صنعت مستلزم بی اعتنایی به زبان ملی نیست. امروز بسیارند كشورهایی كه می كوشند تا همگام و همراه با پیشرفت در عرصه دانش، زبان ملی را نیز نیرومند سازند وعزیز بدارند.»
طبق نظر كارشناسان در حوزه واژه گزینی توجه به چند موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است.
۱- ضرورت های تقویت زبان ملی كه این موضوع باید از سوی تمامی افراد جامعه احساس شود.
۲- مدیریت واژه گزینی كه به نقش نهادهای رسمی در مدیریت واژه گزینی و استاندارد سازی واژه ها و اصطلاحات نظر دارد.
۳- علم اصطلاح شناسی و واژه گزینی كه در این زمینه نیز باید به نظریه های واژه گزینی و كاربرد واژه گزینی توجه كرد.
۴- ساحت های واژه گزینی اعم از نقش اهل علم و فن در حوزه های مختلف واژه گزینی، نقش نهادها و نقش مردم.
۵- روش های واژه گزینی كه به حوزه هایی هم چون فرایند عام واژه سازی، روش های واژه سازی در زبان های مختلف و ....اختصاص دارد.
یكی از كارشناسان در مورد عملكرد فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در زمینه واژه گزینی می گوید: «ما از طرف جامعه در بن بست قرار گرفته ایم یعنی مردم مارا نمی شناسند. واژه های تصویب شده تنها می توانند تا مرحله تصویب و چاپ پیش بروند و پس از آن در كتاب فروشی ها متوقف می گردند. بسیاری از مردم هنوز فرهنگستان را با فرهنگسرا اشتباه می گیرند و خیلی از آشنایان خود من می گویند كار تو در فرهنگسرای زبان چیست؟ شاید فرهنگستان هم نتوانسته است بسیاری از حساسیت ها را در نظر بگیرد، با زمانه پیش نرفته است و چه بسا واژه هایی ساخته كه در حال حاضر برای مردم جنبه طنز دارد.» وی به عنوان مثال از واژه «سُری» نام می برد كه پس از چند دهه فعالیت «فدراسیون اسكی» برای آن معادل سازی شده است.
فرهنگستان دوم كه در سال ۱۳۴۷ با هشدار «محمد مقدم» استاد و پایه گذار گروه آموزشی زبان شناسی در برابر هجوم واژه های بیگانه تأسیس شد. توانست همراه با فرهنگستان اول تا سال ۱۳۵۱ مجموعاً ۶۶۵۰ واژه فارسی را در برابر واژه های بیگانه پیشنهاد كند. در فرهنگستان دوم نیز هم چنان گروه واژه گزینی مهم ترین وظیفه فرهنگستان را بر عهده داشت و از ۹ كمیسیون علمی و فنی، پزشكی و كشاورزی، زبان و ادب، تاریخ و فلسفه و علوم اجتماعی و تربیتی روان شناسی، هنرهای زیبا، ارتش، اقتصاد، بازرگانی، حقوق و علوم اداری و سیاسی و جغرافیا تشكیل می شد. این فرهنگستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مدت كوتاهی فعال بود تا این كه در سال ۱۳۶۰ با ادغام ۱۱ مركز و سازمان تحقیقاتی كه فرهنگستان دوم نیز جزو آن بود، «مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» پدید آمد و بار دیگر فرهنگستان كنونی از دل آن مجموعه جدا شد و هدایتی مستقل پیدا كرد.
●گویش شناسی
گروه گویش شناسی كه اكنون به عنوان یكی از گروه های مهم فرهنگستان در حال مطالعه و پژوهش است از همان ابتدای فعالیت مؤسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی به عنوان یكی از محورهای كار مورد توجه بوده است، به گونه ای كه می توان گفت برنامه واژه گزینی و بررسی و مطالعات گوناگون درباره زبان ها و گویش های ایرانی دو برنامه اصلی و تمامی فعالیت این مركز به شمار می آمده است.
این گروه كه در فرهنگستان سوم از سال ۱۳۷۱ و با طرح «واژه نامه مشترك گویش های ایرانی» هویتی نو یافته زیر نظر خانم دكتر «بدر الزمان قریب» فعال است. یكی از سه پژوهشگر گروه گویش شناسی با اشاره به واژه نامه مشترك گویش های ایرانی می گوید: «در این واژه نامه در برابر هر واژه فارسی، معادل آن در حدود هفتاد گویش ایرانی نو قرار داده شده است كه برخی از این گویش ها عباتند از: آرانی، آشتیانی ، ابوزیدآبادی، افتری، اناركی، بختیاری، بستكی، بلوچی، بهدینی، تاتی، تالشی، تفرشی، خوانساری، خوری، دوانی، راجی، سرخه ای، سمنانی، سنگسری، شهمیرزادی، قائنی، كردی، گیلكی، لاستانی، لاسگردی، لری، لكی، مازندرانی، نائینی، و فسی، هرزنی و..... كه واژه های گردآوری شده همه این گویش ها به تدریج به برنامه نرم افزار رایانه ای سپرده می شود.»وی از طرح دیگری نیز به نام طرح «بانك اطلاعاتی گویش شناسی ایران» نام می برد كه بر اساس آن گویش های نقاط مختلف كشور منطقه به منطقه گردآوری خواهد شد:
«اولین منطقه مورد مطالعه در این طرح استان فارس است كه از نظر فراوانی گویش و در عین حال گوناگونی آن ها مورد توجه می باشد. شیوه تحقیق نیز به شكل میدانی بوده است كه با پرسشنامه های موضوعی عمده واژه های پایه ضبط و ثبت می گردد. این پرسشنامه ها در ۱۵ موضوع از جمله واژگان اجزای بدن، ابزار و وسایل خانه، آفات و بیماری ها و........طبقه بندی شده كه با تكمیل هر یك از آن ها ۲۳۰۰ واژه و ۱۰۰ جمله به دست می آید همچنین با توجه به نكات دستوری می توان در این پرسشنامه ها به ساختار گویش های مورد مطالعه پی برد.»
به برخی گویش های این محل مثل كازرونی، دوانی، بلیانی، گرگنایی، نبافی، دهله ای، پیر مهلتی، عبدویی، كلانی لری، كلانی، تاجیكی، ممسنی، كورزگی، ریچی، ماسرمی، مسقانی، كنده ای، سمنانی، دوسیرانی، مگری، كروشی، پایونی، درونكی یا جروقی و مهبودی است كه در حال حاضر چند گویش از این منطقه به شیوه تطبیقی در حال حروف چینی است و افزون بر آن قواعد دستوری آن ها نیز در حال تدوین است.
به همت این گروه در سال ۱۳۸۰ نخستین هم اندیشی گویش شناسی ایران برگزار شد كه طی آن ۳۲ مقاله تخصصی در این زمینه ارائه گردید.
●فرهنگ نویسی و دانشنامه نویسی
گروه فرهنگ نویسی با هدف نوشتن یك فرهنگ جامع و كامل تاریخی پس از یك دوره چالش جدی و ارائه نظریات گوناگون در سال ۱۳۷۸ شروع به كار كرد یكی از پژوهشگران این گروه می گوید: «هدف ما این است كه فرهنگی شبیه لغت نامه دهخدا پدید بیاوریم اما علمی تر و روشمندتر، فرهنگی كه متون قدیم یا به عبارتی قدیمی ترین آثار مكتوب را تا دوره مشروطه در بر می گیرد. ما ابتدا واژگان را به دو كاربرد در آثار ردیابی می كنیم و بعد تغییرات آن را در نظر می گیریم، چه تغییرات لفظی و چه تغییرات معنایی، كتاب خوان ها مدخل گزینی می كنند سپس فیش برداری می شود و بعد فیش های منظم به دست تعریف نگار می رسد كه وی بر اساس توانایی هایی كه دارد تعریفی از آن را ارائه می دهد هویت دستوری برای آن ها تعیین می شود معانی تفكیك می گردند و شواهد در مقابل آن ها قرار می گیرند كه در نهایت پس از تألیف وارد رایانه می شوند.»
دانشنامه نویس ادبی نیز یكی دیگر از طرح های در حال اجرای فرهنگستان زبان وادبیات فارسی است كه یك گروه متخصص در این زمینه مشغول فعالیت هستند. به اعتقاد بسیاری ما در زمینه دانشنامه ادبی خلاء بزرگی داریم و می توان گفت اثــــر جامعی در ایـــن زمینه وجــود نــدارد.در این راستا تلاش گروه دانشنامه نویسی در حال به بار نشستن است و پیش بینی می شود تا پایان امسال، جلد اول آن چاپ و منتشر شود. «این كار حساسیت های خاص خود را دارد اما با توجه به كاستی موجود در این زمینه ما سرعت را نیز در نظر می گیریم. به علاوه روزآمد بودن این دانشنامه برای محققان نیز اهمیت بالایی دارد بنا بر این سعی خواهد شد جریان دانشنامه ادبی به شكل مداوم دنبال شود تا علاوه بر جامعیت، كاربرد به روز خود را نیز از دست ندهد.
●روابط بین الملل
یكی از بخش ها فرهنگستان زبان و ادب فارسی كه اگر چه جزو گروه های اصلی آن نیست اما می تواند با عمق بخشیدن به فعالیت خود به گسترش زبان و ادبیات فارسی در عرصه های بین المللی كمك كند، بخش روابط بین الملل است. اكنون دفتر روابط بین الملل فرهنگستان در زمینه های مختلفی فعالیت می كند.
از جمله فعالیت های این گروه ارسال مجله فرهنگستان به برخی دانشگاه ها و افراد در خارج از كشور است و نیز متقابلاً دریافت نشریات و یا مبادله اخبار و اطلاعات وی از رایزنی های ایران درخارج از كشور به عنوان بازوهای اجرایی فرهنگستان یاد می كند.
●كتاب خانه فرهنگستان
هم اكنون در كتاب خانه فرهنگستان ۹۶ هزار جلد كتاب به زبان های گوناگون، عموماً در حوزه زبان و ادب فارسی وجود دارد. این كتاب خانه هم چنین دارای مجموعه های نفیس و تخصصی از جمله مجموعه كتاب های شادروان «دكتر ماهیار نوابی» شادروان دكتر«احمد تفضلی» شادروان دكتر «مصطفی مقربی» و شادروان دكتر «سید ابوالقاسم انجوی شیرازی» است كه این مجموعه ها هر كدام در حوزه خود منحصر به فرد هستند.
انتشارات فرهنگستان نیز تا كنون واژه نامه ها ، فرهنگ نامه ها، و مجموعه مقالاتی چاپ و منتشر نموده كه هریك در جای خود دارای ارزش بسیاری هستند كه از آن جمله می توان به چند نمونه زیر اشاره كرد:
نگاهی به گویشنامه های ایرانی، مجموعه مقالات هم اندیشی واژه گزینی، فرهنگ زرقان، دانشنامه زبان و ادب فارسی در شبه قاره هند (جزوه اول) كتاب شناسی دستور زبان فارسی، دستور خط فارسی، شیوه نامه ضبط اعلام معرفی زبان ها و گویش های ایرانی، كتاب شناسی گویش های ایرانی، واژه های علوم دامپزشكی، واژه های هنرهای تجسمی، واژه های مخابرات و........
●شبه قاره
گروه شبه قاره هند یكی از گروه های جدید فرهنگستان زبان وادب فارسی كه فعالیت های آن نیز جالب و جذاب است به گونه ای كه عملكرد این گروه طبق اظهار نظر برخی اعضای فرهنگستان مورد توجه ویژه رئیس فرهنگستان نیز است . اصلی ترین طرح تیم شبه قاره تدوین دانشنامه ای برای نشان دادن سهم فرهنگ ایرانی و زبان ادب فارسی در تاریخ و فرهنگ شبه قاره و بررسی اشتراك ها و پیوندهای دیرین این دو سرزمین است.
چنان كه تاریخ روایت می كنددر برهه ای از دوران صفویه ۴۰۰ شاعر تنها از كاشان به هندوستان سفر كرده اند كه بنیانگذاری سبك غنی هندی در شعر فارسی نیز نه تنها مؤید این ادعاست كه بخشی از تاریخ این دو سرزمین در یك دایره قرار می گیرد بلكه برلزوم پژوهش در این دایره نیز مهر تأیید می زند.
گروه شبه قاره هند با مشاوره آقای «چندر شكر» از محققان هندوستان كه به همكاری فرهنگستان دعوت شده و اعتبار علمی مقالات را خواهد سنجید می كوشد تا استادان جوان زبان فارسی در هندوستان را شناسایی كند و توسط ایشان به حلقه های مفقوده گذشته مشترك دست یابد. می توان گفت كمترین تأثیر همین رفت و آمدهای فرهنگی در قالب جلسات رسمی یا غیر رسمی می تواند كمك به واژه گزینی بهتر باشد. به عنوان مثال گروهی در ایران جلسات متعدد می گذارند و تلاش می كنند تا یك واژه جدید را كه ریشه در زبان فارسی دارد به جای واژه هلی كوپتر بگذارند در حالی كه برای بسیاری از این واژه ها در كشورهای فارسی زبان دیگر و یا حتی كشورهایی كه به لحاظ تاریخی و فرهنگی به ما نزدیك ترند معادل وجود دارد، معادل هایی كه می تواند به راحتی در زبان وادبیات ما جا بیفتد و یا حداقل این كه فرمول درست تری برای گزینش واژه در اختیار ما بگذارد.
●وظایف فرهنگستان
آنچه در طول عمر سه فرهنگستان در بین صاحب نظران چالش برانگیز بوده بیشتر به تعریف فرهنگستان، حیطه مسئولیت و وظایف آن بر می گردد. دوباره باید تأكید كرد به علت شرایط خاص زبان و ادبیات فارسی در مقابل هجوم زبان، فرهنگ و تكنولوژی غرب كه پس از انقلاب مشروطه صورت و سرعت خاصی به خود گرفت. در تمام این سال ها تنها تصوری كه از فرهنگستان وجود داشته و تنها انتظاری كه از آن می رفته مركزی در حد تصویب واژگان جایگزین بوده است كه در مقاطعی از تاریخ با اقبال عمومی رو به رو و در مراحلی نیز به مضحكه تبدیل شده است. این موضوع اگر چه یكی از مهمترین وظایف فرهنگستان نیز هست اما حیطه واقعی در فرهنگستان بسی والاتر از این جایگاه است به گونه ای كه در هر سه دوره نیز واژه گزینی تنها به عنوان یكی از گروه های این مركز فعالیت نموده است. شاید یك سوی بحث نیز به خود فرهنگستان برگردد كه در هر مقطعی وظایف خاصی را برای خود تعریف كرده و یا مأموریت خاصی به آن محول شده است.
فرهنگستان كنونی با چهار هدف مشخص و ۹ مسئولیت روشن و البته كلان به فعالیت خود ادامه می دهد اگر چه باید كارشناسان امر و متخصصان فرهنگ، زبان و ادبیات به قضاوت بنشینند كه چقدر توانسته است به این هدف نزدیك شود. اهداف فرهنگستان به شرح زیر است.
۱- حفظ قوت و اصالت زبان فارسی به عنوان یكی از اركان هویت ملی ایران و زبان دوم عالم اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامی
۲- پروراندن زبان مهذب و رسا برای بیان اندیشه های علمی و ادبی و ایجاد انس با مأثر معارف تاریخی در نسل كنونی و نسل های آینده
۳- رواج زبان و ادب فارسی و گسترش حوزه قلمرو آن در داخل و خارج از كشور
۴- ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی به تناسب مقتضیات زمان و زندگی و پیشرفت علوم و فنون بشری با حفظ اصالت آن
فرهنگستان در راستای اهداف فوق وظایف زیر را به عهده دارد:
۱- سازمان دادن تمشیت فعالیت های ناظر به حفظ میراث زبانی و ادبی فارسی
۲- تأسیس واحدهای واژه سازی و واژه گزینی و سازمان دادن واحدها مشابه در مراكز دانشگاهی و دیگر سازمان علمی و فرهنگی و هماهنگ ساختن فعالیت های آنان از راه تعاطی تجارب.
۳- نظارت بر واژه سازی و معادل یابی در ترجمه از زبان های دیگر به زبان فارسی و تعیین معیارهای لازم برای حفظ و تقویت بنیه زبان فارسی در برخورد با مفاهیم و اصطلاحات جدید
۴- اهتمام در حفظ فرهنگ های محلی و مردمی و جمع آوری و ضبط و نشر امثال وحكم و كلیه اعلام و اصطلاحات فارسی در همه زمینه ها و بهره برداری از آن ها برای پرورش و تقویت زبان و ادب فارسی
۵- سازمان دادن و تبادل تجربه ها و دستاوردهای مراكز پژوهشی در حوزه زبان وادب فارسی و تأمین موجبات بهره برداری صحیح از این تجربه ها
۶- بهره برداری صحیح از زبان های محلی (در داخل و خارج از ایران) به منظور تقویت و تجهیز این زبان و غنی ساختن و گستردن دامنه كاربرد آن
۷- معرفی محققان و ادبا و خدمتگزاران زبان وادب فارسی و حمایت از نشر آثار ایشان و كمك به تأمین وسایل فعالیت های علمی و فرهنگی آنان و فراهم آوردن موجبات تقدیر از ایشان
۸- بررسی و تصویب نتایج فعالیت های مراكز پژوهشی و فرهنگی كه برای تهذیب و اصلاح یا توسعه و تقویت زبان فارسی مفید شمرده می شوند و ابلاغ و توصیه كاربرد آن ها به مؤسسات علمی و فرهنگی و سازمان ها و نهادهای عمومی.
اركان فرهنگستان نیز عبارتند از ریاست عالیه، هیأت امنای فرهنگستان ها، شورای فرهنگستان، رئیس فرهنگستان و دبیر كه ریاست عالیه آن با رئیس جمهوری اسلامی است .
پس از انقلاب اسلامی و در فرهنگستان سوم، ریاست فرهنگستان نیز از میان اعضای شورای فرهنگستان برای مدت چهار سال انتخاب و به تأیید ریاست عالیه معرفی می شود از تاریخ ۱۳۷۰‎/۲‎/۱۷ تا ۱۳۷۴‎/۱‎/۲۸ بر عهده دكتر حسن حبیبی بوده و این مسئولیت از
۱۳۷۴‎/۱‎/۲۸ تا كنون توسط شورای فرهنگستان به دكتر غلامعلی حداد عادل محول شده است.
فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در كنار وظایفی كه بر عهده دارد و به برخی فعالیت های فرهنگی و آموزشی دیگر نیز می پردازد:
برگزاری كلاس های آموزش واژه گزینی، آموزش زبان های خوارزمی، سیریلیك، آلمانی و ...آموزش رایانه به پژوهشگران، برگزاری دوره دانش افزایی برای استادان و دانشجویان زبان فارسی كشور اوكراین، سخنرانی های علمی، دعوت از محققان و اساتید برجسته كشورهای خارجی برای تدریس و سخنرانی در فرهنگستان، بزرگداشت اساتید فرهنگستان، اعزام پژوهشگر به خارج از كشور برای دوره های دانش افزایی، مشاركت در مجمع دو سالانه معلمان زبان فارسی، برگزاری هم اندیشی واژه گزینی و اصطلاح شناسی، برگزاری هم اندیشی گویش شناسی، برگزاری گردهمایی رؤسای دانشكده های ادبیات سراسر كشور، مشاركت در برگزاری همایش چهره های ماندگار، همكاری در برگزاری برنامه های رادیویی و تلویزیونی درباره زبان و ادب فارسی، برگزاری میز گرد «وندها»ی فارسی، مشاركت در برگزاری همایش ایران شناسی و....
فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم چنین از سال ۱۹۸۸ میلادی عضو مؤسسه «اینفورترم» است این مؤسسه از سازمان های وابسته به یونسكو است كه در سال ۱۹۷۱ میلادی تأسیس شده و مقر آن در وین اتریش است.
محمد مطلق
منبع : روزنامه ایران