توریسم از نگاه سعدی

شیخ اجل سعدی شیرازی(قرن هفتم هجری) اندیشمندی دقیق مردم‏شناس و جامعه‏شناس برجسته‏ای بوده است كه حاصل اندیشه‏های او در دو یادگار ارزشمند ، بوستان و گلستان چراغ راه همگان گردیده. نگاه ژرف، ظرافت طبع، و قریحهٔ بدیع این بزرگ مرد موجب گردیده است كه آثارش چون نگین در میان دیگر جواهرات ادب این ملك بدرخشد. این اندیشمند با چنان دقتی پدیده‏های اجتماعی دوران خود را به تصویر كشیده كه با گذشت بیش از هفت قرن با خواندن اشعار و حكایات او در فضای قرن هفتم هجری قرار خواهی گرفت و از سوی دیگر بیانات او چنان موجز و اثربخش است كه گویی در عهد ما می‏زیسته و درد زمان ما را با پوست و استخوان درك كرده است. او در جایگاه یك جامعه‏شناس برجسته پدیده‏های اجتماعی دوران خود را تحلیل كرده و راه‏حل نیز ارائه داده است.
شعری از این بزرگ را كه در آن با دقت موضوع گردشگری مورد توجه و آسیب‏شناسی قرار گرفته است نقل شده و در حد فهم خود برخی از ابیات شاخص را مورد دقت بیشتر قرار می‏دهم. روشن است كه در عهد سعدی نقش توریست را بازرگانان ایفاد می‏كرده‏اند و بازرگانان و تجار گردشگران جامعه بوده‏اند. لذا حضرت سعدی می‏فرماید:
شهنشه كه بازارگان را بخست
در خیر بر شهر و لشگر ببست
كی آنجا دگر هوشمنـدان روند
چـو آوازهٔ رسم بـد بشنـونـد
نكـو بایـدت نـام و نیكی قبـول
نكـودار بـازارگـان و رســول
بـزرگان مسافـر بجان پرورند كـه نـام نكـویی به عالـم بـرنـد
تبـه گـردد آن مملكـت عنقریب كـزو خـاطـر آزرده آیـد غریب
غریب آشنا باش و سیّاح دوست كـه سیـاح جلاّب نـام نكـوست
نكـودار جفـت و مسـافـر عزیز وز آسیبشان بـرحـذر باش نیز
جناب سعدی در بیت نخست مسئولیت عواقب آزردگی تاجر و گردشگر را متوجه مسئولین جامعه می‏داند و اعلام می‏كند اگر شاه یك مملكت بازرگانی را بیازارد، در خیرو بركت را بر شهر و لشگر خود بسته است و اشاره‏ای دقیق به نقش اقتصادی گردشگر می‏نماید.
در بیت دوم اشاره دارد به لزوم امنیت و آرامش برای توسعه توریسم و اذعان می‏كند كه اگر از كشوری آوازهٔ رسم بدو عدم رعایت اصول به گوش برسد هیچ هوشمندی به آنجا سفر نمی‏كند.
وی می‎فرماید : اگر خواستار نام نیكو هستی باید بازرگان و فرستاده و سفیر یك كشور را نیك بداری و شرط اینكه نام كشور تو در جهان بلندآوازه شود نیكویی به مسافر است.
سعدی در بیتی دیگر هشدار می‏دهد كه اگر غریبه‏ای از كشور تو با خاطری آزرده برگردد. كشورت به زودی تباه و نابود می‏گردد.
و به زیبایی ادامه می‏دهد: جهانگردان را دوست داشته باشید كه ایشان سفیران و خبرنگاران هستند كه نام نیكوی شما را در جهان پخش خواهند كرد.
در خاتمه می‎گوید: میهمان و مسافر را گرامی بدار و البته نسبت به آسیبهای احتمالی آن نیز هوشیار باش.
این اشعار شیخ اجل چنان دقیق وعمیق است كه نیاز به هیچ توضیح اضافی ندارد. تنها پرسشی كه لازم به نظر می‏رسد این است كه با وجود چنین پشتوانه‏ای نظری در علوم اجتماعی، اندیشمندان این رشته تا كی در نسخه‏های دیگران به دنبال درمان هستند؟ آب در كوزه و ما تشنه لبان می‏گردیم.

خسرو كلانتری

منبع : هفته نامه فصل نو