تله تئاتر عروسکی"آرش"

تئاتر عروسکی ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فراوانی دارد و به دلیل تنوع در شکل و جنس و نوع کاربری عروسک از این ویژگی برخوردار است که هر چه را بخواهد، بتواند شبیه‌سازی و جان‌بخشی کند. گرچه انواع تئاتر عروسکی به اقتضای نوع عروسک و موضوع بسیار متنوع هستند، اما این بدان معنا نیست که هر کدام از انواع عروسک‌ها و نیز تئاتر عروسکی مورد استفاده در اجرا بدون قانونمندی و الزامات دراماتیک خاص خود، همواره در هر شکل و چارچوب نظری و عملی کاربری داشته باشد. این طرز تلقی در حقیقت ضایع و فدا کردن ویژگی‌های هر کدام از انوع عروسک‌ها و تئاترهای عروسکی است.
مضافاً این که، استفاده از مقوله مینی‌مالیسم(Mini malism) و نهایتاً کوچک کردن عروسک‌ها نیز کاربری دراماتیک معینی دارد و فقط تا حدی مجاز و زیباست که چیستی عروسک‌ها و چگونگی اجرای نمایش عروسکی از دید تماشاگر پوشیده نماند وگرنه نمایش عروسکی از یک بازنمایی نمایشی و هنری به یک بازی و سرگرمی صرف کودکانه تنزل پیدا کند.
نمایش عروسکی"آرش" نوشته فهیمه میرزاحسینی و کارگردانی سیما و فهیمه میرزاحسینی نمونه قابل ذکری برای پرداختن به این موارد است.
این نمایش که به اشتباه به عنوان نمایش صحنه‌ای تدارک دیده شده، اساساً نمایش صحنه‌ای نیست و برای تلویزیون مناسب است، یعنی آن چه اجرا می‌شود باید به کمک دوربین و به صورت یک تله تئاتر عروسکی برای اجرا در تلویزیون تصویربرداری شود. علت آن هم روشن است: عروسک‌ها بیش از حد کوچک و مینی‌مال شده‌اند و مناسب صحنه سالن‌های تئاتر نیستند و عروسک‌های ریز در بعد فاصله تماشاگر از صحنه گم می‌شوند و ابهام‌آمیز و ناشناخته جلوه می‌کنند، خصوصاً این که اغلب عروسک‌ها هم"بی‌چهره" هستند، یعنی تا حدی انتزاعی شده‌اند.
عروسک بی‌چهره و بی‌نشان"آرش" برای پرسوناژی مثل"آرش کمانگیر" که پرسوناژی بسیار شناخته شده، هویت‌دار و محوری است، مناسب نیست، زیرا از او هویت‌زدایی می‌کند و منزلت افسانه‌ای و اسطوره‌ای او را کاهش می‌دهد. ضمناً قسمت‌های پایانی مربوط به کمان‌گیری و پرتاب تیر، خوب پردازش نشده است. این را هم نباید فراموش کرد که اگر گفتار راوی و صداهای عروسک‌گردان‌ها را از اجرا حذف کنیم، اغلب عروسک‌ها به علت ریز بودن غیر قابل تشخیص می‌شوند و در همان حال برخی موقعیت‌های مورد نظر نمایش هم کاملاً ابهام‌آمیز به نظر خواهند رسید.
معمولاً در یک نمایش عروسکی یا غیر عروسکی خوب، خود اجرا و وجوه دراماتیک و بصری آن باید به عنوان سخنگو، رازگشا و ارائه دهنده مضامین نمایش عمل کند و صدا و موسیقی به طور جنبی فقط مکمل اثر باشد، در حالی که در نمایش عروسکی"آرش" مخصوصاً گفتار راوی به ذهن تماشاگر سمت و سو می‌دهد و خود عروسک‌ها هم همگی بی‌چهره، بدون خصوصیت و ابهام‌آمیزند.
حالا باید از خود پرسید چرا این اتفاق رخ داده است. در جواب باید گفت: این نمایش به علت مینی‌مال(کمینه‌گرا) بودنش اساساً برای اجرای صحنه‌ای سالن مناسب نیست، اما برای تهیه یک تله تئاتر عروسکی تلویزیونی حائز برخی ارزش‌های دراماتیک و زیباست، چون در کادر کوچک دستگاه تلویزیون و به کمک نماهای نزدیک دوربین، همه مابه‌ازاهای بصری و دراماتیک آن که شامل جزئیات خود عروسک‌ها و عناصر و اجزای صحنه است، جلوه‌های دراماتیک‌شان را که در اجرای صحنه‌ای نادیده و گم و ابهام‌امیز به نظر می‌رسند، به وضوح نشان خواهند داد. در حال حاضر اجرای کلی نمایش عروسکی"آرش" و خصوصاً کلیت صحنه آن به یک"ماکت" چند شکل و چند منظوره بی‌شباهت نیست که فقط حضور عروسک‌گردان‌ها و دخالت ضمنی آنان در برخی تغییرات و شکل‌دهی‌های صحنه، آن را از کاربری صرف ماکت درآورده است.
نمایش عروسکی"آرش" را در حوزه متن، به شرط حذف سخنان راوی، می‌توان موفق ارزیابی کرد، چون نوع رویکرد نویسنده به متن و زمینه‌سازی اولیه او برای پرداختن به حضور نهایی آرش، زیبا و هوشمندانه است. موسیقی بسیار مناسبی که توسط سعیده میرزاحسینی و مریم یوسفی‌پور برای نمایش انتخاب شده، ویژگی‌های قابل توجهی برای نمایش محسوب می‌شوند.
نور موضعی نیز به تناسب موقعیت‌های متفاوت نمایش، خوب به کار گرفته شده،‌ اما گفتار راوی اضافی است و گرچه زمینه را برای دریافت‌های ذهنی تماشاگر مهیا می‌کند، اما در کل نوعی نقص به شمار می‌رود، چون یک نمایش خوب نیاز به توضیح شفاهی ندارد.
اشتباه کارگردانان نمایش آن است که این نمایش را که خاص تهیه یک تله تئاتر عروسکی تلویزیونی است در صحنه سالن تئاتر اجرا می‌کنند و متوجه چنین تفاوت عمده‌ای نشده‌اند. ناگفته نماند که در تئاتر عروسکی، عروسک‌های کوچک هم داریم که در گروه‌های نمایشی سیار یا غیرسیار از آن برای نمایش در"جعبه چوبی سوازل" استفاده می‌کنند، اما در این نمایش‌ها خود جعبه چوبی سوازل همانند کادر کوچک تلویزیون عمل می‌کند و در نتیجه، کوچک بودن عروسک به هیچ ابهامی نمی‌انجامد.
با همه این‌ها نمایش تله تئاتر عروسکی"آرش" از لحاظ طراحی صحنه و تدارک الزامات و ضمائم و دکور، نشانگر رویکرد استقرایی و دقیق و در عین حال زیبا و هنرمندانه طراح صحنه و دکور است. از لحاظ کارگردانی هم میزانسن‌ها و شکل‌دهی‌های زیبا و حساب شده‌ای برای عروسک‌ها در نظر گرفته شده، اما نمایه کوچک و گاه ریز آن‌ها زیبایی و جلوه نهایی عروسک‌ها و صحنه را کمرنگ کرده است.
نوع عروسک‌هایی که در این تله تئاتر عروسکی راه گم کرده به صحنه سالن تئاتر به کار گرفته شده از نوع میله‌ای است، ولی کامل نیست، چون برای همه اندام‌های عروسک به طور کامل از میله استفاده نشده است و برخی حالات و انعطاف‌های حرکتی آنان به کمک دست عروسک‌گردان‌ها شکل می‌گیرد.
در کل باید گفت اگر کارگردان‌های نمایش عروسکی"آرش" ابعاد عروسک‌های مینی‌مال نمایش را حداقل چهار یا پنج برابر بزرگتر انتخاب می‌کردند، آن وقت نمایش برای اجرای صحنه‌ای داخل سالن مناسب بود. در حال حاضر این نمایش عروسکی فقط به صورت تله تئاتر تلویزیونی می‌تواند کاربری دراماتیک داشته باشد و تنها در چنین حالتی است که ویژگی و زیبایی‌های پنهان و ریز و نادیده عروسک‌ها و همچنین کلیت خود اجرا همه جلوه‌هایشان را به تماشاگر می‌نمایانند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد و این نمایش به همان شکل تله تئاتر اجرا شود، در آن صورت نیاز به نقد و بررسی و ارزیابی مجدد خواهد داشت، زیرا شاخصه‌های دراماتیک نمایش متناسب با نوع و شیوه اجرا تغییر خواهند کرد. البته برخی ویژگی‌های اجرای این نمایش به شکل تله تئاتر پیشاپیش قابل پیش‌بینی است: به علت رویکرد استقرایی به اجزای شکل دهنده هر صحنه و تاکید نسبی روی موقعیت‌ها و صحنه‌آرایی نمایش می‌توان بر این گمان بود که جلوه این صحنه‌ها و بازدهی عروسک‌ها و بازی‌گیری از آن‌ها در کادر کوچک تلویزیون، زیبا و جذاب خواهد بود و در صورت اصلاح صحنه‌های پایانی هم بسیاری از ابهامات موجود برطرف خواهد شد.

حسن پارسایی

منبع : ایران تئاتر