دهان شویه کلر هگزیدین

قصد داشتم در مورد این دهان شویه جادوئی مطلبی بنویسم که به مطلب جالبی در این مورد در مجله الکترونیکی هوم به قلم خانم دکترشیرین امینی استادیار بخش پریودنتولوژی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان برخوردم .با توجه به کامل بودن این مطلب برای حفظ اصالت ، به طور کامل آن را نقل می کنم:
دهان شویه‌ها علاوه بر تمیز کردن سطوح دهان و دندان و خروج ذرات از فضاهای بین دندانی، باعث ایجاد بوی مطبوع واحساس تازگی در دهان می‌گردند. برخی از دهان شویه ها حاوی فلوراید می‌باشند که کاربرد طولانی مدت آن در جلوگیری از پوسیدگی مؤثر است. برخی دیگر تاثیرات ضد میکروبی دارند که این تاثیر به صورت از بین بردن باکتری (تاثیر باکتریو استاتیک) می‌باشد.
● دهان شویه ضد میکروبی ایده آل:
ویژگی‌های یک دهان‌شویه ضد میکروبی ایده‌آل عبارت از این است که سمی نباشد، فقط مختص باکتریهای بیماری‌زا بوده و باعث ازدیاد باکتریهای مقاوم و رشد بیش از حد ارگانیسم‌های فرصت‌طللب نگردد، موجب تحریک مخاط نشده و تغییر رنگ در دندانها ایجاد نکند، جذب سیستمیک آن کم بوده یا اصلاً به صورت سیستمیک جذب نگردد و کاربرد آن آسان باشد.
هیچ ماده‌ای تاکنون با تمام ویژگی‌های فوق الذکر در دسترس نیست. جامعه دندانپزشکی آمریکا از بین دهان‌شویه‌های مختلف ضد میکروبی، دو ترکیب را مورد تایید قرار داده که یکی از آنها کلر هگزیدین می‌باشد.
خوشبختانه امروزه این ترکیب با غلظت ۲ دهم درصد در بازار ایران موجود است که در این مقاله به معرفی آن می‌پردازیم.
در سال۱۹۴۰ در پی بدست آوردن داروی مؤثر بر بیماری مالاریا، دانشمندان به گروهی از مواد به نام بیس بیگوانید دست یافتند که کلر هگزیدین در سال ۱۹۵۴ در انگلستان به عنوان ضد عفونی‌کننده زخم، نظافت پوست و ضد عفونی کردن قبل از جراحی به بازار عرضه شد.
سپس در دهه۱۹۷۰میلادی به عنوان ماده‌ای ضد پلاک میکروبی دهان معرفی شد و از آن پس استفاده از آن در دندانپزشکی افزایش یافت. امروزه کلر هگزیدین قوی‌ترین دهان‌شویه ضد میکروبی در علم دندانپزشکی به شمار می‌آید.
● کاربرد در دندانپزشکی:
از دهان‌شویه کلرهگزیدین در مطب دندانپزشکی توسط افراد حرفه‌ای و نیز در منزل استفاده می‌شود.
در مطب دندانپزشکی بلافاصله قبل از کاربرد وسایل چرخنده و دستگاههای جرم‌‌گیری اولتراسونیک بوسیلۀ دندانپزشک که با پخش آب و هوا به صورت آئروسل همراه می‌باشند مصرف کلرهگزیدین توسط بیمار، شانس پخش عوامل میکروبی قابل انتقال در محیط مطب را کم کرده و آلودگی محیط کلینیک را کاهش می‌دهد. همچنین از این ماده برای شستشوی کانال ریشه دندان نیز استفاده می‌گردد.
در خانه به صورت موقت زمانی که مسواک زدن امکان‌پذیر نیست می‌توان از دهان شویه به عنوان جانشین مسواک استفاده کرد. مثلاً زمانی که به دنبال جراحی دهان یا جراحی‌های لثه به دلیل وجود زخم و بخیه امکان استفاده از مسواک وجود ندارد.
در این وضعیت همچنین با کنترل شیمیایی پلاک میکروبی، بهبود زخم و جراحات دهانی تسریع می‌گردد. یا زمانی که برای درمان شکستگی‌های فکی، دو فک توسط وسایلی به یکدیگر ثابت شده و فرد قادر به باز کردن دهان و استفاده از مسواک نیست. البته یادآوری می‌گردد که به طور معمول نمی‌توان دهان‌شویه را به عنوان جایگزین مسواک در کنترل پلاک میکروبی و تمیز کردن سطوح دندانی استفاده کرد بلکه بهتر است استفاده از دهان‌شویه به همراه مسواک‌زدن و در تکمیل آن باشد.
● عملکرد
کلرهگزیدین یک ترکیب بیس بیگوانید با مولکول قرینه است که به شدت خاصیت کاتیونی دارد. کلرهگزیدین به سه فرم دی‌گلوکونات، استات و هیدروکلراید وجود دارد که دو فرم دی‌گلوکونات و استات قابل حل در آب هستند. از مزایای کلرهگزیدین اتصال و چسبندگی محکم آن به غالب نواحی دهان می‌باشد که باعث می‌شود این ماده پس از چسبندگی به تدریج و آهسته آزاد گردد و در یک محدودۀ زمانی، دائماً محیط ضد میکروبی در دهان فراهم می‌آورد.
تقریباً سی درصد کلرهگزیدین مصرف شده، در سطح دهان باقی می‌ماند و آزاد سازی بافری آن بسته به میزانpH دهان متفاوت می‌باشد. علت چسبندگی کلرهگزیدین را به خاصیت کاتیونی آن نسبت می‌دهند که باعث اتصال آن به گروههای آنیونیک موجود در گلیکوپروتئین‌ها و فسفوپروتئین‌های سطح مخاط و پلیکل دهانی می‌گردد. تاثیر کلرهگزیدین محدود به یک گونۀ خاص نبوده و بر طیف وسیعی از باکتریهای گرم مثبت و منفی و همچنین برخی از قارچ‌ها و برخی از ویروس‌ها از جمله ویروس مولد ایدز و هپاتیت موثر است.
به علت خاصیت کاتیونی، جذب پوستی و مخاطی ان از دستگاه گوارش حداقل می‌باشد. در آزمایشات حیوانی اثرات سمی و سرطان زائی در این ماده دیده نشده است.
اکثر محققین بر این عقیده‌ هستند که مکانیزم اثر کلرهگزیدین در ارتباط با تمایل شدید این ماده برای چسبندگی و اتصال قوی به غشاء باکتری‌هاست. پس از اتصال مولکول کلرهگزیدین به غشاء باکتری، نفوذپذیری غشاء مزبور افزایش یافته و به علت به هم خوردن تعادل اسمزی در دو طرف جدار سلول، برخی از محتویات داخل سلولی با وزن کم مولکولی از سلول خارج می شوند. این پدیده در حضور مقادیر کم کلرهگزیدین رخ می‌دهد در حالیکه در مقادیر بالاتر، این ماده در سیستوپلاسم رسوب می‌نماید. ضمناً کلرهگزیدین به دلیل خاصیت کاتیونیک خود، عمل گلیکولیز را در باکتری مهار کرده، در نتیجه تولید اسید توسط پلاک میکروبی را کاهش می‌دهد و از این جهت pH دهان را بالا می‌برد.
● نحوۀ استفاده
از جمله عواملی که موجب کاهش قدرت کلرهگزیدین میشود می‌توان از pH پائین، چرک محیط‌های سرم، پروتئینی و ساکاروزی نام برد. این محیط‌ها اتصال و چسبندگی این ماده ضد میکروبی را کاهش می‌دهد همچنین مواد آنیونی مثل سدیم لوریل سولفات که در خمیر دندان‌ها وجود دارند می‌تواند اثر کلرهگزیدین را کم کند. بنابراین بهتر است دهان شویه کلرهگزیدین نیم ساعت پس از مسواک زدن استفاده شود که حداکثر قدرت ضدباکتریایی خود را حفظ نماید.
● دوز موثر مصرفی
اثر بخشی این دهان شویه به دوز مصرف آن بستگی دارد و نه به غلظت آن. دوز درمانی دهان‌شویه کلرهگزیدین مصرف ۱۰ میلی‌گرم تا ۲۰ میلی‌گرم از دهان شویه با غلظت ۲/۰ درصد تا ۱۲/۰ درصد میباشد کاربرد آن دوبار در روز (بعد از صبحانه و قبل از خواب) از محلول ۲/۰% می‌باشد که به مدت ۳۰ تا ۶۰ ثانیه در دهان نگاه داشته میشود.
● عوارض استفاده از دهان شویه کلرهگزیدین
کلرهگزیدین طعم ناخوشایندی دارد و می‌تواند موجب تغییراتی موقتی در حس چشایی بشود. بویژه این تاثیر در مورد طعم شوری است که باعث بی‌مزه شدن غذا می‌گردد و این تغییر به غلظت کلرهگزیدین بستگی دارد. علت این تغییر دناتوره شدن پروتئین‌های سطحی مستقر بر جوانه‌های چشایی است.
کلرهگزیدین موجب پدید‌آمدن رنگ قهوه‌ای بر روی دندان‌ها و پرکردگی‌های همرنگ دندان مخاط دهان و زبان می‌شود این امر به علت اتصال گردهای کاتیونی کلرهگزیدین به فاکتورهای موجود در رژیم غذائی مانند گالیک اسید و تانیس رسوب این فاکتورهای رنگی بر دندانها و مخاط نسبت داده می‌شود و شدت آن بستگی به مقدار ماده مصرفی و زمان مصرف آن دارد. این تغییر رنگ خارجی بوده و توسط پالیشنگ دندان برطرف می‌شود. از دیگر عوارض کلرهگزیدین که چندان شایع نیست جراحات مخاطی است که بسته به غلظت کلرهگزیدین دارد.
موارد کمی از تورم یکطرفه یا دوطرفه غده پاروتید در اثر مصرف کلرهگزیدین گزارش شده است کلرهگزیدین با تاثیر بر تجزیه گلوکز باکتریها از تولید اسید توسط آنها جلوگیری می‌کند و محیط جلوگیری‌می‌کند و محیط را قلیائی نگه می‌دارد که این عامل زمینه را برای تشکیل جرم فوق لثه‌ای آماده می‌کند.
● خلاصه و نتیجه‌گیری
با توجه به محدود بودن عوارض جانبی و نداشتن عوارض سمی و سیستمیک و از طرف دیگر با عنایت به تاثیرات ضد میکروبی قابل ملاحظۀ این دهان شویه، امروزه ترکیب کلرهگزیدین درگلوکونات به عنوان دهان شویه کاربرد زیادی داشته و مصرف آن در دوره‌های کوتاه مدت و بویژه همزمان با جرم‌گیری و جراحی‌های دهان به صورت روزافزونی توسط دندانپزشکی توصیه می‌شود.

دکترسیدحسین رجالی
http://dentistry.blogfa.com