واقعیت سایبری و مجاز واقعی

نوآوری های مهم همواره جوامع را تحت تاثیر قرار داده اند; تحولا ت چشمگیر علمی و فرهنگی پس از اختراع چاپ توسط گوتنبرگ دلیل بر این مدعاست. شبکه جهانی اینترنت نیز، یکی از مهم ترین نوآوری هایی است که بعضی از نظریه پردازان برای تاکید بر اهمیت آن، تاثیرات این بزرگراه عظیم اطلا عاتی را مشابه با تاثیرات اختراع چاپ بر زندگی انسان ها یا حتی فراتر از آن ذکر کرده اند. فضای سایبری اینترنت، فضایی نامحدود است که واسطه بین واقعیت عینی و واقعیت سایبری بوده و امکان تبدیل آنها به یکدیگر را فراهم نموده است.
واقعیت سایبری، مجازی است اما به این معنی نیست که وجودش بر دنیای واقعی تاثیر نمی گذارد و درست به همین جهت است که کستلز آن را «مجاز واقعی» می نامد. هم اکنون میلیون ها نفر در سراسر جهان از اینترنت برای مقاصد گوناگون استفاده می کنند و تعداد کاربران این شبکه به صورت تصاعدی روبه افزایش است. گسترش این رسانه چندگانه به گونه ای است که روز به روز بر اهمیت آن افزوده می شود و اگر پیدایش چاپ را به خاطر آثار اجتماعی آن، انقلا ب اول رسانه ای قلمداد کنیم، بی شک پیدایش اینترنت انقلا ب دوم رسانه ای است; انقلا بی که به طور همزمان انقلا ب فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی - نه فقط در درون یک کشور بلکه در سراسر جهان - را موجب می شود، تا آنجایی که عصر جدید را «عصر ارتباطات» و «عصر جهانی» نامیده اند. در این عصر نوین از جوامع جدید نیز با عنوان جوامع شبکه ای - اطلا عاتی یاد می شود. در شاهراه های اطلا عاتی جامعه شبکه ای، یکپارچگی بالقوه متن، تصویر و صدا در یک سیستم، که از چندین نقطه و زمان دلخواه و در شبکه ای آزاد قابل دسترسی است، سبب می شود که ماهیت ارتباطات دچار دگرگونی بنیادی شده و بر رایانه ها مبتنی شوند. اهمیت اساسی اینترنت در به وجود آوردن اشکال جدید ارتباطات و کنش متقابل در سطوح مختلف میان انسان و ماشین، میان افراد از طریق کارگزاری سیستم ها و میان گروه ها و نظام های اجتماعی است. ضمن این که فضای سایبری، فضایی بسیار دموکراتیک است و از نظر سیاسی، محدودیت های موجود در جامعه واقعی را ندارد، همچنین به خاطر گستردگی آن در سطح جهانی و تعدد رایانه ها و سرورهای شبکه، کنترل آن امکان پذیر نیست.
امروزه جهان با تغییرات اجتماعی چند جانبه ای مواجه است، تغییراتی که تحت تاثیر رسانه هایی جهانی، هم چون اینترنت و تلویزیون های ماهواره ای، شتاب بیشتری به خود گرفته اند. ارزش های جامعه نیز تابع تغییرات جهانی هستند، زیرا رسانه های جمعی مرزهای فرهنگی و سیاسی را از میان برداشته اند و ارتباطات فرهنگی و سیاسی بیش از پیش امکان پذیر شده است. از دیدگاه شبکه ای، با گسترش ارتباطات کشورهای مختلف و مبادلا ت سیاسی و فرهنگی، به ویژه از طریق ارتباطات آزاد اینترنتی بین شهروندان این جوامع، ارزش های سیاسی کشورهای توسعه یافته به کشورهای در حال توسعه نیز منتقل می شود، زیرا این کشورها از نظر تاثیرپذیری باز هستند. از مهم ترین آثار پیدایش جامعه اطلا عاتی، شکل گیری نوع خاصی از دموکراسی است; این دموکراسی، دیجیتال و شبکه ای است و پیش از این وجود نداشته است و ضعف های دموکراسی های پیشین به ویژه ضعف در گردش اطلا عات در بین شهروندان یک جامعه و عمودی بودن جهت آن را ندارد; در جامعه اطلا عاتی با شکل گیری شبکه ای از کنشگران، امکان توزیع افقی و دموکراتیک اطلا عات در جامعه فراهم میآید. امکان فنی مشارکت برای همه وجود دارد و در یک بحث مجازی به هر کس امکان صحبت داده می شود و همه می توانند در یک لحظه آن را بشنوند و فضا برای ابراز وجود به اندازه کافی آزاد است.
چنین بحث های رایانه ای، این امید را تقویت می کند که فناوری مجازی، مباحثات سیاسی برابر خواهانه بیشتری را ایجاد کند. از آن جایی که اینترنت رسانه ای دو طرفه است، توانایی بالا یی برای توسعه این نوع از دموکراسی دارد. پیشرفت فناوری های نوین اطلا عاتی و ارتباطاتی، امکانات ارتباط و تبادل اطلا عات را به صورت وسیعی افزایش داده است; به گونه ای که با کاربرد این فناوری ها مفهوم «شهروندی» نیز تغییر یافته است و به معنای واقعی خود نزدیک تر شده است. «شهروند سایبری» به دنیایی از اطلا عات بسیار گسترده دسترسی دارد و خود نیز می تواند عقاید و افکار خویش را از طریق فناوری های نوین رایانه ای، پخش و منتشر کند و با انبوه کاربران دیگر به صورت متقابل ارتباط برقرار کند. این فناوری ها، ابزارهای مهمی در جهت پیشبرد آزادی بیان و اطلا عات، ارتباط متقابل کاربران، تشکیل گروه های مجازی با منافع و اهداف مشترک، گسترش روابط افقی، خلق آثار هنری، تبادل فرهنگ ها، آموزش و مشارکت افراد در امور جامعه و افزایش تقاضای مشارکت سیاسی به شمار می روند و می توانند در خدمت دموکراسی و ارزش های اساسی آن درآیند و شرایط تحقق یک جامعه اطلا عاتی مردم سالا ر را فراهم کنند.

نویسنده : زهره افشارد
دانشجوی پژوهشگری دانشگاه علا مه طباطبایی

منبع : روزنامه مردم سالاری