آیت‌الله حسین نوری همدانی

آیت‌الله حسین نوری همدانی در سال ۱۳۰۴ در خانواده‌ای مذهبی و روحانی، در شهر همدان به دنیا آمد. پدرش حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ ابراهیم نوری همدانی از علمای همدان، هم هجرۀ آیت الله العظمی آخوند ملّا علی معصومی همدانی بود.۱ وی در هفت سالگی تحت تعلیم پدر قرار گرفت و گلستان سعدی، کلیله و دمنه، انشاء، ترسّل، نصاب الصبیان، جامع المقدمات، ادبیات فارسی و عربی و نوشتن خط نستعلیق و نسخ را فرا گرفت. در سال ۱۳۲۱ وارد مدرسه آخوند همدانی گردید و حدود دو سال به فراگیری سیوطی و حاشیه تا قوانین پرداخت.۲ در سال ۱۳۲۳ به حوزه علمیه قم رفت و دوره سطح را نزد حضرات آیات: سید محمد محقق داماد، سید محمدباقر سلطانی طباطبائی، شیخ احمد مجاهدی و میرزا مهدی تبریزی فرا گرفت. آیت الله نوری همدانی در مقطع خارج فقه نیز از فقیهان برجسته‌ای، مانند سید محمد محقق داماد، سید محمد حجت، سید حسین بروجردی، امام خمینی، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و سید علی یثربی کاشانی استفاده کرد. و پس از گذراندن مدارج عالی فقه و اصول به درجۀ اجتهاد نایل آمد. او به مدت پنج سال در درس اسفار اربعه علامه سید محمدحسین طباطبایی و چندی در دروس معقول آیت الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی حضور یافت و در درس اخلاق از شاگردان امام خمینی بود. همزمان با تحصیل به تدریس دروس حوزوی اشتغال داشت.۳ با درگذشت آیت الله العظمی بروجردی، رسماً تدریس خارج فقه را آغاز کرد و تا کنون به این کار اشتغال داشته است.۴ آیت الله نوری همدانی با آغاز قیام حضرت امام خمینی در صف مبارزین قرار گرفت و علاوه بر امضای اعلامیه‌هایی علیه رژیم، در تنظیم متن، نشر و توزیع آنها همکاری نزدیک داشت و تلاش برای اعلام مرجعیت حضرت امام نمود. به همین سبب پس از تبعید حضرت امام به ترکیه، به وسیله ساواک قم دستگیر و به زندان قزل قلعه تهران منتقل شد و پس از پنج ماه از زندان آزاد گردید. آن گاه به همدان مسافرت کرد و مورد استقبال علما و مردم قرار گرفت و به تدریس اشتغال یافت. اما به علت شرکت گسترده جوانان در جلسه‌های درس وی، بار دیگر از سوی ساواک بازداشت و در قزل قلعه تهران زندانی شد. وی پس از آزادی علی رغم منع شدن از سخنرانی، در رفسنجان به تبلیغ پرداخت، ولی پس از آگاهی ساواک کرمان از جلسه‌های سخنرانی وی از ادامه آن جلوگیری کرد. آیت الله نوری پس از آن به قم بازگشت و به تدریس اشتغال یافت و به فعالیتهایش ادامه داد. پس از چاپ مقاله توهین آمیز بر علیه حضرت امام در روزنامه اطلاعات ۱۷ دی ماه ۱۳۵۶، با حضور حضرات آیات علی مشکینی، حسین وحید خراسانی و مکارم شیرازی جلسه‌ای در منزلش تشکیل داد و تصمیم بر آن شد که حوزه علمیه قم به نشانه اعتراض تعطیل شود. با تعطیلی حوزه، بازار قم نیز تعطیل گردید. در بعد از ظهر روز ۱۹ دی ماه مردم در منزل و کوچه‌ها و خیابانهای اطراف منزل ایشان تجمّع کردند. آیت الله نوری در این تجمع طی سخنانی تند و انقلابی، به سیاستهای رژیم حمله و با تجلیل از امام و قیام ۱۵ خرداد، بر ادامۀ مبارزه تأکید کردند. پس از این سخنرانی، تظاهرات با شور و هیجان بیشتری به خیابانهای اطراف کشیده شد و ماموران رژیم پهلوی، مردم را گلوله باران کردند که بر اثر آن بسیاری کشته و زخمی شدند و آیت الله نوری را نیز دستگیر و به شهر خلخال و پس از چند ماه به سقّز تبعید کردند. با روی کار آمدن دولت شریف امامی، از تبعید بازگشت و به پاریس رفت و در جلسه‌هایی که در حضور امام تشکیل می‌شد، شرکت داشت. آیت الله نوری در سال ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ به نمایندگی حضرت امام به کشورهای انگلستان، فرانسه، آلمان، اتریش، ایتالیا، سوئد، بلژیک، سوئیس، نروژ، فنلاند، اسپانیا، یونان، ترکیه، تایلند، بنگلادش، مصر و هند سفر کرد و به تبیین مواضع نظام جمهوری اسلامی پرداخت. آیت الله نوری مدتی نیز امامت جمعه شهر همدان را به عهده گرفت. وی از همان سالهای آغازین تأسیس جامعۀ مدرسین، به عضویت آن درآمد. ایشان هم اکنون از مراجع معظم تقلید است.
از فعالیتهای مهم فرهنگی آیت الله نوری همدانی، تأسیس مدرسه مهدی موعود (عج) را می‌توان نام برد.۵ ایشان به دو زبان عربی و انگلیسی تسلط کامل دارند و اشعار فراوانی با مضمون مذهبی و انقلابی سروده است. وی تا به امروز کتابهای فراوانی نوشته است که برخی از آنها به شرح زیر است:
۱) شگفتیهای آفرینش
۲) جهان آفرین
۳) دانش عصر فضا
۴) داستان باستان
۵) ما و مسائل روز
۶) خوارج از دیدگاه نهج البلاغه
۷) آغاز یک حرکت انقلابی در مصر
۸) بیت المال از دیدگاه نهج البلاغه
۷) اقتصاد اسلامی (۲جلد)
۱۰) منطق خداشناسی
۱۱) جمهموری اسلامی
۱۲) جهاد
۱۳) آمادگی رزمی و مرزداری در اسلام
۱۴) امر به معروف و نهی از منکر (به زبان عربی که به فارسی ترجمه شده است)
۱۵) مناسک حج
۱۶) رسالۀ عملیه
۱۷) منتخب المسائل عربی
۱۸) حاشیه بر عروهٔ الوثقی
۱۹) مناسک عربی
۲۰) اجتهاد و تقلید (عربی)
۲۱) راهنمای نهج البلاغه و شروح آن
۲۲) طبقات الرجال و ثقاتهم وفقهائهم
۲۳) قضا و شهادت
۲۴) ارث
۲۵) خمس و انفال
۲۶) مضاربه
۲۷) صلوهٔ المسافر
۲۸) دیات
۲۹) مکاسب محرمه
۳۰) احکام النساء
۳۱) یک دوره کامل اصول فقه
۳۲) اخلاق و عرفان و سیاست و حکومت
۳۳) انسان و جهان
۳۴) ربا و سخنی با بانکها
۳۵) احکام جوانان
۳۶) اسلام مجسم (علمای بزرگ اسلام)
۳۷) جایگاه بانوان در اسلام۶.

اکبر مشعوف
۱. گلشن ابرار، خلاصه زندگی اسوه‌های علم و عمل، ج۶ (قم: نشر معروف، ۱۳۸۵)، ص ۴۴۲.
۲. «مصاحبه با استاد آیت الله حسین نوری»، حوزه، شماره ۲۷ (مرداد ـ شهریور ۱۳۶۷)، ص ۳۰ـ ۳۱.
محسن صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳ (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵)، ص ۵۱۳.
۳. محمدکاظم مدرس یزدی، دانشنامه ائمه جمعه کشور، ج۲ (یزد بنیاد فرهنگی، پژوهشی ریحانهٔ الرسول (س)، ۱۳۸۴)، ص ۹۵۴.
حوزه ۳۸،۳۷،۳۵.
۴. محسن صالح، ص ۵۱۴.
۵. محمدکاظم مدرس یزدی، ص ۹۵۵.
حوزه، شماره ۲۸ (مهرـ آبان ۱۳۶۷)، ص ۲۶ ـ ۳۱.
۶. محسن صالح، ص ۵۱۵ ـ ۵۱۶.

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران