امنیت غذایی در ایران و جهان

ما دركجای جهان ایستاده‌ایم؟
پایه الگوی غذایی مصرفی خانوارهای ایرانی بر اساس مواد غذایی گیاهی است و گروه نان و غلات به ویژه نان، یك سوم وزن سبد غذایی را تشكیل می‌دهد. ارزیابی الگوی غذای مصرفی، وضعیت سبد و سفره غذایی خانوارهای ایرانی و در نتیجه وضعیت تامین نسبی مواد مغذی مورد نیاز در سطح سلولی و تامین سلامت تغذیه‌ای را نشان می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه نیمی از مردم كشور از نظر تامین سلامت تغذیه‌ای دچار مشكل هستند. در طول یك دهه )۱۳۷۴-۱۳۶۴( دو نوع تحول اساسی در سبد غذایی خانوارهای شهر و روستا ایجاد شده كه شامل كمیت و كاهش وزن سبد و دیگری جابه‌جایی میان كالاهای سبد است؛ به طوری كه وزن گوشت، لبنیات، سبزی و میوه كاهش یافته و جای خود را به كالاهای نشاسته‌ای، چربی و قند داده است. این جا به جایی در حقیقت از نظر كیفیت غذا و تامین نیازهای سلولی جنبه منفی داشته و سیری شكمی، جای سیری سلولی را گرفته است. به طور كلی، سیری شكم عبارت است از: مرتفع كردن حالت گرسنگی در حالی كه سیری سلولی، تامین واقعی نیازهای غذایی و فیزیولوژیك بدن و تامین سلامت تغذیه‌ای است.مقایسه مصرف نان در مناطق شهری و روستایی نشان می‌دهد كه متوسط مصرف در سطح روستاها یك و نیم برابر بیشتر از مناطق شهری است و متوسط مصرف گوشت و تخم‌مرغ در شهرها بالاتر گزارش شده است. این در حالی است كه مصرف برنج، حبوبات، لبنیات، سبزی‌ها، ماكارانی و چربی،‌تفاوت عمده‌ای بین شهر و روستا ندارد. تعیین ارزش تغذیه‌ای سفره خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد كه ویتامین B۲ تنها ماده‌ مغذی كلیدی است كه در كل كشور كمبود دریافت ندارد و كمبود ویتامین A در مناطق روستایی دیده می‌شود (در سطح میانگین كل) میزان دریافت سرانه انرژی و سایر مواد مغذی از نیاز متوسط بالا‌تر است نتایج این بررسی نشان می دهد كه مواد مغذی كلیدی در سفره مردم ایران انرژی، پروتئین، كلسیم، ویتامین A و B۲ هستند. به عبارت دیگر خطر كمبود این مواد در سفره مردم از سایر مواد مغذی بیشتر بوده و ارزیابی تغذیه‌ای روی این ۵ ماده مغذی متمركز شده است.
ارزیابی الگوی غذای مصرفی از نظر امنیت غذایی نشان می‌دهد كه ۲۰ درصد مردم دچار كمبود انرژی و حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد دچار كمبود كلسیم و ویتامین Aو B۲ بوده‌اند. در یك جمع‌بندی می‌توان گفت الگوی غذای مصرفی خانوار ایرانی به ویژه از نظر تامین ریز مغذی‌ها كیفیت مناسبی ندارد. آهن، ریز مغذی ای است كه جامعه ایرانی از نظر دسترسی سلولی مشكل دارد. آهن در عملكرد طبیعی مغز، قدرتی یادگیری، توان یادگیری و كار جسمی و مصونیت در مقابل بیماری‌ها نقش عمده‌ای دارد. مطالعات نشان می‌دهد كه متوسط دریافت آهن در مقایسه با مقدار توصیه شده روزانه كمبودی ندارد. گفتنی است، بیش از نیمی از آهن دریافتی، از طریق نان و غلات به‌ویژه نان تامین می‌شود. بررسی‌های بیوشیمیایی حاكی است كه دسترسی به آهن در سطح سلولی حدود ۲۰ درصد جامعه ایرانی دچار مشكل است و این مشكل از مواردی است كه در خط اتصال سفره و سلول پدیدار می‌شود.بنابراین، همه اطلاعات این گزارش حاكی از آن است كه بیشتر مردم كشور ما كمتر از غلات سبوس نگرفته، لبنیات، انواع گوشت‌ها، سبزی‌ها و میوه‌های تازه استفاده می‌كنند و تنوع غذایی در رژیم غذایی روزانه آنها وجود ندارد. اما به واقع چه سازمانی مسئول بوده و چه باید كرد؟
امنیت غذایی در ایران
جالب است بدانید كه، با ادغام شورای غذا و تغذیه با شورای عالی سلامت، شورای عالی سلامت و امنیت غذایی تشكیل می‌شود. طبق قانون تخصیص منابع اعتباری، تسهیلات بانكی و یارانه‌های لازم برای تولید، تامین، توزیع و مصرف مواد غذایی، برای دستیابی و سبد مطلوب غذایی و اختصاص منابع لازم برای شروع و تدارك برای ترویج غذای سالم در قالب میان وعده‌ غذایی دانش‌آموزان و همچنین كمك غذایی برای اقشار نیازمند از وظایف دولت است. تهیه و اجرای برنامه‌های غیر غذا و كاهش ضایعات مواد غذایی از تولید به مصرف از دیگر وظایف دولت به‌شمار می‌رود
وزارت كشاورزی چه می‌گوید
یكی از وزارتخانه‌های متولی تغذیه در ایران وزارت جهاد كشاورزی است. دبیر شورای فناوری اطلاعات وزارت جهاد كشاورزی چندی پیش اعلام كرد: ۹۰< درصد نیاز غذایی مردم توسط بهر‌ه‌برداران بخش كشاورزی تهیه می‌شود.> محمدرضا ریخته‌‌گر برنجی افزود: <بخش كشاورزی ۸۰ درصد نیاز صنایع تبدیلی و تكمیلی را تامین می‌كند و ۲۲/۳ درصد اشتغال كشور در این بخش شكل می‌گیرد.> وی اضافه كرد: <امنیت غذایی كه از عناصر تشكیل‌دهنده توسعه پایدار است، توسط تولید در بخش كشاورزی ایجاد می‌شود. به‌علاوه، تولید محصولات كشاورزی از ۲۵ میلیون تن در سال ۱۳۵۶ به رقم ۸۶ میلیون تن در سال ۸۴ رسیده است.>
ریخته‌گر خاطر نشان كرد:‌‌<برای تقویت بخش كشاورزی نیاز به تحول است و تحول بدون فناوری نوین امكان ندارد.در ضمن، ۷۰ درصد تولید كشاورزی كشور در عرصه روستاها انجام می‌شود و بنابراین توجه به توسعه روستایی و افزایش درآمد روستاییان باعث تقویت و توسعه بخش كشاورزی می‌شود.> وی اظهار امیدواری كرد:‌<سرانه مصرف پروتئین حیوانی از ۲۲ گرم در روز در حال حاضر به ۲۹ گرم در روز در ۱۰ سال افزایش یابد و این نویدی برای توسعه تقاضای محصولات دامی در كشور است.>اما با وجود تمامی این تمهیدات آیا مشكلات تغذیه‌ای كشور ما مرتفع خواهد شد؟
انتخاب غذا
از آنجایی كه شیوه زندگی افراد و خانواده‌ها متفاوت است، نوع غذای دریافتیشان با یكدیگر تفاوت دارد. بسیاری از مردم از تهیه غذاهای وقت‌گیر لذت می‌برند، در حالی‌كه دیگران با استفاده از غذاهای بسته‌بندی شده و یا استفاده از اجاق‌های ماكروویو در وقت خود صرفه‌جویی می‌نمایند. بعضی از مردم در رستوران‌های گران غذا می‌خورند و برخی از رستوران‌هایی استفاده می‌كنند كه غذای آنها(فست فود‌) نام دارد. به طور كلی، گوناگونی فرهنگ‌ها این امكان را فراهم می‌آورد كه افراد از تعداد نامحدودی غذا استفاده نمایند و فاكتورهای گوناگونی نظیر اطلاعات و آگاهی، تاثیرات اجتماعی، روان‌شناختی، مذهبی و جغرافیایی در این انتخاب موثر بوده و با آنكه دولت‌مردان جامعه‌ای امنیت غذایی را فراهم آورند اما تمامی عوامل ذكر شده می‌تواند در نوع انتخاب تك‌تك افراد موثر باشد. پس با توجه به تمام مطالب گفته شده هماهنگی بین تمامی ارگا‌ن‌ها از سازمان‌های بزرگ گرفته تا هر یك از متخصصین تغذیه رسیدن به هدف را كه همان تغذیه سالم است، فراهم می‌آورد.
غذا بزرگ‌ترین مشغله دنیا
غذا بزرگ‌ترین مشغله دنیاست زیرا بخش بزرگی از كار در دنیا فقط تولید، فراوری و تهیه مواد غذایی است. انسان‌ها درصد مهمی از درآمد خود را صرف خرید غذا می‌نمایند و بیشتر اوقات روز را صرف تهیه آن می‌كنند. حتی در برخی از كشورها، كار بیش از سه چهارم جمعیت مستقیما با تولید مواد غذایی در ارتباط است، اما به‌ندرت غذای كافی تولید می‌شود و میلیون‌ها نفر در دنیا دچار گرسنگی مزمن هستند. تا اوایل قرن نوزدهم مفهوم غذا خوردن فقط پركردن شكم بوده و احساس گرسنگی بشر را وادار می‌كرد تا آنچه را در دسترس خود می‌دید بدون توجه به كمیت و كیفیت آن مصرف نماید.شهرنشینی و تشكیل اجتماعات باعث ایجاد تغییرات زیادی در طرز غذا خوردن وی شود. اولین اجتماعات و شهرها در بین‌النهرین، آسیای باختری، مصر و یونان به وجود آمدند. شهرنشینی‌های اولیه كشاورزی و دامپروری را به خوبی می‌دانستند و برای تغذیه خود از محصولات متنوعی استفاده می‌نمودند. ایران نخستین كشور جهان است كه در آن انسان اولیه به كشاورزی و پرورش دام پرداخته است. (دو تن از متخصصین به نام‌های آرتوركیت و دكتر ارنست هرتسفیلد در كتابی به نام صنایع ایران ثابت كرده‌اند كه كشاورزی و تمدن از فلات ایران آغاز شده است.)
جالب است بدانید، حفاری‌هایی كه در برخی مناطق ایران نظیر شوشتر، دامغان، تخت جمشید و تپه سیلك كاشان به انجام رسیده است، نشان می‌دهد كه قدمت كشاورزی در ایران بیش از ۶۰۰۰ شده است. تاریخچه تغذیه در یونان نشان می‌دهد كه مردم یونان باستان برای تغذیه اهمیت زیادی قائل بوده‌‌اند و این جمله به آنها منسوب است كه <برای تقویت روح هرگز نباید جسم را فراموش كرد و باید مردم را با ورزش و غذای مناسب تربیت نمود.> شواهد نشان می‌دهد مردم در یونان باستان بیشتر از گیاهان استفاده می‌نمودند و مصرف گوشت گوسفند، پرندگان، شكر، لبنیات و ماهی دربرخی از طبقات اجتماعی معمول بوده است. به علاوه، آنها روغن زیتون را از همان زمان‌های قدیم بسیار دوست داشته و استفاده می‌نمودند.
در روم قدیم نیز مردم كشاورزی می‌كردند و از غلات، بقولات، میوه‌ها و برخی از سبزی‌ها تغذیه می‌كردند. غلات غذای اصلی آنها بود و مصرف گوشت فقط به طبقه اشراف اختصاص داشت. در دوران‌های بعد یعنی پس از استقرار امپراتوری در روم، وضعیت تغذیه مردم تغییر نمود و رومیان بعد از فتوحات مختلف از تغذیه مردم سرزمین‌های فتح شده، تقلید كرده و در این زمینه جانب افراط را پیش گرفتند. در مورد رژیم‌های غذایی آ‌غاز پیدایش آن به لوحه‌ای مربوط به سال ۱۹۰۰ قبل از میلاد باز می‌گردد كه به ناحیه سومر منسوب شده و در آن برنامه غذایی یك كودك نوشته شده است و در حال حاضر در موزه باستان‌شناسی استامبول نگهداری می‌شود.طی دوران‌های مختلف تاریخ و از دیدگاه مذاهب گوناگون رژیم‌های غذایی دارای اهمیت بسیاری بودند و در بسیاری از كتب مذهبی مطالبی در زمینه تغذیه در دوران بارداری و شیردهی منعكس شده است. بقراط غالبا نصایح و توصیه‌هایی در زمینه مصرف و یا عدم مصرف برخی از غذاها به بیماران خود كرده است و بسیاری از پزشكان یونان باستان رژیم درمانی را بخش مهمی از درمان بیماری‌ها به حساب می‌آورند.اما با وجود تمامی اهمیتی كه از قدیم به غذا داده می‌شد اما علم تغذیه چندان پیشرفتی نكرد تا آنكه در سال‌های ۱۹۱۷ تا سال ۱۹۲۵ تا حدودی مراكز و سازمان‌های مرتبط با تغذیه شكل گرفتند و رشته دانشگاهی علم تغذیه كه رابطه تنگاتنگی با غذا دارد تشكیل شد و روز به روز بر اهمیت آن افزود شد تا جایی كه، این روزها كمتر اتفاق می‌افتد خبر هر چند كوچكی در این رابطه در اخبارهای تلویزیونی وجود نداشته باشد.
روز جهانی غذا
از آنجا كه غذا نقش مهمی را در بقای آدمی بر عهده دارد و قسمت بزرگی از برنامه‌ریزی دولت‌ها را به خود اختصاص می‌دهد، سازمان‌ خواروبار جهانی )fao(‌ روز شانزدهم اكتبر را به نام روز جهانی غذا جشن می‌گیرد. این سازمان در سال ۱۹۴۵ برای اولین بار شانزدهم اكتبر را به نام روز جهانی غذا اعلام نمود و هر ساله با فرا رسیدن این روزها آن‌را جشن گرفته و به مسائل پایه‌ای غذا می‌پردازد. این روز در میان تمام ملت‌ها شناخته شده است، به طوری كه در كشور ما، روز بیست و چهارم مهر ماه هر سال مصادف با این روز اعلام گردیده و بسیاری از سازمان‌هایی كه به طور مستقیم و یا غیرمستقیم با مسائل غذا و تهیه و تامین آن در ارتباط هستند، بیشتر به آن می‌پردازند و بسیاری از چالش‌ها مربوط به آن را مورد بررسی قرار می‌دهند. دراین روز بیشتر به چالش‌های تغذیه‌ای نظیر گرسنگی وبیماری‌های قابل پیشگیری با تغذیه پرداخته می‌شود و راهكارها مطرح می‌گردند. امسال نیز مانند سال‌های پیش این روز گرامی داشته شده و شعار آن از سوی محافل علمی <كشاورزی و گفتگوی فرهنگ‌ها> اعلام گردیده است.
چالش‌های تغذیه‌ای در قرن بیست‌و یك
مشكل اصلی غذایی در كشورهای توسعه یافته، مصرف زیاد بسیاری از مواد غذایی‌است در حالی كه در كشورهای در حال توسعه این معضل به صورت فقر، گرسنگی و سوءتغذیه نمود یافته است. در كشورهای پیشرفته، مصرف زیاد قندهاو چربی‌ها منجر به دریافت زیاد كالری همراه با یك رژیم غذایی دارای دانسیته پایین مواد مغذی شده و كنار هم قرار گرفتن عوامل محیطی و غذایی احتمال بروز بسیاری از بیماری‌های مزمن را افزایش داده است. برای مثال، چاقی خطر بیماری‌های قلبی، برخی سرطان‌ها و دیابت را افزایش می‌دهد.پوسیدگی دندان‌ها به اندازه‌ای شایع شده كه مردم تصور نمی‌كنند یك بیماری باشد. تشكیل دندان‌ها و حفظ سلامت آنها از همان دوران جنینی به نوع تغذیه‌ بستگی دارد كه امروزه كمتر رعایت می‌شود و به عنوان یك مشكل تغذیه‌ای در محافل علمی مطرح می‌گردد.به دنبال آن بیماری‌های قلبی عروقی، تصلب شرائین، پر فشاری خون، سرطان، دیابت و پوكی استخوان از بیماری‌های مزمنی شناخته‌ شده‌اند كه تغذیه‌ در جهت جلوگیری از آن نقش بسزایی دارد و در سال‌های اخیر بیشتر به آنها پرداخته می‌شود. به طور مثال، با كم كردن مصرف چربی‌های اشباع، كلسترول، الكل، سدیم و دریافت بالای فیبرهای محلول و مواد غذایی كه منابع كلسیم و پتاسیم هستند می‌توان تا حد زیادی احتمال بروز بیماری‌های قلبی عروقی را كم كرد. حتی می‌توان با كاهش مصرف چربی، كالری، گوشت، ماهی‌های دودی و یا نمك سود شده و دریافت بالای فیبرها به همراه درمان چاقی از بروز بسیاری از سرطان جلوگیری كرد.

منبع : روزنامه جوان