از سالمندی تا سلامت

شاید بسیاری از مردم و حتی پزشكان تصور كنند كه طب‌سالمندی مانند جنبه‌های دیگر پزشكی است و سلا‌مت اندام‌های مختلف افراد سالمند با آگاهی عمومی از پزشكی یا تخصص‌های آن امكان‌پذیر است. در حالی كه برای پرداختن به مشكلات جسمی و روحی سالمندان باید نگاه دیگری داشت.
در یك ارزیابی جامع از سالمند بیمار، باید همه جنبه‌های جسمانی، عاطفی، توان‌بخشی، هوشی، حافظه‌ای و شناختی وی مورد ارزیابی قرار بگیرد.
● ارزیابی جسمانی
بررسی جسمی یعنی اختلالات و بیماری‌های قابل درمان جستجو شوند، علایم و نشانه‌های بیماری‌ها در سالمندان، مخصوص خود آنهاست و گاهی مبهم و غیر واضح‌اند و در صورت ناآگاهی از آن علایم، ممكن است تشخیص بیماری به تعویق بیفتد. به‌طور مثال تشخیص بیماری‌های خطرناكی همچون پنومونی و شكم حاد در سالمندان به علت نبودن علایم كلاسیك و تب، به‌سختی و با تاخیر انجام می‌شود. داروهای مصرفی نیز اغلب باعث اشكال در تشخیص بیماری‌ها می‌شوند. عوارض بسیاری از داروها، این‌گونه است كه برخی از علایم بیماری‌های حاد را تقلید می‌كنند یا اینكه برعكس، علایم بیماری حاد را مخفی می‌كنند.
● ارزیابی عاطفی
در ارزیابی عاطفی، فرد سالمند به‌ویژه از نظر افسردگی بررسی می‌شود. یك آزمون اختصاصی شامل ۱۵ سوال از فرد سالمند پرسیده می‌شود كه سطح افسردگی او را نمره می‌دهیم. این آزمون در مقیاس طب‌سالمندی معروف به هر یك از این سوالات كه با بله یا خیر پاسخ می‌دهند، نمره صفر یا یك تعلق می‌گیرد. برای مطالعه بیشتر به كادر آزمون افسردگی مراجعه شود.
● ارزیابی توان‌بخشی
از آنجایی كه عوارض بیماری‌ها در افراد مسن، اغلب ویران‌كننده است، حتی یك بیماری كوچك نیز می‌تواند عملكرد جسمی و روانی فرد را به شدت به مخاطره بیندازد. دوره نقاهت و بهبودی نیز در سالخوردگان طولانی‌تر از جوانان است و نیازمند برنامه‌های توان‌بخشی بیشتر و طولانی‌تر هستند. از دست رفتن استقلال جسمانی و روانی شناختی فرد سالمند، او را در معرض خطر سپرده شدن به آسایشگاه‌ها قرار می‌دهد. بنابراین باید سعی كرد سریع‌تر استقلال بیمار به او بازگردانده شود. علاوه بر اینها، وضعیت مالی و اقتصادی و محیط زندگی سالمند بسیار مهم است. در اجرای یك طرح درمانی خوب برای بیماران سالمند اغلب از همكاری گروهی بهره می‌گیریم و پزشكان، پرستاران، فیزیوتراپیست‌ها، مددكاران و پرسنل تخصصی بهداشتی دیگر فعالیت‌هایشان با هم تنظیم می‌كنند تا به اهداف مشتركی برسند. این اهداف شامل:
ـ درمان طبی مناسب
ـ به حداقل رساندن داروهای مصرفی و مدت زمان توان‌بخشی
ـ تنظیم برنامه جسمی، شناختی و تغذیه‌ای مناسب باشد.
در این زمینه یك برنامه مقرون به صرفه داریم كه باعث بهبودی عملكرد سالمند و در نتیجه جلوگیری از زمین‌گیرشدن و اقامت در آسایشگاه می‌شود. در این برنامه ارزیابی، حتی وضعیت عملكردی سالمند، به‌طور مثال فعالیت‌های روزمره زندگی مثل حمام‌كردن، غذاخوردن و غیره و یا فعالیت‌هایی كه با كاربرد وسایل همراه است مثل حمل و نقل تلفن و امور بانكی، بررسی می‌شود.
●تعیین اهداف توان‌بخشی
با در نظر گرفتن علت و مدت ناتوانی، پیش‌آگهی طبی و همچنین انتظارات خانواده و بیمار از برنامه‌های توان‌بخشی، برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد. برنامه‌های راهبردی، ارزیابی توانایی بیمار برای برگشت به كار یا منزل و وضعیت وی از نظر نیاز به نگهداری كوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت در آسایشگاه‌ها بررسی می‌شود. در این بررسی‌ها نكاتی مثل وضعیت بستگان بیمار و شرایط اقتصادی آنها، امكان استفاده از خدمات خصوصی و حمایت اجتماعی غیررسمی و یا نیاز به حمایت و خدمات دولتی گنجانده می‌شود.
● ارزیابی وضعیت شناختی وعملكردی در مبتلایان به ضعف حافظه
به طور كلی روش برخورد با بیماران مبتلا به ضعف حافظه، به این سادگی كه تصور می‌شود، نیست. آزمون‌های متعددی در مراكز طب سالمندی انجام می‌شود كه نتایج آنها مهم است. علاوه بر این آزمون‌ها، گزارش‌های خود بیمار و خانواده‌اش، فهرست همه داروهای مصرفی بیمار، بیماری‌های گوناگون و تاریخچه آنها و مصرف سیگار و الكل، در تشخیص مشكل به پزشك كمك می‌كند. همچنین معاینات بالینی، آزمایش‌های خون و تصویربرداری‌ها نیز لازم‌اند. همه اختلالات ضعف حافظه را نباید به پای زوال عقل و مشكلات غیرقابل برگشت گذاشت. گاهی افسردگی و یا فقر ویتامین B و مواد مغذی ضروری دیگر ممكن است به ضعف حافظه منجر شود. گفتگو با بیمار، سوالاتی راجع به گذشته وی و همچنین گفتگو با همراه بیمار كه از وضع زندگی و آداب و رفتار او آگاهی دارد، لازم است.
● آزمون‌های سنجش شناخت و حافظه
شاید برایتان جالب باشد كه با آزمون‌های سنجش شناخت و حافظه آشنا شوید.
ـ برای آگاهی شما عزیزان ذكر می‌شود كه حساس‌ترین عملكردی كه در شروع آلزایمر و نقص حافظه دچار اختلال می‌شود، كاربرد وسایل در زندگی روزمره است. معیار كاربرد وسایل و اینكه آیا از آنها مستقل یا با كمك‌ دیگران استفاده می‌كنید، امتیازهای متفاوتی دارد. پخت و پز غذا، خرید روزانه، استفاده از داروها، مدیریت امور مالی و بانكی و استفاده از وسایل حمل و نقل جزو این سوالات‌اند.
ـ معیار فعالیت‌های زندگی روزمره‌ مثل لباس پوشیدن، غذاخوردن، دست‌شویی و حمام رفتن نیز برای انجام مستقل و یا با كمك دیگران امتیازهای جداگانه دارد. كنترل ادرار و مدفوع هم از شما پرسیده می‌شود.
ـ آزمون بعدی، فهرستی است از كلمات است كه از سالمند می‌خواهیم آنها را با صدای بلند بخواند و به خاطر بسپارد. این كلمه‌ها پنج تا هستند و بسیار متفاوت‌اند و شامل اسامی حیوان، گل، میوه و غیره‌اند. حالا در چند مرحله سوالاتی می‌پرسیم. به طور مثال نام حیوانی را كه در فهرست بود بگویید؟ گاهی فورا از او می‌خواهیم پنج كلمه را بگوید (یادآوری فوری) و گاهی پس از مدتی به صورت تاخیری سوال‌هایی می‌پرسیم. توانایی‌های دیگری مثل هجی‌كردن كلمه <لیوان> به صورت برعكس نیز سنجیده می‌شود.
ـ آزمون ساعت نیز از عزیزانی كه به علت اختلال حافظه مراجعه می‌كنند، گرفته می‌شود. به این صورت كه ساعت سنتی بزرگ ترسیم می‌شود كه از او می‌خواهیم اعداد ۱ تا ۱۲ را در محل مناسب داخل ساعت بنویسد و سپس ساعتی را كه اعلام می‌شود، با عقربه‌های صحیح رسم كند.
مجموع امتیازات این تست‌ها نشان‌دهنده وجود بیماری آلزایمر و یا تعیین شدت آن است. البته امتیاز شما به میزان تحصیلات، سن شما و سطح فرهنگی‌تان وابسته است. به طور مثال هرچه سطح تحصیلات فرد بالاتر باشد، نمره آزمون وی بالاتر و هرچه سن فرد بیشتر باشد، نمره او پایین‌تر خواهد بود و این امر طبیعی است. میان جنسیت و نژاد و نمرات این آزمون‌ها هیچ رابطه‌ای دیده نشده است.

منبع : روزنامه سلامت