طعم تلخ آخر بودن

فرض کنید شخصی مرتب از وضعیت تحصیلی فرزندش تعریف می‌کند تا آن حد که شما تصور می‌کنید در کارنامه این دانش‌آموز نباید نمره‌ای غیر از ۲۰ را مشاهده کرد، اما وقتی بر حسب تصادف کارنامه او به دستتان می‌رسد متوجه می‌شوید نه تنها این فرد جزو اولین‌ها محسوب نمی‌شود بلکه با کمال شرمندگی باید نام او را در لیست مردودی‌ها جستجو کرد. این داستان بی‌شک به ماجرای پیشرفت باورنکردنی ایران در حوزه آی سی تی شباهت دارد همان ادعای عجیبی که اولین بار از زبان وزیر ارتباطات اعلام شد و با خود موجی از اظهارنظرها را به دنبال داشت اما مهر باطل بر این ادعا را واحد اطلاعات اقتصادی اکونومیست اعلام کرد همان‌ جا که در گزارش سالیانه خود با عنوان آمادگی الکترونیکی اعلام شد که ایران در بین ۶۹ کشور جهان در رده آخر قرار گرفته است.
● حس آخر شدن
پیشرفت روزافزون تکنولوژی سبب شده است که برای ارزیابی کشورها و طبقه‌بندی آنها علاوه بر در نظر گرفتن شاخص‌های چون اقتصادی ، منابع طبیعی و بهداشتی شاخص دیگری همچون دیجیتالی را نیز برای رتبه‌بندی کشورهای به حساب آورده شود و این مسئله تا آنجا جدی گرفته شده است که اکثر کشورهای جهان برای ارتقا رتبه خود درعرصه‌های بین‌المللی و دریافت سودهای چندوجهی به سرمایه‌گذاری در این بخش روی بیاورند. با در نظر گرفتن این شاخص از سال ۲۰۰۰ واحد اطلاعات اقتصادی اکونومیست با همکاری شرکت آی‌بی‌ام رده بندی آمادگی الکترونیکی کشورها در زمینه فناوری اطلاعات را کلید زده است. این گزارش حاصل تحقیق بر روی عملکرد یک‌ساله کشورها در حوزه آی‌سی‌تی را شامل می‌شود و براساس عواملی مانند محیط تجاری،زیرساخت آی‌تی و تلاش برای پژوهش و توسعه شکل گرفته می‌شود و به طور کلی باید گفت شاخص‌های اصلی که در این تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد عبارتند از:
ـ میزان دسترسی کاربران به فضای الکترونیکی (۲۵ درصد)،
ـ زیرساخت‌های فناوری‌ و ارتباطات (۲۰ درصد)،
ـ چشم‌انداز و سیاست‌های دولتی(۱۵ درصد)،
ـ فضای اجتماعی و فرهنگی(۱۵ درصد)،
ـ فضای کسب و کار(۱۵ درصد) و
ـ فضای قانونی (۱۰ درصد)
در مجموع باید گفت محققین مرکز مطالعات اقتصادی اکونومیست در واقع با جمع بندی شاخص‌های یاد شده به کشورها امتیاز داده و نتایج بررسی و کلی خود را سالانه با عنوان گزارش آمادگی الکترونیکی کشورها اعلام می‌کنند.
هفتمین گزارش اکونومیستEIU در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات الکترونیک نشان می‌دهد که کشورهای در حال توسعه با سرعت بیشتری نسبت به کشورهای توسعه‌یافته در حال رشد هستند به این صورت که اگر کشورها را از نظر رتبه بندی به سه دسته ۲۰ کشور بالای، ۲۰ کشور میانی و ۲۰ کشور پایینی تقسیم ‌کنیم مشاهده خواهد شد که شاخص ۲۰ کشور اول تنها ۵/۲درصد رشد داشته در حالی که ۲۰ کشور میانی با ۶ درصد پیشرفت روبه‌رو بوده و ۲۰ کشور آخر به طور متوسط با رشد قابل توجه ۹درصدی مواجه بوده است.
به هرحال وضعیت آمادگی دیجیتالی در اکثر کشورها نسبت به سالهای گذشته با یک سیر صعودی همراه بوده و این وضعیت در کشور ما نه تنها روند رو به رشدی را طی نکرده، بلکه با سیر نزولی شدیدی همراه بوده است اما با وجود چنین اوضاعی متاسفانه مسئولین این حوزه همچنان بر روی پیشرفت در این حوزه پافشاری دارند تا آنجا که وزیر ارتباطات در مراسم افتتاح طرح مخابراتی در زنجان در حالی که با تکیه بر آمارهای همچون رشد در ضریب نفوذ اینترنت یا واگذاری خطوط تلفن همراه بر این نکته اشاره داشت که دولت فعلی در این زمینه بسیار قوی عمل کرده است و دولت قبلی را به نوعی به عدم کارشناسی در کارها محکوم کرد و در نتیجه‌گیری سخنان خود اعلام کرد که الگوی سازمان دهی ایران تا آنجا موفق بوده است که مورد توجه ملل جهان قرار گرفته است. برای صحت و سقم این گفتار کافیست که رتبه‌بندی ایران را در سالهای گذشت یکبار مرور کرد تا به این واقعیت تلخ رسید که ایران در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ رتبه‌ای به ترتیب ۵۹ و ۶۵ را داشته و از دو سال قبل تا کنون نه تنها کشور ما در زمینه آمادگی دیجیتالی رشدی نداشته است بلکه ده پله نیز در رتبه‌بندی سقوط کرده است.
با اعلام این گزارش و مشخص شدن رتبه ایران شاید این سئوال مطرح شود که مبنای آماری گزارش اکونومیست کجاست که در پاسخ به این سئوال می‌توان به قسمتی از گزارش مفصل ماهنامه تحلیل‌گران عصر اطلاعات اشاره داشت در این گزارش آمده است"یکی از مهمترین دسته‌بندی شاخص‌های آی‌سی‌تی که مورد استناد اکونومیست قرار می‌گیرد، شاخصی است که از سوی مشارکت ارزیابی آی‌سی‌تی با هدف توسعه در اجلاس ۲۰۰۵ ژنو ارایه شده ایت و حاوی فهرست جامعی از شاخص‌های کلیدی آی‌سی‌تی در ۴ حوزه مختلف است
۱) زیرساخت‌ آی‌سی‌تی و دسترسی به آن
۲) میزان دسترسی به آی‌سی‌تی و به کارگیری آن توسط افراد و خانواده‌ها
۳) به کارگیری آی‌سی‌تی توسط کسب و کارها
۴) بخش خاص آی‌سی‌تی و تجارت محصولات مرتبط
در این فهرست تاکید بیشتر روی شاخص‌های کلیدی حوزه دسترسی و زیرساخت است که عبارتند از: ضریب نفوذ تلفن ثابت، ضریب نفوذ تلفن همراه، ضریب نفوذ کامپیوتر، ضریب نفوذ اینترنت، ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت، پهنای باند بین‌المللی به ازای هر ۱۰۰ نفر، درصد جمعیت پوشش داده شده توسط موبایل، تعرفه‌های دسترسی به اینترنت (۲۰ساعت در ماه ) و نسبت ان به درآمد، تعرفه شبکه موبایل و نسبت آن به درآمد. بنا بر آمار اعلام شده به اتحادیه جهانی ارتباطات ITU در سال ۲۰۰۵، ضریب نفوذ تلفن ثابت ۶/۲۷ ،تلفن همراه ۵/۱۰ ،کامپیوتر ۵/۷ ،تعداد کاربران اینترنت ۸/۱۰ بوده است و بنا بر اعلام شرکت مخابرات این ارقام در سال ۲۰۰۶ به این ارقام افزایش پیدا کرده است. ضریب نفوذ تلفن ثابت ۲/۳۲ ،تلفن همراه ۸/۲۱ ،کامپیوتر ۱۱ ،تعداد کاربران ۱۰/۱۶ نکته جالبی که پس از مطالعه دقیق گزارش اکونومیست به چشم می‌آید، ذوق‌زدگی جناب وزیر از واگذاری نزدیک به ۶ میلیون سیم کارت بود که وزیر را به این جمع‌بندی رسانده بود که با تغییر این آمار در لیست ITU ایران نزدیک به ۲۰ پله در جدول مربوط به پیشرفت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات بالا خواهد رفت اما غافل از اینکه کشورهای دیگر اعم از توسعه یافته و در حال توسعه در مسیر پرشتاب فناوری اطلاعات و بی‌کار ننشسته بودند و با تمام توان بسیار سریعتر از ایران حرکت کرده‌اند".
● راهایی از بن‌بست
همان طور که اشاره شد برای اندازه‌گیری آمادگی دیجیتالی شاخص‌های بسیاری لحاظ می‌شود که از آن جمله می‌توان به دسترسی به اینترنت پرسرعت اشاره کرد که متاسفانه در حالیکه در اکثر کشورها خصوصا در سال ۲۰۰۷ این شاخص با رشد بسیارزیادی روبه رو بوده است اما در کشور ما علیرغم اینکه در دولت قبل اقداماتی در خصوص ارایه پروانه فعالیت برای بیش از ۱۱ شرکت PAP (ارایه دهنده خدمات اینترنت پرسرعت) صادر شده است اما به دلایلی هنوز اینترنت پرسرعت در کشور همگانی نشده است و در کشور ما از همان روش منسوخ شده یعنی دایل آپ اتصال به اینترنت برقرار می‌شود در کنار این عدم توسعه در گسترش اینترنت پرسرعت، می‌توان به بخشنامه اریه شده از سوی وزارت ارتباطات نیز اشاره داشت همان بخشنامه‌ای که در آن به ممنوعیت ارایه اینترنت پرسرعت با پهنای باند بالاتر از ۱۲۸ برای کاربران خانگی تاکید شده بود که این بخشنامه به خودی خود ‌توانست تاثیر منفی در رتبه‌بندی دیجیتالی داشته باشد.
به طور کلی افت رتبه توان دیجیتالی کشور به عوامل مختلفی بستگی دارد و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان دولت‌ها نقش‌ اساسی در آمادگی دیجیتالی دارند و بسیاری از سیاست‌های اقتصادی و تکنولوژی کشورها تاثیر مستقیمی بر آمادگی دیجیتالی می‌گذارد در عین حال به عقیده بسیاری از تحلیل‌گران آمادگی فرهنگی و آموزش عمومی ‌مردم، ضریب نفوذ و دسترسی به بسترهای اطلاعاتی و راهکارها و استراتژی‌هایی که دولت اتخاذ می‌کند در برگیرنده‌ شاخص‌های آمادگی الکترونیکی است، اما ضعف عمده‌ در آمادگی الکترونیکی بخش دولتی است و در این میان بخش خصوصی می‌تواند برای ایجاد فرهنگ استفاده از این تکنولوژی به مردم فضاسازی کند و دولت در این فضای شفاف، سیاست‌گذاری انجام دهد. چرا که آی‌تی مانند ساختن یک سد است که برای انجام آن باید به بستر زمین‌، جغرافیا، بودجه‌ و سود هزینه پرداخت و هیچ کشوری بدون مطالعه به ساختن سد اقدام نمی‌کند و بنا به اعتقاد این کارشناسان باید هرچه سریع‌تر برای کشف علل این تنزل رتبه، نگاهی به عملکرد دولت و بخش خصوصی در این حوزه داشت و با یک برنامه‌ریزی صحیح درصدد جبران ضعف‌ها برآمد.
بعد از رتبه دیجیتالی نگاهی به آمار تعداد کاربران اینترنت در نقاط مختلف جهان نیز می‌تواند به نوعی وضعیت رشد آی‌سی‌تی در ایران و دیگر کشورهای جهان را به خوبی نشان دهد در این خصوص اعلام شده است که کشور ایران با وجود در اختیار داشتن بیشترین تعداد کاربر اینترنت در میان سایر کشورهای منطقه خاورمیانه، از لحاظ میزان ضریب نفوذ اینترنت، پایین تر از کشورهایی همچون بحرین، اردن، لبنان، قطر، امارات، رژیم صهیونیستی و کویت قرار دارد. در دسامبر سال ،۲۰۰۰ تعداد ۲۵۰ هزار کاربر اینترنت در ایران وجود داشته که با رشد دو هزار و ۹۰۰ درصد ، تعداد کاربران ایران تا این زمان به هفت میلیون و ۵۰۰ هزار نفر رسیده است اما در پایان سال ۲۰۰۰ لبنان و رژیم صهیونیستی به ترتیب با ۲/۱ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر، دارای بیشترین تعداد کاربر بودند که دلیل این امر می تواند اروپایی بودن این کشورها باشد. در آن سال، کشور عراق با ۱۲ هزار کاربر، بیگانه ترین کشور با شبکه اینترنت در خاورمیانه بود. اگرچه ایران توانست با بیشترین رشد در پنج سال گذشته، در میان کشورهای منطقه، شمار کاربران خود را تا حد قابل توجهی افزایش دهد، اما با توجه به جمعیت فعلی ۴/۶۹ میلیونی ایران (بیشترین جمعیت در خاورمیانه)، ضریب نفوذ اینترنت کشورمان براساس این گزارش ۸/۱۰ درصد اعلام شده است. در حال حاضر بیشترین میزان ضریب نفوذ اینترنت در خاورمیانه مربوط به رژیم صهیونیستی است و ۲/۳ میلیون صهیونیست از اینترنت استفاده می کنند که بیانگر ضریب نفوذ ۴۵ درصدی است. کشورهای امارات متحده عربی، با ضریب نفوذ ۸/۲۵ درصد، کویت با ۸/۲۲ درصد، بحرین با ۱/۲۱ درصد، قطر با ۷/۲۰ درصد، اردن با ۴/۱۱ درصد و لبنان با ۳/۱۳ درصد، به ترتیب در رده های دوم تا هفتم فهرست پرنفوذترین کشورهای اینترنتی خاورمیانه قرار دارند و کشور ایران به همراه عربستان سعودی، به طور مشترک، جایگاه هشتم را به خود اختصاص داده اند. ضریب نفوذ اینترنت در عمان ۱/۱۰ درصد و در کشورهای فلسطین، سوریه و یمن زیر ۱۰ درصد و ضریب نفوذ اینترنت در کشور جنگ زده عراق، تنها ۱/۰ درصد است و از میان جمعیت ۶/۲۶ میلیون نفری عراق، تنها ۳۶ هزار نفر به اینترنت دسترسی دارند. از لحاظ تعداد کاربران اینترنتی در خاورمیانه، پس از ایران، نام هایی همچون رژیم صهیونیستی با ۲/۳ میلیون، عربستان سعودی با ۵/۲ میلیون و امارات متحده با ۳/۱ میلیون کاربر به چشم می خورد؛ تعداد کاربران در بقیه کشورها کمتر از یک میلیون نفر است و به طور کلی ۲/۴۱ درصد از کل کاربران منطقه ایرانی هستند. سهم بقیه کشورهای خاورمیانه از کل جمعیت اینترنتی منطقه به ترتیب به قرار زیر است: رژیم صهیونیستی ۶/۱۷ درصد، عربستان سعودی ۱۴ درصد، امارات متحده ۶/۷ درصد، سوریه ۴/۴ درصد، اردن، کویت و لبنان هر کدام ۳/۳ درصد، عمان ۳/۱ درصد، یمن ۲/۱ درصد، فلسطین و قطر هر کدام ۹/۰ درصد، بحرین ۸/۰ درصد و عراق ۲/۰ درصد. در میان سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ پس از ایران بیشترین افزایش تعداد کاربران با دو هزار و ۵۰۰ درصد رشد مربوط به کشور سوریه بوده است و در حال حاضر شمار کاربران این کشور ۸۰۰ هزار نفر است. امارات نیز با ۴/۸۸ درصد از کمترین رشد در سال های اخیر برخوردار بوده است.
و در مجموع باید گفت طبق آخرین آمار اتحادیه جهانی ارتباطات (ITU) در حال حاضر ضریب نفوذ اینترنت در ایران ۵۰ درصد کمتر از جهان است به این صورت که ایران از ضریب نفوذ اینترنت در سطح ۸/۱۰ درصد برخوردار است و این در شرایطی است که متوسط ضریب نفوذ اینترنت در جهان ۷/۱۶ درصد تخمین زده می‌شود. طبق این آمار بیش از یک میلیارد نفر کاربر اینترنتی در جهان وجود دارد که ۳ درصد این تعداد در آفریقا، ۳۶ درصد در آسیا، ۲۸ درصد در اروپا، ۸/۱ درصد در خاورمیانه، ۱/۲۱ درصد در آمریکای شمالی، ۷/۷ درصد در آمریکای لاتین و ۷/۱ درصد در استرالیا حضور دارند. نکته‌ آن‌که طبق اعلام ITU، ۷۰ درصد شهروندان در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکای شمالی به اینترنت دسترسی دارند و جایگاه ایران در جدول مذکور نه در آسیا، بلکه در منطقه‌ خاورمیانه قرار گرفته است.
ایران از آخر اول شد این تیتری است که بسیاری از رسانه‌ها در تحلیل خود از گزارش ارایه شده از سوی اکونومیست انتخاب کرده‌اند. تیتری که می‌خواهد به نوعی حس آخر شدن را گوشزد کند و به این مسئله پافشاری که این رتبه اتخاذ شده توسط کشورمان عملکرد یکساله است نه اینکه این مقام با کارشکنی و به عبارتی سیاه‌نمایی به کشورمان اهدا شده است. به گفته بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی این رتبه چندان دور از ذهن نبود چرا که افت هر ساله ایران و سقوط پلکانی در جدول آمادگی دیجیتالی پیش‌بینی این روز را بسیار آسان کرده بود و در همین رابطه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز با بررسی گزارش سال ۲۰۰۶ اکونومیست به نوعی چراغ هشدار را برای مسئولین روشن کرده‌ بودند در جمع بندی این گزارش مفصل نوشته شده است که، بدون شک در سال‌‌های اخیر حرکت رو به جلویی در راستای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات از سوی بخش آی‌سی‌تی صورت گرفته است ولی آنچنان که ملاحظه می‌شود شتاب‌روزافزون دیگر کشورها در توسعه هر سال فاصله ما را در مقایسه با کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بیشتر می‌کند به طوری که رشد آمارهای ما در برخی شاخص‌ها در مقابل رشد کشورها از لحاظ اقتصادی نیز از ایران عقب‌تر هستند نیز بسیار ناچیز است.
به‌هرحال با چنین هشدارهای از سوی نهادی چون مجلس و اظهارنظرهای کارشناسان مجرب در حوزه آی تی متاسفانه شاهد هستیم که هنوز مسئولین با اکتفا به آمارها و زیر سئوال بردن عملکرد دولت‌های قبلی سعی در نادیده گرفتن این گونه رتبه‌‌ها دارند ولی ای کاش از همین امروز با عزم و تغییر نگرش جدی به فکر بیرون آمدن از قعر جدول باشیم تا فردا با افسوس از فرصت‌های به باد رفته یاد نکنیم.

نویسنده: مینو مومنی
منبع: سرمایه

منبع : پایگاه اطلاع رسانی تخصصی فناوری اطلاعات